Казахбаев Сапарбай Атабаевитшнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Паст навли Марказий Қизилқум фосфаритлари асосида мураккаб ўғитлар олишнинг самарадор технологиясини ишлаб чиқиш», 02.00.13 – Ноорганик моддалар ва улар асосидаги материаллар технологияси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.1.PhD/Т4378.
Илмий раҳбар: Реймов Ахмед Мамбеткаримович, техника фанлари доктори, профессор, академик.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қорақалпоқ давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қорақалпоқ давлат университети, PhD.03/30.12.2019.Т.20.03.
Расмий оппонентлар: Алланиязов Давран Оразимбетович, техника фанлари доктори, катта илмий ходим; Шерқўзиев Дониёр Шермаматович, техника фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Навоий давлат кончилик ва технологиялар университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Марказий Қизилқум ва Қорақалпоғистон фосфоритлари асосида юқори товар хусусиятларга эга бўлган мураккаб ўғитлар ишлаб чиқаришнинг самарали технологиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Порлитау фосфоритларининг кимёвий ва минерологик таркибини аниқлаш орқали улардан бентофосфат ўғитларини олиш учун имкони бор эканлиги исботланган;
паст навли Порлитау ва Марказий Қизилқум фосфоритларини сулфат, нитрат ва хлорид кислоталар билан парчалаш орқали мураккаб ўғитлар олиш жараёнининг технологик омиллари графоаналитик усулда асосланган;
НКФЎ га сулфогумат ва сулфат кислотали ишлов бериш орқали олинган ўғитларнинг товар хоссаларининг яхшиланиши, яъни улар кучли гигроскопиклик синфидан, гигроскопиклик синфига ўтиши исботланган;
паст навли фосфоритларни хлорид килотаси билан парчалаш орқали мураккаб ўғитлар олиш ва уларнинг таркибига нитратли ва калийли тузларни қўшиш орқали уларнинг товар хоссаларини яхшилаш имконоятлари яратилган;
товар хусусиятлари яхшиланган мураккаб ўғитларни олиш жараёнига технологик параметрларнинг таъсири қонуниятлари ўрганилган ва нитрокалцийфосфат ўғитларини ноорганик қошимчалар билан кондиционерлаш орқали янги турдаги намуналар олинган;
паст навли фосфоритлардан сулфогумат, нитрат ва хлорид кислоталар иштирокида супергумафос, НКФЎ, НПК, НПКCа мураккаб ўғитларини олишнинг самарали технологияси ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Марказий Қизилқум ва Қорақалпоғистон паст навли фосфоритларидан мураккаб ўғитлар олиш технологиясини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
сулфогумат ва паст навли фосфорит асосида таркибида 1,5-2,0 % гача гумин кислотаси бўлган супергумафос олишнинг ишлаб чиқилган технологияси “Электрокимёзавод” ҚК АЖнинг “2026-2028 йилларда амалиётга жорий этиш бўйича истиқболли ишланмалар рўйхати”га киритилган (“Электрокимёзавод” ҚК АЖнинг 2024 йил 25 апрелдаги 4-сон малумотномаси). Натижада, қишлоқ хожалигини арзон таркибида гуматлар бўлган ўғит билан таминлаш имконини берган;
паст навли фосфоритларни сулфат, хлорид ва нитрат кислотали парчалаш маҳсулотлари таркибига карбамид, сулфокўмир ва калий тузларини қўшиш йўли билан мураккаб ўғитлар олиш технологияси “Электрокимёзавод” ҚК АЖда амалиётга жорий этилган (“Электрокимёзавод” ҚК АЖнинг 2024 йил 25 апрелдаги 4-сон малумотномаси). Натижада, яхши физик-кимёвий хоссаларга эга бўлган НПК ва НПКCа ўғитлар ишлаб чиқариш имконияти яратилган.