Grigor`yans Karina Eduardovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiya himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar. Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i): «Ishlatilgan gazlar ta’siriga immun tizim a’zolari javobining struktura-funksional asoslari», 14.00.36 – Allergologiya va immunologiya (biologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.4.PhD/V1356.
Ilmiy rahbar: Aripova Tamara Uktamovna, tibbiyot fanlari doktori, professor, akademik.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Immunologiya va inson genomikasi instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Immunologiya va inson genomikasi instituti huzuridagi DSc.02/30.12.2019.Tib.50.01 raqamli kengash asosidagi bir martalik ilmiy kengash. 
Rasmiy opponentlar: Urazmetova Maisa Dmitrievna, tibbiyot fanlari doktori, professor;  Shaxmurova Gulnora Abdullaevna, biologiya fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Samarkand davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: ishlatilgan gazlar ta’siriga immun tizim a’zolari javobining struktura-funksional  asoslarini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ish faoliyati davomida chiqindi gazlarining uzoq muddatli ta’siri xodimlarda bronx-o‘pka tizimi, yurak-qon tomir tizimi va turli allergik kasalliklar kabi patologik holatlarini rivojlananishiga sabab bo‘lishi aniqlangan;
ilk bor chiqindi gazlarining xayvonlar va inson organizmiga uzoq muddatli ta’siri sababli ularda tug‘ma immunitet (CD16+, IFNγ va fagotsitoz) ko‘rsatkichlarining keskin pasayishi fonida adaptiv immunitet (CD8, CD20, CD23) ko‘rsatkichlarining keskin ortishi isbotlangan;
chiqindi gazlarining inson va xayvon organizmiga uzoq muddatli ta’siri  yallig‘lanishga xos (IL-1β, TNFa, IL-17A) va yallig‘lanishga qarshi (IL-4) sitokinlar miqdorlarining keskin ortishi immun tizim sitokinlarining disbalansiga sabab  bo‘lishi isbotlangan;
ilk bor benzin yonishi mahsulotlari bilan doimiy aloqada bo‘lgan shaxslarda chiqindi gazlarning uzoq muddatli ta’siri periferik qondagi limfotsitlar va monotsitlar rN ko‘rsatkichlarining pasayishiga sabab bo‘lishi aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Ishlatilgan gazlar ta’siriga immun tizim a’zolari javobining struktura-funksional  asoslarini aniqlash bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
ilk bor chiqindi gazlarining xayvonlar va inson organizmiga uzoq muddatli ta’siri sababli ularda tug‘ma immunitet (CD16+, IFNγ va fagotsitoz) ko‘rsatkichlarining keskin pasayishi fonida adaptiv immunitet (CD8, CD20, CD23) ko‘rsatkichlarining keskin ortishi isbotlanganligi bo‘yicha «Eksperimentda timusning morfofunksional holatiga chiqindi gazlarining ta’sirini baholash usuli» uslubiy tavsiyanomasi ishlab chiqilgan (Immunologiya va inson genomikasi instituti Ekspert kengashining 2024 yil 5 apreldagi  PhD 3 u-t/013-sonli xulosasi) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Toshkent pediatriya tibbiyot instituti bo‘yicha 26.11.2024 yildagi 617-sonli va Samarqand davlat universiteti bo‘yicha 27.11.2024 yildagi 464-ij-sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2025-yil 15-fevraldagi 12/15-sonli ma’lumotnomasi); ijtimoiy samaradorligi: ilmiy natijalarni amaliyotga joriy etilishi, tajribada chiqindi gazlarning immunitet tizimi markaziy a’zolari holatiga ta’sirini baholash usuli laboratoriya hayvonlarida immunitet jarayonlarining holatini aniqlash va baholashga imkon beradi. Bu, o‘z navbatida, immunitet tizimining tartibga solish va kompensatsion-adaptiv qobiliyatini baholashga imkon beradi. Olingan natijalar yuqori darajadagi havo ifloslanishi ta’siridan kelib chiqadigan patologiyalarni davolash qaratilgan tadqiqotlarni olib borishga imkon yaratadi; iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalar, ya’ni eksperimentda timusning morfofunksional holatiga chiqindi gazlarining ta’sirini baholash usulini Toshkent pediatriya tibbiyot instituti va Samarqand davlat universiteti amaliy faoliyatlariga joriy etilishi tajriba xayvonlarida immunitet tizimining asosiy ko‘rsatkichi bo‘lgan timus to‘qimalaridagi o‘zgarishlarni o‘z vaqtida aniqlash va sarflangan mablag‘ning 700000 so‘mgacha tejash imkonini beradi. Xulosa:  chiqindi gazlarining xayvonlar va inson organizmiga uzoq muddatli ta’siri sababli ularda tug‘ma immunitet ko‘rsatkichlarining keskin pasayishi fonida adaptiv immunitet  ko‘rsatkichlarining keskin ortishiga olib kelishi asoslangan;
chiqindi gazlarining inson va xayvon organizmiga uzoq muddatli ta’siri  yallig‘lanishga xos (IL-1β, TNFa, IL-17A) va yallig‘lanishga qarshi (IL-4) sitokinlar miqdorlarining keskin ortishi immun tizim sitokinlarining disbalansiga sabab  bo‘lishi isbotlanganligi bshhyicha  «Eksperimentda timusning morfofunksional holatiga chiqindi gazlarining ta’sirini baholash usuli» uslubiy tavsiyanomasi ishlab chiqilgan (Immunologiya va inson genomikasi instituti Ekspert kengashining 2024 yil 5 apreldagi  PhD 3 u-t/013-sonli xulosasi) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Toshkent pediatriya tibbiyot instituti bo‘yicha 26.11.2024 yildagi 617-sonli va Samarqand davlat universiteti bo‘yicha 27.11.2024 yildagi 464-ij-sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2025-yil 15-fevraldagi 12/15-sonli ma’lumotnomasi); ijtimoiy samaradorligi: ilmiy natijalarni amaliyotga joriy etilishi, tajribada chiqindi gazlarning immunitet tizimi markaziy a’zolari holatiga ta’sirini baholash usuli laboratoriya hayvonlarida immunitet jarayonlarining holatini aniqlash va baholashga imkon beradi. Bu, o‘z navbatida, immunitet tizimining tartibga solish va kompensatsion-adaptiv qobiliyatini baholashga imkon beradi. Olingan natijalar yuqori darajadagi havo ifloslanishi ta’siridan kelib chiqadigan patologiyalarni davolash qaratilgan tadqiqotlarni olib borishga imkon yaratadi; iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalar, ya’ni eksperimentda timusning morfofunksional holatiga chiqindi gazlarining ta’sirini baholash usulini Toshkent pediatriya tibbiyot instituti va Samarqand davlat universiteti amaliy faoliyatlariga joriy etilishi tajriba xayvonlarida immunitet tizimining asosiy ko‘rsatkichi bo‘lgan timus to‘qimalaridagi o‘zgarishlarni o‘z vaqtida aniqlash va sarflangan mablag‘ning 700000 so‘mgacha tejash imkonini beradi. Xulosa:  chiqindi gazlarining inson va xayvon organizmiga uzoq muddatli ta’siri  yallig‘lanishga xos va yallig‘lanishga qarshi sitokinlar miqdorlarining keskin ortishi immun tizim sitokinlarining disbalansiga sabab  bo‘lishi asoslangan.