Тошов Хуршид Илхомовичнинг
фалсафа фанлари доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Онгни манипуляциялашнинг аргументацион механизмлари» 09.00.01 – «Онтология, гносеология ва мантиқ».
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.4.DSc/Fal 270.
Илмий маслаҳатчи: Мадаева Шаҳноза Омонуллаевна, фалсафа фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc.03/30.12.2019.F.01.05.
Расмий оппонентлар: Туленова Карима Жандаровна – фалсафа фанлари доктори, профессор, Каримов Бахтиёр Раҳмонович – фалсафа фанлари доктори, профессор, Суванов Илҳом Абдухалилович – фалсафа фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.
Диссертация йўналиши: назарий-амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади онгни манипуляциялашнинг аргументацион механизмларини формал ва ноформал мантиқ парадигмалари методологияси компаративистик таҳлили асосида очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
Асосларнинг чинлиги талабини бузиш ёкисунъий тарзда унга риоя қилганлик эффектини ҳосил қилишда ёлғон асос келтириш ҳийласининг стириотипларга, соғломфикрга, догмаларга, исбоциз баҳога, ёлғон авторетитга, ноаниқ статистикага, самимийликка таянган ҳолда далиллаш каби аксиоматик шаклдаги ҳамда, фактларни бузиб кўрсатиш турларидан фойдаланиш орқали уларнинг жамоатчилик фикрини  чалғитиш, дизинформация тарқатиш, норозилик кайфиятини уйғотиш каби интенсионал манипулятив функсия бажариши очиб берилган.
“Учинчиси истисно” қонунининг контрадикторлик муносабатидаги мулоҳазаларга нисбатан формал мантиқий тизимларда амал қиладиган формал талабларига риоя қилиш, ноформал мантиқий тизимларда амал қилмайдиган маъновий талабларга риоя қилмаслик орқали “нозидлик” қонуни талабларини бузган ҳолда, сунъий тарзда  сохта дилемма ҳосил қилиниб, ташкилотлар, менежментдаги корпоратив зиддиятлар, геосиёсий жараёнлардаги этно-конфессионал конфликтларни бошқаришда шунингдек, диструктив мафкуралар тарғибот самарадорлигини оширишда  онгни манипуляциялашнинг аргументацион механизми сифатида тадбиқ этилиши мумкинлиги илмий асосланган.
Тезиснинг чинлигини тасдиқловчи ёки, рад этувчи аргументларни саралашда релевантлик мезони ўрнига ситуатив-прагматик ёндашувни ишлатиш, иккиёқлама стандарт манипулятив-мантиқий ҳийласининг синонимлардан фойдаланиш,ибораларни қайта шакллантириш, ниқобловчи эффемизмлар,градуал номлар, фактларни нохолис талқин этиш сингари кўплаб шаклларини қўллаш, суд амалиёти, ижтимоий ва шахслараро коммуникация, сиёсий баҳслар ва тарғибот жараёнларида жамоатчилик фикрини чалғитиш, йўналишини кескин ўзгартириш, рақиб позициясини қайта шакллантириш, қолаверса, айни софизмнинг рекламавий тадбиғи асосида истеъмолчиларнинг тавар ва хизматларга нисбатан ижобий баҳосини ҳосил қилиб, харидлар ҳажмини ошириш каби манипулятив оқибатларга олиб келиши очиб берилган.
Сабабий алоқадорликни симуляциялаш асосида ҳосил қилинадиган суд ёки низоли коммуникатив вазиятлардаги оқлаш жараёнида “зарурат ёки имконсизликка далил”, саросима ва хавотир уйғотиш орқали ғайриихтиёрий қарорларни қабул қилиш ёхут тавар ва хизматларни сотиб олишда “келажакка далил”, сохта халқ табобати, таварлари ва хизматлари, сохта табиблар, фолбинлар, башоратчи мунажжимлар, реал ва вертуал таваккалчилик ўйинлари рекламалари ҳамда тарғиботида “Пост ҳоc эрго проптер ҳоc” шунингдек, унинг “апофения шакли”, паранормал ҳодисаларнинг мавжудлигини исботлашда, маиший ва сиёсий-мафкуравий айблов жараёнларида “билимсизликка далил каби каузал димонстратив мантиқий ҳийлалари самарадор манипулятив функсия бажариши оилмий асосланган.
