Ёдгоров Умиджон Сайдулло ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек тили корпусида фраземаларни теглашнинг лингвистик ва дастурий асослари”, 10.00.11 – Тил назарияси. Амалий ва компютер лингвистикаси (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.3.PhD/Fil3963 
Илмий раҳбар: Элов Ботир Болтаевич, техника фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент
Диссертация бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.19.01(бир марталик илмий кенгаш). 
    Расмий оппонентлар: Абдураҳмонова Нилуфар Зайнобиддин қизи, филология фанлари доктори (DSc), профессор; Эшмуминов Асқар Алламуродович филология фанлари доктори (DSc), доцент
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади: корпусда ўзбек тили фразеологик бирликларни теглашнинг лингвистик ва дастурий асосларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тил корпуслари асосида олиб борилган тадқиқотлар натижасида фраземаларнинг теглаш тажрибалари таҳлил қилиниб, ўзбек тили фразеологик бирликларининг ўзига хос лисоний хусусиятлари аниқланиб, уларнинг таркибий қисмлари, уларнинг сўз туркумлари билан боғлиқлиги, қатъий ёки ўзгарувчан шакллари, контекстдаги ҳолатлари ва автоматлаштирилган таниб олиш имкониятлари аниқланган; 
тил корпусида фраземаларни теглашнинг долзарблиги амалий жиҳатдан асослаб берилган, ўзбек тили фразеологик бирликларини морфологик жиҳатдан теглашга оид лингвистик ёндашувлар аниқланиб, ўзбек тилидаги фраземаларни леммалашга йўналтирилган махсус алгоритм ишлаб чиқилган ва фразеологик бирликлар маълумотлар базаси шакллантирилгани сабабли фраземаларни автоматик қайта ишлаш ва уларни лингвистик ресурсларга интеграция қилиш имкониятлари далилланган; 
фраземаларни леммалашга доир статистик ва қоидаларга асосланган усуллар ишлаб чиқилиб, фразеологик бирликларни аниқлаш ва уларни структуравий таҳлил қилиш учун махсус морфологик теглар тизими яратилган ва н-грам моделлари асосида фраземаларни аниқлашга йўналтирилган статистик ёндашув самарадорлиги амалий жиҳатдан асосланган;
ўзбек тили корпусида н-грам усулида фразеологик бирликнинг грамматик вариантлари аниқланиб, фраземаларда омонимияни аниқлаш ва бартараф этиш алгоритми, қоидалари ишлаб чиқилган ҳамда ўзбек тили корпусига қўлланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек тили фраземалари тизимини теглаш жараёнида эришилган илмий натижалар асосида:
тил корпуслари асосида олиб борилган тадқиқотлар натижасида фраземаларнинг теглаш тажрибалари таҳлил қилиниб, ўзбек тили фразеологик бирликларининг ўзига хос лисоний хусусиятларини аниқлаш, уларнинг таркибий қисмлари, сўз туркумлари билан боғлиқлиги, қатъий ёки ўзгарувчан шакллари, контекстдаги ҳолатлари ва автоматлаштирилган таниб олиш имкониятларига оид илмий хулосалардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети ҳузуридаги Давлат тилида иш юритиш асосларини ўқитиш ва малака ошириш маркази давлат муассасаси фаолиятига жорий қилинган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети Давлат тилда иш юритиш асосларини ўқитиш ва малакасини ошириш марказининг 2025-йил 4-февралдаги далолатномаси). Натижада таълим муассасаларида электрон таълимни жорий этиш маркази тасарруфида мавжуд электрон ресурслардан фойдаланган ҳолда ўзбек тилидаги тегланган 1800 фразеологик бирликдан иборат маълумотлар базаси шакллантирилган;
тил корпусида фраземаларни теглашнинг долзарблиги амалий жиҳатдан асослаб берилган, ўзбек тили фразеологик бирликларини морфологик жиҳатдан теглашга оид лингвистик ёндашувлар, ўзбек тилидаги фраземаларни леммалашга йўналтирилган махсус алгоритм ва фразеологик бирликлар маълумотлар базаси фраземаларни автоматик қайта ишлаш ҳамда уларни лингвистик ресурсларга интеграция қилиш имкониятларига оид илмий хулосалардан О'збекистон Миллий университетида 2022-2024-йилларда бажарилган РЕП-25112021/113-рақамли “УзУДТ: Ўзбек тилида табиий тилни қайта ишлаш учун универсал богʻлиқликлик дарахти корпуси ва унинг семантик таҳлили" мавзусидаги илмий лойиҳада фойдаланилган (Мирзо Улугʻбек номидаги О'збекистон Миллий университети университети томонидан тақдим этилган 2025-йил 23-апрелдаги № 04/11-5273-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек тили фразеологик бирликларини леммалашни амалга ошириш учун ишлаб чиқилган математик моделлар, алгоритмлар ва дастурий мажмуа асосида гап таркибидаги фразеологик бирликларни тўг'ри аниқлаш имконияти яратилган; семантик конкорданс усуллари ва алгоритмлари асосида тегланган 1800 та фразеологик бирликнинг синтактик таҳлили аниқлик даражасини 92 фоизга етказишга эришилган;
фраземаларни леммалашга доир статистик ва қоидаларга асосланган усуллар, фразеологик бирликларни аниқлаш ва уларни структуравий таҳлил қилиш учун махсус морфологик теглар тизими ва н-грам моделлари асосида фраземаларни аниқлашга йўналтирилган статистик ёндашувларга оид илмий хулосалардан Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида 2021-2023-йилларда бажарилган ИЗ-2021020813-рақамли “Ўзбек тили таълимий корпусини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети томонидан тақдим этилган 2024-йил 24-декабрдаги № 04/1-4250-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек тили фраземаларини леммалаш алгоритми ва фраземаларнинг маълумотлар базаси ўзбек тили таълимий корпуси қидирув тизимини шакллантиришда қўлланилган, шунингдек, фраземалардаги омонимияни аниқлаш ва бартараф этишда алгоритмдан самарали фойдаланишга эришилган.
ўзбек тили корпусида н-грам усулида фразеологик бирликларнинг грамматик вариантларини аниқлаш, фраземалардаги омонимияни аниқлаш ва бартараф этиш алгоритми ҳамда унга оид қоидалар Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида 2021–2023-йилларда бажарилган ИЗ-2021020813-рақамли “Ўзбек тили таълимий корпусини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети томонидан тақдим этилган 2024-йил 24-декабрдаги № 04/1-4250-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек тили таълимий корпуси қидирув тизимида н-грам қидирув имконияти мукаммаллаштирилган.