Abdullaev Ikrom Abduvalievichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Ichak ta’sirlanish sindromi og‘irlik darajalarini baholashda klinik-laborator markerlar» 14.00.05 - Ichki kasalliklar (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.4.PhD/Tib.4041. 
Ilmiy rahbar: Maxmudova Lola Izzatilloevna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent. 
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Buxoro davlat tibbiyot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent tibbiyot akademiyasi Urganch filiali, PhD.04/30.09.2020. Tib.123.01.
Rasmiy opponentlar: Xamrabaeva Feruza Ibragimovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Jabborov Ozimbay Otaxanovich, tibbiyot fanlari doktori, professor. 
Yetakchi tashkilot: S.D.Asfendiyarov nomidagi Qozog‘iston milliy tibbiyot universiteti (Qozog‘iston).
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: 
ichak ta’sirlanish sindromini tashxislash va davolashda og‘irlik darajasini klinik-laborator baholash, neyroendokrin, vegetativ boshqaruv buzilishlari, shuningdek disbioz hamda yallig‘lanish markerlarini hisobga olgan holda kompleks yondashuvni asoslash va ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor ichak ta’sirlanish sindromini og‘ir kechishining belgilovchi, qiyosiy tashxislash va davolash usulini tanlashni optimallashtirish imkonini beruvchi klinik-laborator mezonlari va integral baholash tizimi ishlab chiqilgan;
ichak ta’sirlanish sindromi belgilari kelib chiqishi, rivojlanib borishi, og‘irlik darajalarining kuchayishida neyroendokrin buzilishlardan qondagi kortizol miqdorining oshishi hamda vegetativ nerv tizimi buzilishlaridan vagotoniya va simpatikotoniya rivojlanishining o‘zaro bir-biri bilan bog‘liqligi isbotlangan;
ilk bor ichak ta’sirlanish sindromi og‘irlik darajasiga mos yallig‘lanish chaqiruvchi sitokinlardan – IL-1β, IL-6 va αTNF konsentratsiyasining oshishi II, III darajadagi disbioz rivojlanishi bilan namoyon bo‘ladigan ichak mikrobiotasidagi shartli patogen hamda patogen flora sababli kelib chiqishi aniqlangan;
ichak ta’sirlanish sindromi bilan og‘rigan bemorlarda klinik belgilar, neyroendokrin buzilishlar, vegetativ tonus turlari, laborator va instrumental tekshiruv natijalariga mos ravishda diagnostika hamda davolash patomorfologik o‘zgarilar asisida takomillashtirilgan. 
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. 
Ichak ta’sirlanish sindromi klinik-laborator og‘irlik darajalarini aniqlash bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida: 
birinchi ilmiy yangilik: ilk bor ichak ta’sirlanish sindromini og‘ir kechishining belgilovchi, qiyosiy tashxislash va davolash usulini tanlashni optimallashtirish imkonini beruvchi klinik-laborator mezonlari va integral baholash tizimi ishlab chiqilganligi bo‘yicha “Ichak ta’sirlanish sindromi klinik-laborator og‘irlik darajalarini aniqlash usuli” uslubiy tavsiyanoma tasdiqlangan (Buxoro davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashining 2024-yil 16-fevraldagi 24-m/030-son ma’lumotnomasi). Mazkur taklif Buxoro viloyat yuqumli kasalliklar shifoxonasi (2024-yil 20-noyabrdagi 149-son buyruq) va Buxoro shahar tibbiyot birlashmasi (2024-yil 24-maydagi 811-2-42-TB/2024-son buyruq) amaliyotiga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: ichak ta’sirlanish sindromi og‘irlik darajasini yallig‘lanish chaqiruvchi sitokinlar (IL-1β, IL-6 va αTNF) konsentratsiyasi hamda ichak mikrobiotasidagi o‘zgarishlar (disbiozning II va III darajalari) bilan bog‘liq holda baholash imkoniyati yaratilishi — bemorlarda erta tashxis qo‘yish, og‘irlashuvlarni oldini olish hamda maqsadli davolash choralarini o‘z vaqtida amalga oshirishga imkon bergan. Iqtisodiy samaradorligi: ichak ta’sirlanish sindromi og‘irlik darajasini yallig‘lanish chaqiruvchi sitokinlar (IL-1β, IL-6 va αTNF) hamda disbioz darajasi orqali baholash, erta tashxis va maqsadli davolash choralarini ko‘rish bemorlarni uzoq muddatli hamda qimmatbaho muolajalardan saqlash, og‘ir asoratlarni kamaytirish va statsionar davolanish muddatini qisqartirish orqali resurslarni tejash natijasida har bir bemor uchun o‘rtacha 735900 so‘m miqdorida mablag‘ tejalishiga erishilgan. Xulosa: Yallig‘lanishni qo‘llovchi sitokinlar (IL-1β, IL-6, αTNF) konsentratsiyasi va ichak disbiozining og‘irlik darajasi o‘rtasidagi bog‘liqlikni aniqlash kasallikning og‘irligini molekulyar darajada baholash byudjetdan tashqari mablag‘lardan 735900  so‘m iqtisod qilish imkonini bergan.