Сайловолди учрашувлари, халқ билан мулоқот жараёнлари, ижтимоий муаммоларга бағишланган контентларда масъулларга нисбатан қўлланиладиган “камбағалликка далил”, озиқ-овқат маҳсулотлари, дори ва гегеена воситалари, қурилиш ва энергетика таварлари рекламаларида қўлланиладиган “табиийликка ёки натуралистик далил”сингари квалитатив демонстратив манипулятив ҳийлалари нарса-ҳодисаларнинг сифати, белгиси ҳамда муносабатларига доир мантиқий алоқадорликни симуляциялаш орқали ҳосил қилиниши очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Онгни манипуляциялашнинг аргументацион механизмлари мавзусини тадқиқ этиш натижасида ишлаб чиқилган таклифлар асосида:
Асосларнинг чинлиги талабини бузиш ёки сунъий тарзда унга риоя қилганлик эффектини ҳосил қилишда ёлғон асос келтириш хийласининг стереотипларга, соғлом фикрга, догмаларга, исбоциз баҳога, ёлғон авторитетга, ноаниқ статистикага, самимийликка таянган ҳолда далиллаш каби аксиоматик шаклдаги ҳамда, фактларни бузиб кўрсатиш  турларидан фойдаланиш орқали уларнинг жамоатчилик фикрини  чалғитиш, дезинформация тарқатиш, норозилик кайфиятини уйғотиш каби интенсионал манипулятив функсия бажариши тўғрисидаги хулосалардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон тарихи” телеканалининг “Очиқ дарс”, “Тадқиқот” кўрсатувларини тайёрлашда фойдаланилди. (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2024-йил 27-декабрдаги 02-06-1366 - сон далолатномаси). Натижада илмий хулосалар, амалий таклифлар кўрсатув ссенарийсининг методологик жиҳатдан такомиллашиши ҳамда фуқароларнинг дезинформация ва ёлғон хабар манипулятив эффектларига қарши кураш ҳақидаги тасаввурлари кенгайишига хизмат қилди.
“Учинчиси истисно” қонунининг контрадикторлик муносабатидаги мулоҳазаларга нисбатан формал маҳтиқий тизимларда амал қиладиган формал талабларига риоя қилиш, ноформал мантиқий тизимлардаамал қилмайдиган маъновий талабларгариоя қилмаслик орқали “нозидлик” қонуни талабларини бузган ҳолда, сунъий тарзда сохта дилемма ҳосил қилиниб, ташкилотлар, менежментдаги корпоратив зиддиятлар, геосиёсий жараёнлардаги этно-конфессионал конфликтларни бошқаришда шунингдек, диструктив мафкуралар тарг'ибгт самарадорлигини оширишда онгни манипуляциялашнинг аргументацион механизми сифатида тадбиқ этилиши мумкинлиги тоғрисидаги хулосалар ва диссертациядаги бошқа бир қанча амалий таклифлардан Ўзбекистон нодавлат нотижорат ташкилотлари миллий ассоциациясининг мафкура тарғиботини тадқиқ этишга қаратилган социологик тадқиқотларида фойдаланилган. (Ўзбекистон нодавлат нотижорат ташилотлари миллий ассоциациясининг 2025-йил 3-февралдаги 01-037/25 - сон далолатномаси). Натижада илмий хулосалар, амалий таклифлар Ўзбекистон нодавлат нотижорат ташкилотлари миллий ассоциацияси томонидан ўтказилаётган социологик тадқиқотларнинг самарадорлигини ошишига хизмат қилган.
Тезиснинг чинлигини тасдиқловчи ёки, рад этувчи аргументларни саралашда релевантлик мезони ўрнига ситуатив-прагматик ёндашувни ишлатиш, иккиёқлама стандарт манипулятив-мантиқий хийласининг синонимлардан фойдаланиш, ибораларни қайта шакллантириш, ниқобловчи эвфемизмлар, градуал номлар, фактларни нохолис талқин этиш сингари кўплаб шаклларини қўллаш, суд амалиёти, ижтимоий ва шахслараро коммуникация, сиёсий баҳслар ва тарғибот жараёнларида жамоатчилик фикрини чалғитиш, йўналишини кескин ўзгартириш, рақиб позициясини қайта шакллантириш, қолаверса, айни софизмнинг рекламавий татбиқи асосида  истеъмолчиларнинг товар ва хизматларга нисбатан ижобий баҳосини ҳосил қилиб, харидлар ҳажмини ошириш каби манипулятив оқибатларга олиб келиши  тўғрисидаги хулосалар ва диссертациядаги бошқа бир қанча амалий таклифлардан “Ижтимоий фикр” Республика жамоатчилик фикрини ўрганиш марказининг Ижтимоий тармоқларни тадқиқ этишга қаратилган социологик тадқиқотларида фойдаланилган. (Ижтимоий фикр республика жамоатчилик фикрини ўрганиш марказининг 2025-йил 11-февралдаги 1-16-29 - сон далолатномаси). Натижада илмий хулосалар, амалий таклифлар “Ижтимоий фикр” Республика жамоатчилик фикрини ўрганиш маркази томонидан ўтказилаётган социологик тадқиқотларнинг самарадорлигини ошишига хизмат қилган.
Сабабий алоқадорликни симуляциялаш асосида ҳосил қилинадиган суд ёки низоли коммуникатив вазиятлардаги оқлаш жараёнида “зарурат ёки имконсизликка далил”, саросима ва хавотир уйғотиш орқали ғайриихтиёрий қарорларни қабул қилиш ёхуд Товар ва хизматларни сотиб олишда “келажакка далил”, сохта халқ табобати, товарлари ва хизматлари, сохта табиблар, фолбинлар, башоратчи мунажжимлар, реал ва виртуал таваккалчилик ўйинлари рекламалари ҳамда тарғиботида “Пост ҳоc эрго проптер ҳоc” шунингдек, унинг “апофения шакли,”, паранормал ҳодисаларнинг мавжудлигини исботлаш, шунингдек, маиший ва сиёсий-мафкуравий айблов жараёнларида “билимсизликка далил каби каузал демонстратив мантиқий ҳийлалари самарадор манипулятив функсия бажариши тўғрисидаги хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлигининг соҳага оид ҳукумат қарор, фармон ва фармойишларининг ижросига оид тарғибот ишларини ташкил этишда мазкур диссертация материалларидан фойдаланилган. (Ўзбекистон Ёшлар ишлари агентлигининг 2025-йил 23-январдаги 1-16-21-352 - сон далолатномаси). Натижада диссертацияда келтирилган илмий хулосалар, амалий таклифлар мазкур йўналишлар амалга оширилаётган маънавий-маърифий тарғибот тадбирлари самарадорлигининг ошишига хизмат қилган.
сайловолди учрашувлари, халқ билан мулоқот жараёнлари, ижтимоий муаммоларга бағишланган контентларда масъулларга нисбатан қўлланиладиган “камбағалликка далил”, озиқ-овқат маҳсулотлари, дори ва гегеена воситалари, қурилиш ва энергетика таварлари рекламаларида қўлланиладиган “табиийликка ёки натуралистик далил” сингари квалитатив демонстратив манипулятив ҳийлалари нарса-ҳодисаларнинг сифати, белгиси ҳамда муносабатларига доир мантиқий алоқадорликни симуляциялаш орқали ҳосил қилиниши очиб берилганлиги борасидаги хулосалардан Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2024-йилда маънавиймаърифий ишлар самарадорлигини ошириш ва соҳани ривожлантириш бўйича чора-тадбирлар дастурининг ИИИ йўналишида белгиланган “Миллий ғоя тарғиботини кучайтириш, жамиятда соғлом мафкура, янги маънавий макон,маърифатли жамиятни барпо этишга қаратилган чора-тадбирлар” 18-банди “Ғоявий-мафкуравий таҳдидларнинг таъсирини тадқиқ қилиш, замонавий рақамли тарғибот технологияларини қўллаш борасида ривожланган мамлакатлар тажрибасини ўрганиш учун илмий жамоаларни хорижга юбориш юзасидан таклифлар тайёрлаш” мавзусида тарғибот ишларини ташкил этиш ва ўтказишда диссертация материалларидан фойдаланилган. (Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2025-йил 24-февралдаги 10/93 - сон далолатномаси). Натижада диссертацияда илгари сурилган таклифлар, тавсия ва хулосалар фуқароларнинг ҳуқуқий онги ва медиа саводхонлигини юксалтиришга қаратилган маънавий-маърифий тарғибот тадбирларининг самарадорлигини ошишига хизмат қилган.