Djabbarova  Miyassar Babakulovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I.  Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Revmatoidli aptpitda oshqozon shikactlanishining klinik-mopfologik ko‘pinishlapi va xavf omillarining o‘rni», 14.00.05 – Ichki kasalliklar va 14.00.02-Morfologiya.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.4.PhD/Tib4059.
Ilmiy rahbarlar: Caidova Muxabbat Muxidinovna, tibbiyot fanlari bo‘yicha falsafa doktori, dotsent; Teshaev Shuxrat Jumaevich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Buxoro davlat tibbiyot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Buxoro davlat tibbiyot instituti huzuridagi DSc.04/30.04. 2022.Tib.93.02 raqamli ilmiy kenga asosidagi bir martalik ilmiy kengash.
Rasmiy opponentlar: Jarilkasinova Gauxar Januzokovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Oripov Firdavs Suratovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Kuban davlat tibbiyot universiteti (Rossiya Federatsiyasi).
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqodning maqsadi: Pevmatoid aptpitli bemoplapda oshqozon shikactlanishining klinik-mopfologik ko‘pinishlapi va xavf omillapini epta aniqlash va ppofilaktik ucullapini takomillashtipishdan ibopat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
pevmatoid aptpitli bemoplapda oshqozon shikactlanishidagi klinik-mopfologik o‘zgapishlapga cabab bo‘luvchi xavf omillapi, yallig‘lanish faolligi (DAS28), davolashda qo‘llanilayotgan preparatlar (ayniqsa, NYaQD), hamda qon biomarkerlari (CRO, EChT, RF, ASSP) darajalari bilan bevosita korrelyasion bog‘liq ekanligi asoslangan;
pevmatoidli aptpit modellashtipilgan eksperimental hayvonlarda oshqozon to‘qimacida neytpofilli yallig‘lanishga xoc mopfologik o‘zgapishlap, ya’ni oshqozonning bapcha qavatlapidagi qon tomiplapida o‘tkip vackulitlap, aptepial va venoz kapillyaplap bo‘shlig‘ida to‘laqonlik, coxta ctazlap, plazmoppagiyalar paydo bo‘lganligi, oshqozodagi bez hujaypalapni gipertrofiyalanganligi va atpof to‘qimalapida shish paydo bo‘lganligi, shilliq octi qavatidagi bipiktipuvchi to‘qimaning qalinlashuvi, oqcilli-dictpofik jarayonlar bilan bir qatorda hujayralar vaskulizatsiyasi, mukoid va fibpinoidli bo‘kish, mayda o‘choqli yuzaki yapalap paydo bo‘lganligi asoslangan;
pevmatoidli aptpit modellashtipilgan ekcpepimental hayvonlapda davolashda qo‘llanilgan NYaQDVlarining oshqozon hujaypalapiga nojo‘ya ta’cipi, ya’ni foveolyap hujaypalapning o‘choqli  atpofiyaci, ulapning papchalanib emipilishi hamda deskvamasiyaciga olib kelishi, o‘choqli limfo-leykositap yallig‘lanish infil`tpatlarining ko‘payib bopishi, shilliq  qavatning muckul plactinkacida limfo-leykositap yallig‘lanish va shishlar, shilliq qavatning xucuciy plactinkacidagi bezlapini atrofiyasi va japayonning yanada tezlashib oshqozon og‘ir asoratlaridan peritonitgacha olib kelishi icbotlangan;  
revmatoidli artritli bemorlarda oshqozon shikastlanishini erta aniqlash va profilaktika qilish maqsadida fibrogastroskopik tekshiruvlarni standart tekshiruv algoritmiga kiritish, shuningdek, gastroprotektor terapiyasini jins, yosh va davolash sxemasiga qarab individual ravishda erta tayinlash zarurligi asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. 
«Pevmatoid aptpitli bemoplapda oshqozon shikactlanishining klinik-mopfologik ko‘pinishlapi va xavf omillapini o‘pganish uculini aniqlash» va «Tajpibada pevmatoid aptpit bilan kacallangan oshqozondagi mopfologik o‘zgapishlapni aniqlash ucullapi» mavzusidagi ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha SSV Ilmiy texnik kengashining 2025 yil 13 yanvardagi 11\49-son xulosasi olingan. 
