Shaymatova Azizaxon Rustambekovnaning  
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Biriktiruvchi to‘qima displaziyasining turli shaklllari bilan og‘rigan bolalar va o‘smirlarning stomatologik holati va diagnostik xususiyatlari», 14.00.21- Stomatologiya.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.4.PhD/Tib3204.
Ilmiy rahbar: Gafforov Sunatullo Amrulloevich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarqand davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Samarqand davlat tibbiyot universiteti, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Rasmiy opponentlar: Nazarova Nodira Sharipovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Sultanov Mexribon Shamsievich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Osh davlat universiteti (Qirg‘iziston).
II. Tadqiqotning maqsadi: biriktiruvchi to‘qima displaziyasi mavjud bolalar va o‘smirlarda stomatologik patologiyalarining uchrash chastotasi va shakllanishini aniqlash hamda klinik xususiyatlariga tayanib tashxislashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
biriktiruvchi to‘qima displaziyasi mavjud bolalar va o‘smirlarda tish qattiq to‘qimasi mineral zichlik salbiy o‘zgarishlari fonida jag‘ suyak al`veolyar o‘siqlar so‘rilishi, birok, al`veolyar asosi kortikal plastinka o‘zgarmasligi, shuningdek, Marfan sindromida paradont to‘qimasi patologiyasi yalliglanishsiz kechishi aniklangan;
biriktiruvchi to‘qima displaziyasi mavjud bolalar va o‘smirlarda kal`siyni (Sa+) ni tartibga soluvchi gormonlar faoliyat tizimi muvozanatidagi nomutanosibliklar og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalaridagi patologik jarayonlarning klinik og‘ir kechishida - suyak to‘qimasi so‘rilishi, osteosintezning buzilishi xamda paradont to‘qimasi salbiy ko‘rsatkichlarida aks etish isbotlangan;
biriktiruvchi to‘qima displaziyasi mavjud bemorlarda yuz-jag‘ tizimi nuqsonlarini tashxislashda va davolashda, ortodontik qurilmalar - funksional va mexanik moslamalardan foydalanishda, alveolyar suyak rezorbsiya darajasi va kal`siyni (Sa+) ni tartibga soluvchi gormonlar nomutanosibligini inobatga olinishi asoslangan;
biriktiruvchi to‘qima displaziyasi mavjud bemorlarda tish qattiq to‘qimasi, tish katori va paradont to‘qimasi patologiyalari stomatolog, revmatolog, nevropatolog, pediatr hamda endokrinolog mutaxasislari ishtirokida tashxislashda patomorfologik yondoshuv asosida amalga oshirish zarurati isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. 
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashning 13.11.2024 yildagi 08/22-sonli xulosasiga asosan: 
birinchi ilmiy yangilik: biriktiruvchi to‘qima displaziyasi mavjud bolalar va o‘smirlarda tish qattiq to‘qimalari mineral zichligi salbiy o‘zgarishlari fonida jag‘ suyaklarida al`veolyar o‘siqlari so‘rilishi, aksincha, suyak asosi kortikal plastinkasi o‘zgarishsiz qolishi, shuningdek Marfan sindromida paradont to‘qimasi patologiyalari yalliglanishsiz kechishi isbotlangan. Tadqiqot natijalarining ilmiy ahamiyati shundan iboratki, O‘zbekistonda biriktiruvchi to‘qima displaziyasi mavjud bolalar va o‘smirlarda  jag‘ suyaklarining mineral zichligini aniqlash. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: ishlab chiqilgan uslublar sog‘liqni saqlash amaliyot tizimiga, xususan, Samarqand viloyati ko‘p tarmoqli bolalar shifoxonasining 3-fevral 2024-yildagi №21-4 raqamli va Samarqand viloyati ixtisoslashtirilagan bolalar stomatologiya poliklinikasining 18-yanvardagi №K-01/38 raqamli buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: biriktiruvchi to‘qima displaziyasi mavjud bemorlarda jag‘ suyalarining alveolyar o‘siq rezorbsiyasini erta aniqlashga imkon berdi. Iqtisodiy samaradorligi: har bir tashxislash jarayonidagi muolajalari va minerallashtiruvchi terapiya o‘tkazilganida, xarajat quyidagicha bo‘ldi: 1 bolaga profilaktika muolajalari: 75,000 so‘m x 2 marta = 150,000 so‘m/yil, minerallashtiruvchi muolaja (dori vositalarining narxi asosida) 135,500 so‘m. Jami bir bola uchun 285,500so‘m/ 1yil uchun sarflandi. Agar profilaktika qilinmasa: og‘ir darajadagi surunkali tarkalgan parodontit va suyak to‘qimasi shikastlanishi natijasida har bir bolaga ortopedik va xirurgik (suyak o‘stirish) muolajalari kerak bo‘lishi mumkin, ularning taxminiy xarajati: 1 bola uchun davolash: 778,600 so‘mgacha sarflanadi. Erta profilaktika orqali amalga oshirilgan stomatologik muolajalar natijasida davlat byudjetidan 493,100 so‘m iqtisod qilindi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanish: «Diferensiallashgan va diferensialllashmagan biriktiruvchi to‘qima displaziyasi bilan og‘rigan bolalar va o‘smirlarning tish jag‘ tizimimning stomatologik holati» nomli  (SamDTU qoshidagi ekspert kengashi tomonidan tasdiqlangan 27.12.2023 yildagi №145–xulosasi bilan tasdiqlangan)  uslubiy qo‘llanmasida biriktiruvchi to‘qima displaziyasi bilan kasallangan bolalarda suyak to‘qimasining alveolyar o‘siq rezorbsiyasining erta tashxislash imkonini berdi.
ikkinchi ilmiy yangilik: biriktiruvchi to‘qima displaziyasi mavjud bolalar va o‘smirlarda kal`siyni (Sa+) ni tartibga soluvchi gormonlar faoliyat tizimi muvozanatidagi nomutanosibliklar og‘iz bo‘shlig‘i a’zo va to‘qimalaridagi patologik jarayonlarning klinik og‘ir kechishida - suyak to‘qimasi so‘rilishi, osteosintezning buzilishi xamda paradont to‘qimasi salbiy ko‘rsatkichlarida aks etish isbotlangan.   Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: ishlab chiqilgan uslublar sog‘liqni saqlash amaliyot tizimiga, xususan,Samarqand viloyati ko‘p tarmoqli bolalar shifoxonasining 3-fevral 2024-yildagi №21-4 raqamli va Samarqand viloyati ixtisoslashtirilagn bolalar stomatologiya poliklinikasining 18-yanvardagi №K-01/38 raqamli buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: Terapevt va endokrinolog mutaxassislar ishtirokidagi kompleks yondashuv orqali bolalardagi OB va suyak to‘qimalaridagi patologiyalar bartaraf etilishi, ularning XS yaxshilaydi. Iitisodiy samaradorligi: mutaxassislar ishtirokida kompleks davolash tashkil etilganda 1 bola uchun xarajat 384,900 so‘m/yil bo‘ldi (Samarqand viloyati ko‘p tarmoqli bolalar shifoxonasi preyskuranti asosida). Asosiy muolajalardan so‘ng stomatologik patologiyalarning remissiyasiga erishildi bu og‘ir asoratlarning oldini olish imkonini berdi. Og‘ir darajadagi kasalliklar statsionar sharoitda davolanishni talab etadi. Kunlik statsionar yotish 60.000sum odam boshiga. 5kunlik sarf 300,000 so‘m bo‘ladi. Bolasi og‘ir asoratlar bilan kasal bo‘lgan ota-ona o‘rtacha 5 kun ishga chiqmaydi, bu vaqt mobaynida mehnat unumdorligi yo‘qoladi. Agar 1 kunlik o‘rtacha ish haqi 220 000 so‘m bo‘lsa, 5 kunlik yo‘qotish 1,100, 000 so‘m tashkil etdi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanish: «Biriktiruvchi to‘qima displaziyasining turli shakllari bilan og‘rigan bolalar va o‘smirlarning stomatologik holati va diagnostik xususiyatlarini baholash»nomli  (SamDTU qoshidagi ekspert kengashi tomonidan tasdiqlangan 27.12.2023 yildagi №146–xulosasi bilan tasdiqlangan)  uslubiy qo‘llanmasida biriktiruvchi to‘qima displaziyasi bilan kasallangan bolalarda stomatologik yordamni tashkillashtirish uchun kompleks yondoshuv, terapevt, endokrinolog mutaxasislarning ishtiroki samarali natijalar garovi ekanligi ko‘rsatib o‘tilgan.
