Эрниёзов Норкул Бекниёзовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Композицион кимёвий реагент-сорбентларни ишлаб чиқиш ва уларни металлургия саноати пульпаларидан нодир металларни ажратиб олиш жараёнида қўллаш», 02.00.07 – Композицион, лок-бўёқ ва резина материаллари кимёси ва технологияси, 05.02.01 – Машинасозликда материалшунослик. Қуймачилик. Металларга термик ва босим остида ишлов бериш. Қора, рангли ва ноёб металлар металлургияси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2025.2.PhD/Т5546.
Илмий раҳбарлар: Негматов Сайибжон Садикович, техника фанлари доктори, профессор, академик; Негматова Комила Сайибжановна, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат техника университети «Фан ва тараққиёт» ДМ.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат техника университети «Фан ва тараққиёт» ДМ, DSc.03/30.12.2019.К/Т.03.01.
Расмий оппонентлар: Шарафутдинов Улуғбек Зиятович, техника фанлари доктори, профессор; Собиров Баходир Бойпўлатович, техника фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент кимё-технология институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: композицион кимёвий реагент-сорбентларни ишлаб чиқиш ва уларни металлургия саноати пульпаларидан нодир металларни ажратиб олиш жараёнида қўллашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
қимматбаҳо металл ионларига нисбатан юқори селективликка, термик ва кимёвий барқарорликка ва осмотик босимга чидамлиликка эга бўлган ион алмашинувчи сорбентларни шакллантирувчи функционал гуруҳлар орасида борадиган кимёвий реакция механизмлари аниқланган;
органоминерал ингредиентлар ва ишлаб чиқариш чиқиндиларидан фойдаланган ҳолда олинган композицион кимёвий сорбентларнинг физик-кимёвий хусусиятларини уларнинг табиати, тури, миқдори ва нисбатига, шунингдек, пульпа ва эритмалардан қимматбаҳо металларни сорбциялаш жараёнининг технологик параметрларига қараб ўзгариш қонуниятлари аниқланган;
пульпа ва эритмалардан нодир металларни сорбциялаш жараёнида қўллаш учун органо-ноорганик ингредиентлар ва бошқа олигомерлар асосида композицион кимёвий ион алмашинувчи сорбентнинг самарали таркиби ишлаб чиқилган;
қимматбаҳо металлар рудаларини пульпа ва эритмалардан сорбциялаш жараёнида қўллаш учун яратилган импорт ўрнини босувчи композицион кимёвий сорбентларни сорбиялаш жараёнининг кинетикаси аниқланган;
металлургия саноати пульпаси ва эритмаларидан қимматбаҳо металларни сорбциялаш жараёнида қўллаш учун мўлжалланган импорт ўрнини босувчи композицион кимёвий сорбентлар олишнинг ресурстежамкор инновацион технологияси ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Композицион кимёвий реагент-сорбентларни ишлаб чиқиш ва уларни металлургия саноати пульпаларидан нодир металларни ажратиб олиш жараёнида қўллаш бўйича олинган натижалар асосида:
маҳаллий хомашёлар ва саноат чиқиндилари асосида ишлаб чиқилган КХР-ОКс синфига мансуб композицион ион алмашинувчи сорбент «Навоий КМК» АЖ МИТЛ (Марказий илмий тадқиқод лаборатория)да амалиётга жорий этилган («Навоий КМК» АЖнинг 2025 йил 24 июлдаги 23/01-01-07/520-сонли маълумотномаси). Натижада, таннархи арзон бўлган КХР-ОКс-5 маркали ион алмашувчи сорбент пульпадан 5 мартагача олтинни танлаб сорбция қилиб, юқори натижалар олиш имконини берган;
КХР-ОКс синфига мансуб композицион ион алмашинувчи сорбентни олишнинг ишлаб чиқилган инновацион технологияси «Навоий КМК» АЖ МИТЛ ва «KIMYOTEXREAG» МЧЖда амалиётга жорий этилган («Навоий КМК» АЖ нинг 2025 йил 24 июлдаги 23/01-01-07/520-сонли маълумотномаси). Натижада, КХР-ОКс синфига мансуб композицион ион алмашинувчи сорбентни олиш бўйича ташкилот стандарти (ТУ-Уз.10-90-2025) ва технологик регламент (ТР-40.4-14952796-011:2025) ишлаб чиқилган ҳамда таннархи импорт қилинаётган АМ-2В сорбентига нисбатан 30% га арзонлаштириш имконини берган.