Зҳа Бо нинг 
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармогʻи номи): «Марказий Осиёда ўсадиган Аcонитум ва Делпҳиниум туркум ўсимликларининг дитерпеноид алкалоидлари ва уларнинг биологик фаоллигини ўрганиш», 02.00.10 – Биоорганик кимё (кимё фанлар).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2025.2.DSc/К1274.
Илмий раҳбар: Сагдуллаев Шамансур Шахсаидович, техника фанлари доктори, академик.
Диссертация бажарилган муассаса номи: ЎзР ФА академик С.Й. Юнусов номидаги Ўсимлик моддалари кимёси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: ЎзР ФА академик С.Й. Юнусов номидаги Ўсимлик моддалари кимёси институти, DSc. 02/30.01.2020.К/Т.104.01.
Расмий оппонентлар: Юнусов Марат Сабирович, кимё фанлари доктори, Россия фанлар академияси  академиги; Ходжаниязов Хамид Уткирович, кимё фанлари доктори, катта илмий ходим; Мамадалиева Нилуфар Зокиржоновна, кимё фанлари доктори, профессор
Етакчи ташкилот: Тошкент фармацевтика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Марказий Осиёда ўсадиган Аcонитум ва Делпҳиниум туркумларига мансуб 7 тур оъсимликларнинг иккиламчи метаболитларини ажратиб олиш, кимёвий таркиби ва тузилишини аниқлаш ҳамда улар асосида самарали дори воситаларини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
биринчи марта Марказий Осиёда ўсадиган Аcонитум ва Делпҳиниум туркумининг етти турдаги ўсимликлари таркибидан жами 176 та бирикма, шу жумладан, 26 та янги ва 107 та маълум дитерпеноид алкалоидлар, шунингдек, 43 та бошқа синф бирикмалари ажратилган;
ажратиб олинган дитерпеноид алкалоидларининг физикавий ва кимёвий хоссалари ҳамда, антиаритмик, аналгетик, ўсмага қарши ва микробларга қарши биологик фаоллиги тизимли равишда тадқиқ қилинган;
илк бор Аcонитум барбатум вар. пуберулум (Н-аcетйлсепаcонитин  ва Н-деаcетйллаппаcонитин) ва Делпҳиниум илиенсе (Синчианидин C ва Д) оъсимликлари таркибидан янги бирикмалар ажратиб олинган; 
Аcонитум барбатум вар. пуберулум дан C20-дитерпеноид алкалоидларининг янги углерод скелетли вакили барпуберудин (АБ-1), қайта гуруҳланган янги C18-дитерпеноид алкалоидлари барпубенинлар А-Б (АБ-6 ва АБ-7) илк бора аниқланган;
биринчи маротаба Делпҳиниум навиcуларе вар. ласиоcарпум ўсимлигининг кимёвий таркиби тадқиқ қилинган ва лаппаконитин мавжудлиги аниқланган;
илк маротаба Аcонитум смирновии ўсимлигидан ажратилган смирнотин А нинг антиаритмик фаоллиги, шунингдек, Делпҳиниум илиенсе ўсимлигидан ажратиб олинган синчианидин C ва Д ларининг аналгетик таъсир кўрсатиши исботланган;
биринчи марта ярим-препаратив ЮССХ ва препаратив ЮССХ технологияларини бирлаштирилган ҳолда фойдаланиб, Аллапиннин субстанциясидан олтита стандарт алкалоидлар ажратилган, бу эса Аллапинин субстанцияси сифатини назорат қилишда тозалик стандартларини таъминлаш имконини берган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. “Марказий Осиёда ўсадиган Аcонитум ва Делпҳиниум туркум ўсимликларининг дитерпеноид алкалоидлари ва уларнинг биологик фаоллигини ўрганиш” бўйича олиб борилган тадқиқотларнинг натижалари асосида: 
Делпҳиниум псеудоаемуланс ўсимлиги дитерпеноид алкалоидларини ажратиш ва тозалаш, шунингдек, уларнинг ин витро инсон саратони А549 ва ҲеЛа ҳужайраларига ситотокциклиги натижалари асосида ўсмага қарши восита яратиш ихтиросига Хитой Халқ республикаси патенти (№ ЗЛ201810714295.7, 2018 йил) олинган.  Натижада ўсимлик алкалоидлари асосида экологик тоза, самарали дори воситаси яратиш имконини берган;
Делпҳиниум аемуланс ўсимлиги дитерпеноид алкалоидлари асосида калий канали (ИКв) токларини ингибирлаш ихтироси учун Хитой Халқ республикаси патенти олинган (№ 2024100199358, 2024 й). Натижада ўсимлик алкалоидлари асосида калий каналини ингибирловчи янги восита яратиш имконини берган;
Делпҳиниум илиенсе Ҳутҳ осимлиги дитерпеноид алкалоидларидан потенсиал  аналгетик восита ишлаб чиқиш ихтиросига Хитой Халқ республикаси патенти олинган (№ 2025103304327, 2025 й). Натижада ўсимлик дитерпеноид алкалоидлари асосида самарали аналгетик  воситалар яратиш имконини берган; 
Шинжон Шафеи Я Биологиcал Течнологй Cо., Лтд (Хитой Х.Р.) ва Хитой Фанлар Академияси Шинжон Физика ва кимё техника институти (ХТИПC) билан хамкорлик битимига асосан кўп миқдорда лаппаконитин ишлаб чиқариш учун Делпҳиниум навиcуларе вар. ласиоcарпум ўсимлиги хомашёси билан таъминлашни кафолатлаб Хитойнинг Шинжон ва Синхай вилоятларида маданийлаштириш бўйича тадқиқот ишларини бошлаган (Хитой Халқ Республикаси Шинжон Шафеи Я Биологиcал Течнологй Cо., Лтд маълумотномаси15.05.2025й). Натижада ўсимлик дитерпеноид алкалоидлари асосида самарали дори воситаси ислаб чиқариш учун хомашё билан таъминлаш кафолатланган; 
Аллапинин  субстанциясининиг фармакологик фаол қўшимчаси (ФФҚ) сифатини назорат қилиш учун Ўсимлик моддалари кимёси институтининг ГМП корхонасида тозалик стандартлари сифатида ажратилган тўртта бирикмадан фойдаланилган (Ўсимлик моддалари кимёси институтининг 23.06.2025й., 01-02/499-сон малумотномаси). Натижада Аллапинин субстанциясини ишлаб чиқариш сифатини назорат қилиш тизимини яхшилаш, меъёрий ҳужжатларга мувофиқлигини таъминлаш ва клиник шароитларда қўллашни кенгайтириш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish