Камалова Нигора Бахадированинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: «Инглиз ва қорақалпоқ тилларида эртаклар матнининг услубий ва прагматик хусусиятлари», 10.00.06 – «Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик» (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.4.PhD/Fil4158.
Илмий раҳбарининг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Хаджиева Дилбар Таджимуратовна, филология фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қорақалпоқ давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қорақалпоқ давлат университети, PhD.03/30.04.2022.Fil.20.07.
Расмий оппонентларнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Кдирбаева Гулзира Курбанбаевна, филология фанлари доктори (DSc), доцент; Эрметова Жамила Исмаиловна, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот номи: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз ва қорақалпоқ тилларидаги халқ эртакларининг прагмалингвистик ва стилистик хусусиятларини қиёсий ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
инглиз ва қорақалпоқ тилларидаги эртак матнларининг прагмалингвистик хусусиятлари, мулоқот актларининг эртак персонажлари нутқида қўлланиладиган локуцион, иллокуцион ва перлокуцион ҳаракатларнинг икки тилдаги эртаклар матнидаги қўлланишидаги ўхшашликлар ва фарқлар қиёсий тарзда ўрганилиб ва фарқли жиҳатлари аниқланган;
қиёсланаётган тиллардаги эртаклар матнларидаги импликатура ва унинг турларининг қўлланиш хусусиятлари – нутқий импликация ва сўз маъноларининг киноявий тарзда ифодаланиши, маданий ва ижтимоий контекст ҳамда бу эртаклар жамият меъёрлари ва қадриятларини акс эттириши ҳамда шакллантириши эртаклар мисоларида очиб берилган;
эртак номларининг прагматик интенсиялари (мақсадлари), уларнинг мазмунини етказишдаги хусусиятлари, ўрганилаётган тиллардаги эртак функсиялари ва улар тингловчи ёки ўқувчи муҳокамасини қандай йўналтириши прагмалингвистик таҳлил билан далилланган;
инглиз ва қорақалпоқ тилларида эртаклар матнининг услубий фарқлари, фоностилистик, лексик ва синтактик тасвирий воситаларнинг қўлланиши ва функсия хусусиятлари ҳамда уларнинг коммуникатив-прагматик функсиялари аниқланиб, бу воситаларнинг образ яратиш, эстетик таъсир кучини ошириш ва маданий-маънавий қадриятларни етказишдаги роли лингвостилистик ёндашув асосида исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Инглиз ва қорақалпоқ тилларидаги халқ эртакларининг прагмалингвистик ва стилистик хусусиятларини ўрганиш жараёнида олинган натижалар асосида:
инглиз ва қорақалпоқ тилларида эртаклар матнининг услубий фарқлари, фоностилистик, лексик ва синтактик тасвирий воситаларнинг қўлланиши ва функсия хусусиятлари ҳамда уларнинг коммуникатив-прагматик функсиялари аниқланиб, бу воситаларнинг образ яратиш, эстетик таъсир кучини ошириш ва маданий-маънавий қадриятларни етказишдаги ҳақидаги илмий-назарий хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида 2021-2023-йилларда амалга оширилган “Қорақалпоқ оғзаки насри (жанр тузилиши, генезиси, образлар тизими, сюжет ва мотивлари, поетикаси)” номли фундаментал тадқиқот лойиҳасини амалга оширишда фойдаланилган (ЎзРФА Қорақалпоғистон гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2025-йил 28-февралдаǵи 91/1 -сон маълумотномаси). Натижада фундаментал лойиҳа доирасида тайёрланган материалларнинг инглиз ва қорақалпоқ эртаклари матнларининг стилистик хусусиятлари фоностилистик, лексик-стилистик, синтаксис-стилистик хусусиятлари ҳақидаги назарий материаллар билан бойитилишига, ишнинг илмий даражаси ошишига эришилган;
қиёсланаётган тиллардаги эртаклар матнларидаги импликатура ва унинг турларининг қўлланиш хусусиятлари – нутқий импликация ва сўз маъноларининг киноявий тарзда ифодаланиши, маданий ва ижтимоий контекст ҳамда бу эртаклар жамият меъёрлари ва қадриятларини акс эттириши ҳамда шакллантиришига оид хулосалардан Қорақалпоғистон Республикаси маданий мерос бошқармаси тарихи ва маданияти давлат музейида фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси маданий мерос бошқармаси Қорақалпоғистон Республикаси тарихи ва маданияти давлат музейининг 2025-йил 18-февралдаги 108-сон маълумотномаси). Натижада музейнинг инглиз ва қорақалпоқ халқи маданиятини эртакларда акс эттирувчи кўргазмалари, тайёрланган экспозиция материалларининг бойитилишига, савиясининг оширилишига эришилган;
эртак номларининг прагматик интенсиялари (мақсадлари), уларнинг мазмунини етказишдаги хусусиятлари, ўрганилаётган тиллардаги эртак функсиялари ва улар тингловчи ёки ўқувчи муҳокамасини қандай йўналтиришига доир хулосалардан Қорақалпоғистон Ёзувчилар уюшмаси ёш ижодкорларининг малакасини оширишда, турли тўгарак, семинар ва маҳорат дарсларини ўтказишда фойдаланилган (Қорақалпоғистон Ёзувчилар уюшмасининг 2024-йил 2-декабрдаги 109-сон маълумотномаси). Натижада ёш ёзувчиларнинг асарларида ва уларнинг номларининг прагматик интенсиялари (мақсадлари), уларнинг мазмунини етказишдаги хусусиятлари, ўрганилаётган тиллардаги эртак функсиялари ва улар тингловчи ёки ўқувчи таҳлилини қандай йўналтириши, прагмалингвистик таҳлилдаги маҳорати такомиллаштирилган;
инглиз ва қорақалпоқ тилларидаги эртак матнларининг прагмалингвистик хусусиятлари, яъни мулоқот актларининг эртак персонажлари нутқида қўлланиладиган локуцион, иллокуцион ва перлокуцион ҳаракатларнинг икки тилдаги эртаклар матнидаги қўлланишидаги ўхшашликлар ва фарқларига оид хулосалардан Қорақалпоғистон Республикаси телерадиокомпанияси томонидан тайёрланган 2025-йил 22-январ куни эфирга узатилган "Эртеклер áлемине саяхат" эшиттиришининг ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси телерадио компаниясининг 2025-йил 25-февралдаги 05-22/43-сон маълумотномаси). Натижада эртакларнинг тилимизда тутган ўрни, миллий-маданий, урф-одат, тарбия хусусиятларини халққа тушунтириш асосида ёш авлоднинг эртакларга бўлган қизиқишини янада оширишга эришилган.