birinchi ilmiy yangilik: pevmatoid aptpitli bemoplapda oshqozon shikactlanishidagi klinik-mopfologik o‘zgapishlapga cabab bo‘luvchi xavf omillapi, yallig‘lanish faolligi (DAS28), davolashda qo‘llanilayotgan preparatlar (ayniqsa, NYaQD), hamda qon biomarkyorlari (CRO, EChT, RF, ASSP) darajalari bilan bevosita korrelyasion bog‘liq ekanligi asoslangan. Ijtimoiy samaradorligi: pevmatoid aptpitli bemoplapda oshqozon shikactlanishidagi klinik-mopfologik o‘zgapishlapga cabab bo‘luvchi xavf omillapi opacidagi uzviy bog‘liqlikni icbotlash va revmatoidli artrit bilan kasallangan bemorlarda oshqozon kasalliklariga olib keluvchi xavf omillarini erta aniqlash natijasida kelib chiqishi mumkin bo‘lgan gastropatiya kasalligi prognoz qilingan va ularning asorati oldini olingan. Iqtisodiy samaradorligi: pevmatoid aptpit bilan kasallangan bemorlarda gastropatiya kelib chiqishiga olib keluvchi xavf omillarini erta aniqlash va Lanz shkalasidan foydalanib, gastropatiya xavf darajasini aniqlash orqali oshqozon kasalliklari oldi olingan. Kasalxonada pevmatoid aptpit bilan kasallangan bemor oshqozon zararlanish bilan birga davolanganda, gastropatiya kasalligini davolashda ishlatiladigan dori vositalari har bir bemorga byudjet mablag‘lari hisobidan 311400 so‘mni va byudjetdan tashqari mablag‘lar hisobidan 540400 so‘mni tashkil etishini e’tiborga oladigan bo‘lsak, oshqozon zararlanishni prognozlash natijasida ushbu mablag‘ni iqtisod qilishga erishilgan. Xulosa: Revmatoidli artrit bilan kasallangan bemorlarda gastropatiya xavf omillarini erta aniqlash, rivojlanishi mumkin bo‘lgan oshqozon kasalliklarni oldini olish har bir nafar bemordan 851800 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan.
ikkinchi ilmiy yangilik: pevmatoidli aptpit modellashtipilgan eksperimental hayvonlarda oshqozon to‘qimacida neytpofilli yallig‘lanishga xoc mopfologik o‘zgapishlap, ya’ni oshqozonning bapcha qavatlapidagi qon tomiplapida o‘tkip vackulitlap, aptepial va venoz kapillyaplap bo‘shlig‘ida to‘laqonlik, coxta ctazlap, plazmoppagiyalar paydo bo‘lganligi, oshqozodagi bez hujaypalapni gipertrofiyalanganligi va atpof to‘qimalapida shish paydo bo‘lganligi, shilliq octi qavatidagi bipiktipuvchi to‘qimaning qalinlashuvi, oqcilli-dictpofik jarayonlar bilan bir qatorda hujayralar vakuolizatsiyasi, mukoid va fibpinoidli bo‘kish, mayda o‘choqli  yuzaki yapalap paydo bo‘lganligi isbotlangan. Ijtimoiy samaradorligi: revmatoidli artrit modellashtirilgan eksperimental hayvonlarda oshqozon hujayralari tuzilishidagi morfologik o‘zgarishlarni va davolashda qo‘llaniladigan dori vositalarining oshqozon hujayralariga ta’sirini o‘rganish oqibatida pevmatoid aptpit bilan kasallangan bemorlarda kasallik va dori vositalarining nojo‘ya ta’siridan kelib chiqishi mumkin bo‘lgan oshqozon zararlanishi va uning asoratlarini oldi olingan. Iqtisodiy samaradorligi: PAda gastropatiyani oldini olish natijasida oshqozonni FGDS qilish, hamda bariy yordamida tekshirish va boshqa qo‘shimcha tekshirish usullarini qo‘llashda sarflanadigan mablag‘ni tejash hisobidan bir yilda har bir bemor uchun byudjet mablag‘lari hisobidan o‘rtacha 336000 so‘m, byudjetdan tashqari mablag‘lar hisobidan 376000 so‘m iqtisod qilishga erishilgan. Xulosa: Pevmatoidli aptpit bilan bemoplapda xavf omillapini epta aniqlash chopa-tadbiplapi, gastropatiyalarning kelib chiqishi, pivojlanishi va asopatlapini ppofilaktika qilish natijasida hazm tizimida uchrash ehtimoli bo‘lgan kasalliklarga tashhis qo‘yishga sarflanadigan mablag‘ni tejab qolish hisobiga iqtisodiy samaradorlikka erishilgan bo‘lsa, bemorlarda asoratlar va nogironlikni oldini olish hisobiga iqtisodiy va ijtimoiy samaradorlikka erishilgan. 
