Абдуназаров Отабек Улуғбековичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Кузги юмшоқ буғдойнинг глобал иқлим ўзгаришларига чидамли, ҳосилдор, дон сифати юқори навларини танлаш ҳамда уруғчилигини ташкил этиш”, 06.01.05- Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1.PhD/Qx1061.
Илмий раҳбар: Марданов Ҳусниддин Холбазарович, Қишлоқ хўжалиги фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/04.03.2022.Qx.13.01.
Расмий оппонентлар: Холмуродова Гўзал Рузиевна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Аликулов Сафар Менгликулович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Жанубий дехқончилик илмий тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади кузги юмшоқ буғдойнинг маҳаллий ва хорижий навлари орасидан эртапишарлик, юқори ҳосилдорлик, дон сифати ва глобал иқлим ўзгаришларига бардошлилик каби қимматли хўжалик белгиларини ўзида мужассам этган навларни аниқлаш, уларнинг уруғчилигини ташкил этиш ва қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришига тавсия этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
дурагайлашга жалб қилинган, дон сифати юқори бўлган кузги буғдой нав намуналари ҳар томонлама қиёсий баҳоланган ва эртапишар, дон ҳосили ва сифати юқори бўлган навларни танлаш самарадор бўлиши аниқланган;
дон сифати юқори бўлган кузги юмшоқ буғдой навларидан 4х4 схемада ўтказилган диаллел чатиштириш натижасида популяцияларнинг ўзгарувчанлиги ортган ва ота-она шаклларининг умумий ва хусусий комбинацион қобилияти асосида белгиларнинг ирсийланишини аниқлаш қимматли манбаларни ажратиш имконини бериши илмий асосланган;
дурагайларда диаллел таҳлиллар ўтказиш орқали Ризқ, Ёғду, Андижон-3 ва Ҳамкор навларининг умумий ва хусусий комбинацион қобилиятлари аниқланган ва бу орқали тадқиқотлар йўналишини белгиланган ва натижада селекция ишларини 50 % га қисқартиришга эришиш мумкинлиги асосланган;
касалликларга ва ётиб қолишга бардошли, эртапишар, донининг сифат кўрсаткичлари юқори, серҳосил, маҳаллий иқлим шароитга мослашган навлар танланган, тадқиқот натижалари асосида кузги юмшоқ буғдойнинг Ҳамкор, Ризқ ва Навбаҳор навларининг кўрсаткичлари барқарорлаштирилган ва Қишлоқ хўжалиги экинлари навларини синаш марказига топширилган;
Андижон вилояти шароитида ўрганилган кузги юмшоқ буғдой навларининг оригинал уруғликларини оилалар орасида қатьий браковка ўтказиш ҳамда 1-2 йилги авлодларни синаш усули билан етиштиришни ташкил этилиши бўйича илмий асосланган тавсиялар ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Кузги юмшоқ буғдойнинг глобал иқлим ўзгаришларига чидамли ҳосилдор, дон сифати юқори навларини танлаш ҳамда уруғчилигини ташкил этиш бўйича олиб борилган илмий изланиш натижалари асосида:
ташқи муҳит омилларига, касаллик ва зараркунандаларга чидамли, дон сифати ва ҳосилдорлиги юқорилиги бўйича танлаб олинган “Флеш” нави Андижон вилояти Андижон туманида “Иқбол” фермер хўжалигида 10 га, “Еланчик” нави “Ниҳол” фермер хўжалигида 8 га, “Школа” нави “Олтин тола саховати” фермер хўжалигида 6 га, жами 24 га майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024 йил 29 майдаги 05/04-04-236-сон маълумотномаси). Натижада, мазкур навлар бўйича 70,0-75,0 ц/га ҳосилдорликка эришиш имконини бериб, бошқа навларга нисбатан дон сифатининг юқорилиги (оқсил 0,2-0,3 %га, клейковина 2,0-3,0 %га) бўйича ажралиб турган;
кузги буғдойнинг “Давр” нави Андижон вилоятининг Избоскан туманидаги “Тиллабоев ҳосили мўл” фермер хўжалигида 7 га, “Чувама келажаги” фермер хўжалигида 5 га, “Навбаҳор” нави “Тўрткўл файз” фермер хўжалигида 11 га, “Шарқ Юлдузи олтин даласи” фермер хўжалигида 8 га, жами 29 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024 йил 29 майдаги 05/04-04-236-сон маълумотномаси). Натижада, гектаридан ўртача 70,0-75,0 центнер дон ҳосили етиштирилиб, ҳар гектар майдондан 6-10 центнер ёки 11,6-15,1 % қўшимча юқори ва сифатли дон ҳосили олишга эришилган;
“Кузги юмшоқ буғдойнинг глобал иқлим ўзгаришларига чидамли, ҳосилдор, дон сифати юқори навларини танлаш ҳамда уруғчилигини ташкил этиш (Андижон вилояти мисолида) бўйича тавсиялар” номли тавсиянома чоп этилган ва Андижон вилоятида ишлаб чиқаришга жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2024 йил 29 майдаги 05/04-04-236-сон маълумотномаси). Натижада, мазкур тавсиянома бугунги кунда вилоят фермер хўжаликлари ва кластерлари учун қўлланма сифатида хизмат қилиб, буғдой ҳосилдорлигини ошириш имконини берган.