Muxamedov Akmaljon Zaxidjanovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Xiazmal-sellyar soha o‘smalarida jarrohlik taktikasi va ko‘ruv buzilishlari profilaktikasi», 14.00.28- Neyroxirurgiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: №B2025.1.PhD/Tib1288.
Ilmiy raxbar: Altibaev Uyg‘un Uchkunovich, tibbiyot fanlari nomzodi, katta ilmiy xodim.  
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Respublika ixtisoslashtirilgan neyroxirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi. 
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Respublika ixtisoslashtirilgan neyroxirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi, DSc.04/04.07.2023.Tib.170.01.
Rasmiy opponentlar: Agzamov Mansur Kamolovich, tibbiyot fanlari doktori; Matmurodov Rustambek Jo‘manazarovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot nomi: Andijon davlat tibbiyot instituti.
Dissertatsiyaning yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik. 
II.Tadqiqotning maqsadi xiazmal-sellyar soha o‘smalari bilan og‘rigan bemorlarda jarroxlik amaliyotida chaqirilgan vizual potensiallarni (ChVP) qo‘llash orqali davo natijalarini yaxshilashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ko‘rish nervlarning holatini baholash, shuningdek o‘smani olib tashlashning radikalligi va jarrohlik amaliyoti prognozini tanlash uchun jarrohlik amaliyotidan oldingi bosqichda chaqirilgan vizual potensiallarning ahamiyati isbotlangan;
intraoperatsion diagnostika va jarrohlik algoritmi asoratlarni prognozlashtirish va intraoperatsion monitoring usulini qo‘llash orqali ko‘rish nervlari shikastlanish xavfini minimallashtirish samradorligini isbotlangan;
intraoperatsion neyromonitoring bosqichida  R100 va N75  komponentlarining chaqirilgan vizual potensiallar parametrlarini  ko‘rish nervlarining funksional holatini aniq vaqtda baxolashi isbotlangan; 
jarrohlik amaliyoti vaqtida chaqirilgan vizual potensiallarni aniq monitoring qilishga asoslangan xiazmal-sellyar soha o‘smalarini olib tashlashning maksimal darajasi nevrologik asoratlarning oldini olish hisobiga jarrohlikdan keyingi davrda bemorlarning hayot tarzi sifatini sezilarli darajada yaxshilashi aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:
Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashning tadqiqot ishlari natijalarini amaliyotga joriy etish bo‘yicha 2025 yil 22 maydagi  -18/19 sonli  xulosasiga binoan: 
birinchi ilmiy yangilik: ko‘rish nervlarning holatini baholash, shuningdek o‘smani olib tashlashning radikalligi va jarrohlik amaliyoti prognozini tanlash uchun jarrohlik amaliyotidan oldingi bosqichda chaqirilgan vizual potensiallarning ahamiyati isbotlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: Birinchi marta ko‘rish buzilishlarida chaqirilgan vizual potensiallarning operatsiyadan oldingi xususiyatlarining prognostik ahamiyati aniqlandi. Normal yoki qisman saqlanib qolgan R100 to‘lqin parametrlari ko‘rishni tiklashning yuqori imkoniyati bilan sezilarli darajada bog‘liq edi, bu esa operatsiyadan oldin ko‘rish yo‘llarining funksional holatini baholash uchun chaqirilgan vizual potensiallardan ob’ektiv mezon sifatida foydalanish imkonini beradi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Ushbu yangilik bo‘yicha “Xiazmal-sellyar soha o‘smalarini jarrohlik yo‘li bilan davolash taktikasini tanlash algoritmi” metodik tavsiyanomasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 2023 yil 16 yanvardagi 8-sonli n-d/101-sonli xulosasi bilan tasdiqlangan va Respublika ixtisoslashtirilgan neyroxirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi, shuningdek Farg‘ona viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markazlarining neyroxirurgiya bo‘limida (2022 yil 16 dekabrdagi  13-08/261 sonli buyrug‘i) va  Namangan viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markazlarining neyroxirurgiya bo‘limida (2022 yil 14 dekabrdagi  300/2 A/F sonli buyrug‘i) asosida  amaliyotiga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: olib borilgan tadqiqot natijalarini amaliyotga tatbiq qilinishi xiazmal-sellyar sohadagi o‘smalari bo‘lgan bemorlarda jarrohlik taktikasini tanlash bo‘yicha ob’ektiv qaror qabul qilishga yordam berdi, bu esa bemorlar hayot sifatini yaxshilash, ambulator va statsionar sharoitda davolanish muddatini qisqartirish hisobiga iqtisodiy samaradorlikni oshirish imkonini berdi. Iqtisodiy samaradorligi: xiazmal-sellyar sohadagi o‘smalar bilan og‘rigan bemorlarning shifoxonada qoish muddatini 1) yotoq kunlarini o‘rtacha 20-25 kundan 5-8 kungacha qisqartirish orqali bemorning kasalxonada qolishini kamaytirish shifoxona xizmatlari uchun to‘lov miqdorini taxminan 5 991 600 sumga kamatiradi ( 998 600 sum og‘ir bemorlar uchun intensiv terapiya palatasida bo‘lgan 1 kunlik preyskurant bo‘yicha to‘lov narxi); 2) bemerni erta ishga qaytarish operatsiyadan keyingi uzoq muddatili reabilitatsiya va dori-darmonlarni ta’minlash harajatlarini to‘lash uchun davlatga harajatni kamaytiradi va mavjud nogironlik uchun umrbod ijtimoiy ta’minot zarurligini istisno qiladi. Xulosa: jarrohlik taktikasining bosqichini rejalashtirish bilan amalga oshirilgan operatsiyalar har bir bemor uchun 5 991 600 so‘m tejashga imkon beradi. 