uchinchi ilmiy yangilik: biriktiruvchi to‘qima displaziyasi  mavjud bolalar va o‘smirlar YuJT nuqsonlarini profilaktikasida; jumladan, ortodontik qurilmalar - funksional va mexanik moslamalarni qo‘llashda alveolyar o‘siqdagi suyaklar rezorbsiyasi, Ca+ ni tartibga soluvchi gormonlar muvozanati nomutanosibligida yuz-jag‘ tizimi suyaklarining qayta shakllanishi siklini inobatga olinishi asoslangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: ishlab chiqilgan uslublar sog‘liqni saqlash amaliyot tizimiga, xususan, Xorazm viloyati bolalar stomatologiya poliklinikasining 2024-yil 8-yanvardagi №59-1 raqamli va Samarqand viloyati ixtisoslashtirilagn bolalar stomatologiya poliklinikasining 18-yanvardagi №K-01/38 raqamli buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: Biriktiruvchi to‘qima displaziyasi mavjud bemorlarda Sa+ va fosfor almashinuvi buzilishi natijasida suyak jag‘ tizimi tuzilishlar va funksional holat o‘zgarishlari kuzatildi. Bu holat ortodontik muolajalarda muskul-skelet tizimi holatini to‘liq baholash va muvofiqlashtirilgan davo-reabilitatsiya kompleksini talab qildi. Iqtisodiy samaradorligi: miogimnastika, Lira-100bt apparati va osteokal`sin, ishqoriy fosfataza biomarkerlari asosidagi kompleks yondashuv mushak disfunksiyasini aniqlash orqali erta ortodontik muolajalar samaradorligi oshdi, qayta tekshiruv va qayta apparatlar ehtiyojini kamaytirdi.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: biriktiruvchi to‘qima displaziyasi mavjud bemorlarda tish qattiq to‘qimasi, tish katori va paradont to‘qimasi patologiyalari stomatolog, revmatolog, nevropatolog, pediatr hamda endokrinolog mutaxasislari ishtirokida tashxislashda patomorfologik yondoshuv asosida amalga oshirish zarurati isbotlangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: ishlab chiqilgan uslublar sog‘liqni saqlash amaliyot tizimiga, xususan,Samarqand viloyati ko‘p tarmoqli bolalar shifoxonasining 3-fevral 2024-yildagi №21-4 raqamli va Samarqand viloyati ixtisoslashtirilagn bolalar stomatologiya poliklinikasining 18-yanvardagi №K-01/38 raqamli buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: mutaxassislar ishtirokidagi kompleks yondashuv orqali bolalardagi og‘iz bo‘shlig‘i va suyak to‘qimalaridagi patologiyalar bartaraf etildi.  Iqtisodiy samaradorligi:  davlat byudjeti hisobidan har bir mutaxassisning kompleks ko‘rigi (bir martalik): 50,000 so‘m/mutaxassis * 5 mutaxassis = 250,000 so‘m/bola, Stomatologik davolash (tish nuqsonlari va parodont patologiyalari)=312,000 so‘m/bola, reabilitatsiya va dispanser kuzatuvi (stomatolog, zarurat bo‘lsa boshqa mutaxassislar):yiliga o‘rtacha 2 marta stomatolog ko‘rigi: 50,000 so‘m/ko‘rik * 2 = 100,000 so‘m/bola, boshqa mutaxassislarning zaruratga ko‘ra ko‘rigi (kamroq ehtimol):, kompleks davolashning jami xarajati (1 bola uchun 562,000 so‘m). Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanish: «Biriktiruvchi to‘qima displaziyasining turli shakllari bilan og‘rigan bolalar va o‘smirlarning stomatologik holati va diagnostik xususiyatlarini baholash»nomli  (SamDTU qoshidagi ekspert kengashi tomonidan tasdiqlangan 27.12.2023 yildagi №146–xulosasi bilan tasdiqlangan)  uslubiy qo‘llanmasida biriktiruvchi to‘qima displaziyasi bilan kasallangan bolalarda stomatologik yordamni tashkillashtirish uchun kompleks yondoshuv, terapevt, endokrinolog mutaxassislarning ishtiroki samarali natijalar garovi ekanligi ko‘rsatib o‘tilgan.