ikkinchi ilmiy yangilik: ichak ta’sirlanish sindromi belgilari kelib chiqishi, rivojlanib borishi, og‘irlik darajalarining kuchayishida neyroendokrin buzilishlardan qondagi kortizol miqdorining oshishi hamda vegetativ nerv tizimi buzilishlaridan vagotoniya va simpatikotoniya rivojlanishining o‘zaro bir-biri bilan bog‘liqligi isbotlanganligi bo‘yicha “Ichak ta’sirlanish sindromi klinik-laborator og‘irlik darajalarini aniqlash usuli” uslubiy tavsiyanoma tasdiqlangan (Buxoro davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashining 2024-yil 16-fevraldagi 24-m/030-son ma’lumotnomasi). Mazkur taklif Buxoro viloyat yuqumli kasalliklar shifoxonasi (2024-yil 20-noyabrdagi 149-son buyruq) va Buxoro shahar tibbiyot birlashmasi (2024-yil 24-maydagi 811-2-42-TB/2024-son buyruq) amaliyotiga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: neyroendokrin va vegetativ buzilishlarni baholash asosida differensial tashxis aniqligi oshirilgan, bu orqali noto‘g‘ri tashxis qo‘yish ehtimoli kamaytirilib, bemorlar uchun individual yondashuv asosida samarali davolash taktikalari ishlab chiqish hamda davolash natijadorligini oshirishga imkon bergan. Iqtisodiy samaradorligi: ichak ta’sirlanish sindromi bilan kasallangan bemorlarni erta va aniq tashxislash, ularga individual yondashuv asosida samarali davolash usullarini qo‘llash imkoniyati yaratilib, bu orqali bemorlarning shifoxonada davolanish muddatini qisqartirish, ortiqcha laborator va instrumental tekshiruvlar sonini kamaytirish, yuqori samarali hamda maqsadli davolash orqali resurslarni tejash natijasida har bir bemor uchun o‘rtacha 752800 so‘m miqdorida mablag‘ tejalishiga erishilgan. Xulosa: Ichak ta’sirlanish sindromi bo‘lgan bemorlarda kortizol darajasi va vegetativ regulyasiyaning buzilishi (vagotoniya, simpatikotoniya) o‘rtasidagi aniqlangan o‘zaro bog‘liqlik neyroendokrin parametrlarni baholash asosida differensial diagnostika aniqligini va davolash samaradorligini oshirish byudjetdan tashqari mablag‘lardan 752800 so‘m iqtisod qilish imkonini bergan.