ikkinchi ilmiy yangilik: intraoperatsion diagnostika va jarrohlik algoritmi asoratlarni prognozlashtirish va intraoperatsion monitoring usulini qo‘llash orqali ko‘rish nervlari shikastlanish xavfini minimallashtirish samradorligini isbotlangan. Ushbu yangilik asosida 2023 yil 12 oktyabrda O‘zbekiston Respublikasi Davlat dasturiy mahsulotlar reestrida № DGU 28023-sonli raqam bilan ro‘yxatdan o‘tkazilgan «Vizual qo’zg’atilgan potentsiallarni intraoperative monitoring xiazmal-sellar mintaqasi o’smalarini jarrohlik davolash taktikasi algoritmi» ishlab chiqildi va amaliyotga joriy etildi. Ilmiy yangilikning ahamiyati: ishlab chiqilgan algoritm aniq vaqt ichida jarrohlik amaliyoti vaqtida ko‘rish nervlarining funksional holatini yanada aniqroq baholash, asoratlarning rivojlanishini prognozlashtirish va jarrohlik taktikasini o‘z vaqtida muvofiqlashtirish imkonini beradi, shu sababli ularning shikastlanish xavfini kamaytirishi isbotlangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: dissertatsiya ishining natijalari Respublika ixtisoslashtirilgan neyroxirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi, shuningdek Farg‘ona viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markazlarining neyroxirurgiya bo‘limida (2022 yil 16 dekabrdagi  13-08/261 sonli buyrug‘i) va  Namangan viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markazlarining neyroxirurgiya bo‘limida (2022 yil 14 dekabrdagi  300/2 A/F sonli buyrug‘i) asosida  amaliyotiga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: intraoperatsion monitoring algoritmidan foydalanish bemorlarning ko‘rish qobiliyatini saqlab qolish, ularning hayot tarzi sifatini oshirish, nogironlik darajasini kamaytirish va jarrohlik usulida davolashdan keyin ijtimoiy moslashish jarayonini tezlashtirishga yordam beradi. Ijtimoiy samaradorligi: intraoperatsion neyromonitoringni joriy qilish orqali operatsiyadan keyingi nevrologik asoratlar kamaytirildi. Reabilitatsiya muddati 5-8 kungacha qisqartirilib, bemorlarning jamiyatga va mehnat faoliyatiga erta qaytishi ta’minlandi. Iqtisodiy samaradorligi: taklif etilgan usul operatsiyadan keyingi davrda jarrohlik davolash natijalarini ob’ektiv yaxshilashga olib keldi va qoniqarsiz natijalar foizini kamayishi aniqlandi, bu esa o‘z navbatida qisqa vaqt ichida bemorlar mehnat qobiliyatini tez tiklanishi, ijtimoiy moslashuv va nogironlikni kamaytirish, shuningdek, bemorlar hayot davomiyligi va sifatini oshirish imkonini beradi. Xulosa: tadqiqot natijalarining amaliy ahamiyati ishlab chikilgan algoritm bemorlarda xirurgik davolash taktikasi tanloviga individual yondashuvni topish imkonini beradi. 2023 yil 16 yanvardagi  Respublika ixtisoslashtirilgan ilmiy-amaliy neyroxirurgiya tibbiyot markazi Koordinatsion ekspert kengashining 8-sonli n-d/101-sonli xulosasiga ko‘ra, tadqiqotning ilmiy yangiliklari boshqa tibbiyot muassasalarida ham joriy etildi.
