Калбаев Алишер Максетбай улининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. «Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Табиий ва синтетик монтмориллонитларни модификациялаш ҳамда уларнинг ғовакли структурасини тадқиқ қилиш», 02.00.11 – Коллоид ва мембрана кимёси (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2025.2.PhD/К1009.
Илмий раҳбар: Абдикамалова Азиза Бахтияровна, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Умумий ва ноорганик кимё институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Умумий ва ноорганик кимё институти, DSc.02/30.12.2019.К/Т.35.01.
Расмий оппонентлар: Якубов Ёʻлдош Юсупбоевич, кимё фанлари доктори, профессор; Эшметов Расулбек Жумязович, техника фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Фарғона давлат техника университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик. 
II. Тадқиқотнинг мақсади: табиий ва синтетик монтмориллонитларни модификациялаш, шунингдек, уларнинг ғовакли тузилмаси ва адсорбсион фаоллигини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Cр³⁺-полиоксокатионларнинг интеркалацияси учун максимал унум КБ учун Cр³⁺/КАС=0,4–0,8 мол нисбати ва 30-40 соат давомида, Л учун эса 1-1,5 нисбатда ва 20-30 соатда кузатилиб, бу эса бошланғич минералларнинг кристаллокимёси ва алмашиниш жараёнларининг кинетикаси фарқлари билан боғлиқлиги аниқланган;
Cр³⁺-полиоксокатионларнинг киритилиши юзанинг кислоталиги ошишига олиб келиши: нол заряд нуқтаси КБ учун пҲ 8,32 дан 4,39 гача (Δ≈–3,9), Л учун эса пҲ 7,56 дан 4,56 гача (Δ≈–3,0) силжиши, бу кучли кислотали гидроксокомплексларнинг қатламлараро фазога интеркалацияси билан боғликлиги исботланган;
Cр-модификациядан сўнг КБнинг нисбий юзаси 3,3 баравар (112 м²/г гача), ғоваклар ҳажми эса 2,6 баравар (0,297 см³/г гача) ортиб, ғоваклар диаметри эса 123 Å дан 99 Å гача қисқаради, Л учун эса СБЕТ 3,3 баравар (198 м²/г гача), ғовак ҳажми 3,2 баравар (0,380 см³/г гача) ошиб, Дпор ≈ 78 Å қийматида сақланади, бу эса барқарор микромезоғовакли тармоқларнинг ҳосил бўлишини асослаган;
ОДТМАБ ва КПААнинг биргаликда киритилиши КАСнинг тўйинганлик даражасини КБ учун 78 % дан 183 % гача, Л учун эса 97 % дан 242 % гача бошқариш имконини бериб, бу тартибли икки занжирли тузилманинг (д₀₀₁=2,29-2,31 нм) шаклланиши учун оптимал таркиблар (50 - 75% ОДТМАБ + 2% КПАА Л учун ва 50% ОДТМАБ + 4% КПАА КБ учун)ни белгилаши асосланган;
катионли сирт фаол модда ва полиакриламид билан органик модификацияланганда қисман эгилган моноқаватдан зич икки ва псевдо уч қаватли конфигурацияларга ўтишини таминлаб, бунда д₀₀₁ 1,23–1,41 нм дан 2,36–2,42 нм гача ортиб, бу эса энг катта ғоваклик ва сорбсия ўсиши билан мувофиқлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Табиий ҳамда синтетик монтмориллонит асосида интеркалацияланган материаллар олиш бўйича илмий натижалар асосида: 
сувни тозалаш учун органик-ноорганик сорбент олиш усулига Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги фойдали моделига патент олинган (ФАП №2622, 25.11.2024 й.). Натижада, бентонит ва лапонит каби қатламли материаллар асосида сорбент олиш усулини ишлаб чиқиш имконини берган;
Cр3+ полиоксокатионлари ва СФМлар билан модификацияланган лапонит асосида сорбентлар олиш ва уларни бўёқлар ва бошқа органик ифлослантирувчилари бор оқава сувларни тозалашда қўллаш усуллари “Узwоолентех” МЧЖ ҚКнинг “2026-2027-йилларда амалиётга жорий этиш бойича истиқболли ишланмалар рўйхати”га киритилган (“Узwоолентех” МЧЖ ҚК 2025 йил 3 июндаги 38-сон маълумотномаси). Натижада, бу адсорбцион ва каталитик фаолликга эга моддаларни қо'ллаш импорт аналогини сарфини камайтириш ва сувларни буёқ моддалардан 30 дақиқа 72-81% гача, 47 дақиқа давомида 99% гача тозалаш имконини беради.

Yangiliklarga obuna bo‘lish