uchinchi ilmiy yangilik: ilk bor ichak ta’sirlanish sindromi og‘irlik darajasiga mos yallig‘lanish chaqiruvchi sitokinlardan – IL-1β, IL-6 va αTNF konsentratsiyasining oshishi II, III darajadagi disbioz rivojlanishi bilan namoyon bo‘ladigan ichak mikrobiotasidagi shartli patogen hamda patogen flora sababli kelib chiqishi aniqlanganligi bo‘yicha “Ichak ta’sirlanish sindromi klinik-laborator og‘irlik darajalarini aniqlash usuli” uslubiy tavsiyanoma tasdiqlangan (Buxoro davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashining 2024-yil 16-fevraldagi 24-m/030-son ma’lumotnomasi). Mazkur taklif Buxoro viloyat yuqumli kasalliklar shifoxonasi (2024-yil 20-noyabrdagi 149-son buyruq) va Buxoro shahar tibbiyot birlashmasi (2024-yil 24-maydagi 811-2-42-TB/2024-son buyruq) amaliyotiga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: ichak ta’sirlanish sindromi og‘irlik darajasini yallig‘lanish chaqiruvchi sitokinlar (IL-1β, IL-6 va αTNF) konsentratsiyasi hamda ichak mikrobiotasidagi o‘zgarishlar (disbiozning II va III darajalari) bilan bog‘liq holda baholash imkoniyati yaratilishi — bemorlarda erta tashxis qo‘yish, og‘irlashuvlarni oldini olish hamda maqsadli davolash choralarini o‘z vaqtida amalga oshirishga imkon bergan. Iqtisodiy samaradorligi: ichak ta’sirlanish sindromi og‘irlik darajasini yallig‘lanish chaqiruvchi sitokinlar (IL-1β, IL-6 va αTNF) hamda disbioz darajasi orqali baholash, erta tashxis va maqsadli davolash choralarini ko‘rish bemorlarni uzoq muddatli hamda qimmatbaho muolajalardan saqlash, og‘ir asoratlarni kamaytirish va statsionar davolanish muddatini qisqartirish orqali resurslarni tejash natijasida har bir bemor uchun o‘rtacha 735900 so‘m miqdorida mablag‘ tejalishiga erishilgan. Xulosa: Yallig‘lanishni qo‘llovchi sitokinlar (IL-1β, IL-6, αTNF) konsentratsiyasi va ichak disbiozining og‘irlik darajasi o‘rtasidagi bog‘liqlikni aniqlash kasallikning og‘irligini molekulyar darajada baholash byudjetdan tashqari mablag‘lardan 735900  so‘m iqtisod qilish imkonini bergan.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: ichak ta’sirlanish sindromi bilan og‘rigan bemorlarda klinik belgilar, neyroendokrin buzilishlar, vegetativ tonus turlari, laborator va instrumental tekshiruv natijalariga mos ravishda diagnostika hamda davolash patomorfologik o‘zgarilar asisida takomillashtirilganligi bo‘yicha “Ichak ta’sirlanish sindromi klinik-laborator og‘irlik darajalarini aniqlash usuli” uslubiy tavsiyanoma tasdiqlangan (Buxoro davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashining 2024-yil 16-fevraldagi 24-m/030-son ma’lumotnomasi). Mazkur taklif Buxoro viloyat yuqumli kasalliklar shifoxonasi (2024-yil 20-noyabrdagi 149-son buyruq) va Buxoro shahar tibbiyot birlashmasi (2024-yil 24-maydagi 811-2-42-TB/2024-son buyruq) amaliyotiga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: ushbu algoritmning amaliyotga joriy etilishi orqali kasallikni erta aniqlash, samarali davolash va residivlarni kamaytirish, bemorlarning hayot sifatini yaxshilash, davolash xarajatlarini qisqartirish va vrachlarning klinik qaror qabul qilishdagi samaradorligini oshirishga imkon bergan. Iqtisodiy samaradorligi: taqdim etilgan diagnostika va davolash algoritmi erta tashxis va maqsadli davolash choralarini ko‘rish bemorlarni uzoq muddatli hamda qimmatbaho muolajalardan saqlash, og‘ir asoratlarni kamaytirish va statsionar davolanish muddatini qisqartirish orqali resurslarni tejash natijasida har bir bemor uchun o‘rtacha 698400 so‘m miqdorida mablag‘ tejalishiga erishilgan. Xulosa: Klinik simptomlar, neyroendokrin va vegetativ buzilishlar, shuningdek, laboratoriya va instrumental ma’lumotlarni hisobga olgan holda ishlab chiqilgan diagnostika va davolash algoritmi ITS bilan og‘rigan bemorlarni davolashga yondashuvni tizimlashtirishga yordam berib, uning qo‘llanilishi kasallik prognozini yaxshilash, qaytalanish chastotasini kamaytirish va 698400so‘m miqdorida resurslarni tejash imkonini bergan.
Xulosa: ishlab chiqilgan klinik-laborator mezonlar, neyroendokrin va immunologik markerlar, shuningdek, ichak ta’sirlanish sindromini tashxislash va davolash algoritmining joriy etilishi tashxislash va davolash samaradorligini oshirish, asoratlar va kasalxonaga yotqizish davomiyligini kamaytirish imkonini bergan.
Olib borilgan ilmiy-tadqiqot natijalarining amaliyotga tadbigi bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashning 2025 yil 15-fevraldagi 12-sonli yig‘ilish bayonnomasiga asosan xulosa olingan.