uchinchi ilmiy yangilik: intraoperatsion neyromonitoring bosqichida  R100 va N75  komponentlarining chaqirilgan vizual potensiallar parametrlarini  ko‘rish nervlarining funksional holatini aniq vaqtda baxolashi isbotlangan. Ushbu ilmiy yangilik asosida jarrohlik amaliyoti uchun differensiallashgan davolash algoritmi yaratildi va amaliyotga joriy etildi. Ilmiy yangilikning ahamiyati: intraoperatsion monitoring bosqichida chaqirilgan vizual potensiallar parametrlarining funksional holatini aniq vaqt ichida tahlil qilish usullarini ishlab chiqish jarrohlik aralashuvi paytida ularning shikastlanish xavfini kamaytirishi isbotlangan. Ilmiy yangilikning amaliyotda qo‘llanishi: dissertatsiya ishining natijalari Respublika ixtisoslashtirilgan neyroxirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi, shuningdek Farg‘ona viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markazlarining neyroxirurgiya bo‘limida (2022 yil 16 dekabrdagi  13-08/261 sonli buyrug‘i) va  Namangan viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markazlarining neyroxirurgiya bo‘limida (2022 yil 14 dekabrdagi  300/2 A/F sonli buyrug‘i) asosida  amaliyotiga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi:  intraoperatsion monitoring paytida chaqirilgan vizual potensiallar tahlilining yangi usullarini joriy etish ko‘rish buzilishlari xavfini kamaytiradi, bemorlarning hayot tarzi sifatini yaxshilaydi va ularning ijtimoiy jihatdan tez reabilitatsiyasi - tiklanishiga yordam beradi. Iqtisodiy samaradorligi: chaqirilgan vizual potensiallarni tahlil qilishning yangi usullaridan foydalanish ko‘rlik oqibatida yuzaga kelgan nogironlik xavfini kamaytiradi, davolanish, reabilitatsiya - tiklanish  va davlat tomonidan bemorlarni umrbod ijtimoiy himoya qilish xarajatlarini kamaytiradi. Xulosa:  chaqirilgan vizual potensiallarni tahlil qilish usullarini joriy etish jarrohlik amaliyotlari xavfsizligini oshiradi, nogironlik xavfi va bemor oilasi va sog‘liqni saqlash tizimiga etkaziladigan iqtisodiy yuklamalarni kamaytiradi. 
to‘rtinchi ilmiy yangilik: jarrohlik amaliyoti vaqtida chaqirilgan vizual potensiallarni aniq monitoring qilishga asoslangan xiazmal-sellyar soha o‘smalarini olib tashlashning maksimal darajasi nevrologik asoratlarning oldini olish hisobiga jarrohlikdan keyingi davrda bemorlarning hayot tarzi sifatini sezilarli darajada yaxshilashi aniqlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: intraoperatsion monitoringdan foydalanish tufayli jarrohlikdan keyin Karnovskiy shkalasi bo‘yicha ko‘rsatkichlar yanada tezroq tiklanadi. Bu bemorlarning hayot tarzi sifati va funksional holatining sezilarli darajada yaxshilanishidan dalolat beradi va bu yuqori ijobiy korrelyasiya (r = -0,94) va statistik ahamiyatga moyillik (r = 0,058) bilan tasdiqlanadi. Ilmiy yangilikning amaliyotda qo‘llanishi: dissertatsiya ishining natijalari Respublika ixtisoslashtirilgan neyroxirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi, shuningdek Farg‘ona viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markazlarining neyroxirurgiya bo‘limida (2022 yil 16 dekabrdagi  13-08/261 sonli buyrug‘i) va  Namangan viloyati ko‘p tarmoqli tibbiyot markazlarining neyroxirurgiya bo‘limida (2022 yil 14 dekabrdagi  300/2 A/F sonli buyrug‘i) asosida  amaliyotiga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: jarrohlik paytida chaqirilgan vizual potensiallarning aniq monitoringidan foydalanish o‘smani olib tashlashning maksimal darajasiga erishishga imkon beradi, bu esa bemorlarning hayot tarzi sifatini sezilarli darajada yaxshilashga yordam beradi. Nevrologik asoratlar chastotasini kamaytirish bemorlarning ijtimoiy reabilitatsiya vaqtini qisqartirish orqali tezroq tiklanishi va kasbiy faoliyatga qaytish imkonini beradi. Uzoq muddatli nogironlikning oldini olish bemorlarning boshqalarga qaramligini kamaytirib, ularning ijtimoiy moslashuvini yaxshilaydi. Iqtisodiy samaradorligi: bemorlarning tez tiklanishi kasalxonada qolish muddatini qisqartiradi, asoratlar yuzaga kelgan hollarda intensiv terapiya bo‘limida uzoq muddat qolganda har bir bemor uchun yotoq kunlarini qisqartirish orqali imkonini beradi. Mehnat qobiliyatini saqlab qolish nogiron bemorlarni umrbod qo‘llab-quvvatlash uchun qo‘shimcha xarajatlarning oldini olib,  ijtimoiy nafaqalar va davlat resurslariga yuklanishni kamaytiradi. Xulosa: Xiazmal-sellyar soxa o‘smalarida jarroxlik amaliyotida chaqirilgan vizual potensiallarning aniq monitoringidan foydalanish o‘smani olib tashlashning maksimal darajasiga erishishga imkon berib uzoq muddatli reabilitatsiyaga sarflanadigan davlat xarajatlarini va dori-darmon bilan ta’minlash xarajatlarini kamaytirdi, shuningdek, mavjud nogironlikda umrbod ijtimoiy ta’minotga bo‘lgan ehtiyojni bartaraf etdi.

Yangiliklarga obuna bo‘lish