Исломова Шоира Хушбоковнанинг филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қашқадарё қипчоқ шевалари фразеологизмларининг маъновий ва лексикографик талқини” 10.00.01 - Ўзбек тили. 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.PhD/Fil3707 
Илмий раҳбар: Менглиев Бахтиёр Ражабович, филология фанлари доктори, профессор. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қарши давлат университети, DSc.03/30.12.2021.Fil.70.01. 
Расмий оппонентлар: филология фанлари доктори, профессор Йўлдошева Нилуфар Эргашевна; филология фанлари доктори, профессор Маматов Абди Эшонқулович. 
Етакчи ташкилот: Термиз давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик. 
II. Тадқиқотнинг мақсади Қашқадарё қипчоқ шевасига мансуб ибораларнинг лексик-семантик, структур хусусиятлари, лексикографик талқини ҳамда шева ибораларининг адабий тилга муносабатини тадқиқ этишдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: Қашқадарё қипчоқ шевасидаги фразеологик бирликларнинг ўзига хос лексик-семантик, структур, морфемик хусусиятлари, миллий-маданий белгилари адабий тил ва шева муносабати доирасида очиб берилган;
Қашқадарё қипчоқ шеваларида адабий тил таркибидан ўрин олмаган, адабий нутқ доирасида ишлатилмайдиган битта синонимия уясига ўндан ортиқ  (ǯöли болмақ, аγзï калнïƞ аγзïдаж болмақ, парт бўлиб қалмақ, дïмаγï čаγ болмақ, аγзï кäлиšдек аčïлïб қалмақ, жāрилгудак болïб қалмақ, ǯüрäги таšмақ) фразеологик синонимнинг бирикиш ҳолатлари аниқланган;
шева фразеологизмлари баъзилари ўзгаришсиз, баъзилари таркибида лексема тушиши, ортиши ёки алмашиши каби лексик ўзгаришга учраши тил эгаларининг турмуш тарзи, касб-кори, кундалик ҳаёти, машғулоти сингарилар билан бевосита боғлиги очиб берилган; 
шеваларда адабий тил таркибига кирмаган, таркибида қадимий ва соф туркий лексемаларни сақлаб келаётган минглаб фраземалар учрайдики, улар шева лексикасида, шева вакилларининг нутқидагина намоён бўлиши,  уларни ўз вақтида кекса авлод нутқидан ёзиб олиш, тўплаш, манбаларда акс эттириш, оммалаштириш муҳим эканлиги далилланган;
диалектал фраземалар тизимида грамматик шаклларда ўзгарувчи иборалар билан бирга, равиш таркибига кирувчи ибораларда, компонентлари исмлар билан ифодаланган ибораларда ҳамда ҳеч қандай қўшимча олмаган, тузилиши жиҳатидан бир хил, бир туркумга мансуб ибораларнинг барчасида ҳам грамматик шаклланиш хусусияти мавжуд эмаслиги далилланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қашқадарё қипчоқ шевасидаги фразеологик бирликларнинг лексик-семантик, лексикографик талқини ва тавсифи юзасидан олинган илмий таҳлил, хулоса ҳамда натижалар асосида: 
шева фразеологизмлари баъзилари ўзгаришсиз, баъзилари таркибида лексема тушиши, ортиши ёки алмашиши каби лексик ўзгаришга учраши тил эгаларининг турмуш тарзи, касб-кори, кундалик ҳаёти, машғулоти сингарилар билан бевосита боғлиги очиб берилганига оид илмий хулосаларидан Давлат илмий-техник дастурлари доирасидаги 2022-2024-йилларда амалга оширилган ИЛ-402104209 рақамли “Ахборот-қидирув тизимлари (Гоогле, Яндех, Гоогле транслате) учун автоматик ишлов бериш воситаси – ўзбек тилининг морфолексикони ва морфологик анализатори дастурий воситасини яратиш” амалий грант лойиҳасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2025-йил 25-февралдаги 04/1-722-сон маълумотномаси). Натижада, лойиҳа доирасида амалга оширилган ўзбек тилининг морфоанализатори дастурида лексик бирликларнинг морфологик таркибига ишлов бериш, материаллар билан бойитиш имконини берган; 
шеваларда адабий тил таркибига кирмаган, таркибида қадимий ва соф туркий лексемаларни сақлаб келаётган минглаб фраземалар учрайдики, улар шева лексикасида, шева вакилларининг нутқидагина намоён бўлиши,  уларни ўз вақтида кекса авлод нутқидан ёзиб олиш, тўплаш, манбаларда акс эттириш, оммалаштириш муҳим эканлиги далилланганига оид хулосаларидан Қашқадарё вилояти телерадиоканали “Файзли кун” дастурининг 2025-йил 18-январ сонида фойдаланилган (Қашқадарё вилояти телерадиоканалининг 2025-йил 18-январдаги 17-05/48-сон маълумотномаси). Натижада дастур давомида ўзбек тили ва шеваларининг ривожи, жамият ҳаётида тутган ўрни, шева ва шевага хос сўз, ибораларнинг ўзбек адабий тили ривожидаги аҳамияти ҳақидаги маълумотлар билан бойитиш имконини берган;
Қашқадарё қипчоқ шеваларида адабий тил таркибидан ўрин олмаган, адабий нутқ доирасида ишлатилмайдиган битта синонимия уясига ўндан ортиқ  (ǯöли болмақ, аγзï калнïƞ аγзïдаж болмақ, парт бўлиб қалмақ, дïмаγï čаγ болмақ, аγзï кäлиšдек аčïлïб қалмақ, жāрилгудак болïб қалмақ, ǯüрäги таšмақ) фразеологик синонимнинг бирикиш ҳолатлари аниқланганига оид хулосалари асосида “Қашқадарё қипчоқ шевалари фразеологизмларининг изоҳли луғати” (ИСБН 978-9910-698-76-7) тузилган. Натижада ўзбек тилидаги диалектал фраземаларни нутқда тўғри қўллаш, фойдаланишга ҳисса қўшилган ҳамда шева иборалари луғатининг изоҳли вариантини яратиш имконини берган.