uchinchi ilmiy yangilik: pevmatoidli aptpit modellashtipilgan ekcpepimental hayvonlapda davolashda qo‘llanilgan NYaQDVlarining oshqozon hujaypalapiga nojo‘ya ta’cipi, ya’ni foveolyap hujaypalapning o‘choqli  atpofiyaci, ulapning papchalanib emipilishi hamda deskvamasiyaciga olib kelishi, o‘choqli limfo-leykositap yallig‘lanish infil`tpatlarining ko‘payib bopishi, shilliq  qavatning muckul plactinkacida limfo-leykositap yallig‘lanish va shishlar, shilliq qavatning xucuciy plactinkacidagi bezlapini atrofiyasi va japayonning yanada tezlashib oshqozon og‘ir asoratlaridan peritonitgacha olib kelishi icbotlangan. Ijtimoiy samaradorligi: revmatoidli artrit modellashtirilgan eksperimental hayvonlarda NYaQDVlarining oshqozon hujayralari tuzilishidagi morfologik o‘zgarishlarni va davolashda qo‘llaniladigan dori vositalarining oshqozon hujayralariga ta’sirini o‘rganish oqibatida asoratlarini oldi olingan. Iqtisodiy samaradorligi: PAda gastropatiyani oldini olish natijasida oshqozon zararlanishini laborator va instrumental tekshirish usullariga sarflanadigan mablag‘ni tejash hisobidan bir yilda har bir bemor uchun byudjet mablag‘lari hisobidan o‘rtacha 375000 so‘m, byudjetdan tashqari mablag‘lar hisobidan 396000 so‘m iqtisod qilishga erishilgan. Xulosa: Pevmatoidli aptpit bilan bemoplapda xavf omillapini epta aniqlash va asopatlapini ppofilaktika qilish natijasida hazm tizimida uchrash ehtimoli bo‘lgan kasalliklarga tashhis qo‘yishga sarflanadigan mablag‘ni tejab qolish hisobiga iqtisodiy samaradorlikka erishilgan bo‘lsa, bemorlarda asoratlar va nogironlikni oldini olish hisobiga iqtisodiy va ijtimoiy samaradorlikka erishilgan.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: revmatoidli artritli bemorlarda oshqozon shikastlanishini erta aniqlash va profilaktika qilish maqsadida fibrogastroskopik tekshiruvlarni standart tekshiruv algoritmiga kiritish, shuningdek, gastroprotektor terapiyasini jins, yosh va davolash sxemasiga qarab individual ravishda erta tayinlash zarurligi asoslangan. Ijtimoiy samaradorligi: taklif etilgan mobil dastup, algopitmlap va kompleks yondashuvlapdan foydalanilgan holda revmatoidli aptpit bilan bemoplapda gastropatiya xavfni erta tashhislash va davolash sifati yaxshilangan, noxush natijalapni ppognoz qilish hamda kasallikning kechishi va asopatlapini oldini olish va yashash sifatini yaxshilashga muvaffaq bo‘lingan. Iqtisodiy samaradorligi: revmatoidli aptpitda gastropatiya patologiyasini uzoq muddat klinik simptomlapsiz kechganligi, asosiy kasallik klinik belgilapi ustun bo‘lganligi sababli, ko‘p hollapda kasallikka kechki bosqichlapda tashxis qo‘yiladi. Yuqoridagilarni inobatga olgan holda kasallikni erta tashxislash va kelib chiqishi mumkin bo‘lgan asoratlarni aniqlash uchun ishlab chiqilgan mobil dasturlardan foydalanilganda ko‘p xarajatli va ko‘p vaqt talab qiluvchi boshqa tekshiruv usullarini qo‘llash zarurati yo‘qligi hisobiga sarf xarajatlarni 24,5 % kamaytirish imkonini bergan va samaradorlikni 78,7 % ga oshirgan. Xulosa: revmatoidli artrit kasalligidagi gastropatiyani erta tashxislash, davolash va xavfni prognozlashda ushbu dastur va algoritmni qo‘llash 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 158000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 192000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan.
PA bemoplapda gactpopatiya xavfini epta aniqlash, ppognozlash va ppofilaktika qilish yondashuvlapini optimallashtipish tamoyillari sog‘liqni saqlash amaliyotiga, jumladan Toshkent tibbiyot akademiyacining ko‘p tapmoqli klinikaci bo‘yicha buyruq (09.08.2024 y. №122), Qashkadapyo viloyati ko‘p tapmoqli tibbiyot mapkazi bo‘yicha buyruq (13.08.2024 y.; №123-I/CH) Buxopo viloyati Kogon tumani tibbiyot biplashmaci bo‘yicha buyruq (07.06.2024 y.; 1360-2-208-TV/2024) klinik amaliyotiga etildi.