Фазилова Азиза Шухрат қизининг 
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Эрта туғилган чақалоқларда овқат ҳазм қилишнинг функционал хусусиятлари ва уларнинг бузилишларини тузатиш усуллари”, 14.00.09 – Педиатрия (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: B2023.3. PhD/Tib3783.
Илмий раҳбар: Ахмедова Дилором Илхамовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи,  ИК рақами: Тошкент педиатрия тиббиёт институти,_DSc.04/30.12.2019.Tib.29.01.
Расмий оппонентлар: Aгзамова Шоира Aбдусаламовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Насирова Умида Ферузовна, тиббиёт фанлари доктори, доцент. 
Етакчи ташкилот: Республика ихтисослаштирилган педиатрия илмий-амалий тиббиёт маркази.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади муддатидан олдин туғилган чақалоқларда овқат ҳазм қилишнинг функционал хусусиятларини гестацион ешига боғликлигини аниқлаш ва унинг бузилишларини тузатиш усулларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
муддатидан олдин туғилган чақалоқларнинг гестацион ёши билан овқат ҳазм қилиш бузилишларининг даражаси, ичак ўтказувчанлиги ва яллиғланишининг фекал биомаркерлари ўртасидаги боғлиқлик аниқланган: ҳомиладорликнинг 28-32 ҳафталигида туғилган чақалоқларда фекал калпротектин даражасининг периферик қондаги C-реактив оқсил (r=0,63, p<0,01) ва лейкоцитлар (r=0,71, p<0,01) миқдори билан, шунингдек, чақалоқларда вазн қўшиш кечикиши (r=0,51, p<0,05) билан ижобий боғлиқлик исботланган, 33-36 ҳафталик чақалоқларда эса фекал калпротектин даражасининг лейкоцитар интоксикация индекси (r=0,38, p<0,05) билан ижобий боғлиқлик исботланган;
чала туғилган чақалоқларда бўшлиқдаги ҳазм қилиш ва ичак деворининг тўсиқ функцияси бузилишларининг оғирлик даражасини ортиши гестация ёшига ва микроб пейзажига боғлиқлиги: 28–32 ҳафтада туғилган чақалоқларда ҳаётининг биринчи ҳафтасида фекал эластаза кўрсаткичлари паст (166,6±64,6 мг/г, p<0,01), альфа-1-антитрипсин даражаси юқори (375,4±18,6 мг/дл, p<0,001) эканлиги, фойдали микрофлора колонизациясида жиддий кечикиш (E.coli – 0%, бифидобактериялар – 25,0%, лактобактериялар – 23,0%) ва шартли патоген флоранинг юқори учрашув частотаси (Enterococcus faecalis – 50,0%, Klebsiella spp. – 30,0%), облигат ва факультатив анаэроблар ўртасидаги мувозанатнинг бузилиши исботланган;
гестациянинг 28-36 ҳафталик муддатидан олдин туғилган чақалоқларда овқат ҳазм қилиш бузилишларини коррекциялашда L. reuteri бир компонентли пробиотикни комплекс даволашда қўллаш фекал калпротектин (p<0,05) ва альфа-1-антитрипсин (p<0,05) даражаларининг ижобий динамикасига эришилганлиги, некротик энтероколит билан касалланган болаларнинг яшовчанлиги 3% га ошганлиги, болаларнинг реанимация бўлимида бўлиш муддати ўртача 8,8±0,01 (p<0,05) кунга қисқарганлиги асосида самарадорлиги исботланган; 
муддатидан олдин туғилган чақалоқларда овқат ҳазм қилиш бузилишларини эрта аниқлаш ва коррекция қилиш алгоритмининг кўлланилиши туфайли некротик энтероколит ривожланиши частотасини 2 мартага камайишига (p<0,05), болалар яшовчанлиги 3,4% ортишига, бола ҳаётнинг биринчи йили давомида ўсиш ва ривожланиш кўрсаткичларини яхшиланишига (p<0,05) эришилгалиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Эрта туғилган чақалоқларда овқат ҳазм қилиш функционал бузилишларининг акс эттирадиган лаборатор-инструментал маркерлари ва уларни коррекциялаш усуллари такомилаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида: 
биринчи илмий янгилик: муддатидан олдин туғилган чақалоқларнинг гестацион ёши билан овқат ҳазм қилиш бузилишларининг даражаси, ичак ўтказувчанлиги ва яллиғланишининг фекал биомаркерлари ўртасидаги боғлиқлик аниқланган: ҳомиладорликнинг 28-32 ҳафталигида туғилган чақалоқларда фекал калпротектин даражасининг периферик қондаги C-реактив оқсил (r=0,63, p<0,01) ва лейкоцитлар (r=0,71, p<0,01) миқдори билан, шунингдек, чақалоқларда вазн қўшиш кечикиши (r=0,51, p<0,05) билан ижобий боғлиқлик исботланган, 33-36 ҳафталик чақалоқларда эса фекал калпротектин даражасининг лейкоцитар интоксикация индекси (r=0,38, p<0,05) билан ижобий боғлиқлик исботланганлиги Тошкент педиатрия тиббиёт институтининг 2025 йил 26 февралдаги №03/338-сонли Илмий кенгаши қарори билан тасдиқланган "Эрта туғилган чақалоқларда овқат ҳазм қилишнинг функционал бузилишларини ташхислаш ва коррекциялаш" услубий тавсияларига киритилган ва  мазкур таклифлар Қорақалпоғистон Республикаси Республика болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 1 апрелдаги 33-сонли ва Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 22 мартдаги 22-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий техник кенгашининг 25.04.2025 йилдаги 16/10-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: муддатидан олдин, кичик гестация ёшида (28–32 ҳафта) туғилган чақалоқларда ҳазм қилиш бузилишлари, жумладан, НЭК ривожланиши хавфини эрта аниқлаш стационарда қолиш муддатини қисқартириш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: олинган натижаларнинг амалий қўлланилиши муддатидан олдин, айниқса кичик гестация ёшида туғилган чақалоқларда ҳазм қилиш тизими томонидан бузилишларни эрта ташхислаш учун клинико-лаборатор кўрсаткичларни баҳолаш имконини берган ҳамда эрта коррекция қилиш натижасида вазн ортиши яхшиланган, реанимация бўлимида қолиш муддати қисқарган, касалланиш ва ногиронлик даражаси камайган, бу эса 20 нафар бола учун 8640200 сўм маблағ иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: муддатига етмай туғилган чақалоқларда овқат ҳазм қилиш бузилиши асоратларини эрта ташхислашни яхшилаш, профилактик фармакотерапияни эрта бошлаш натижасида касалхонада бўлиш муддатини қисқартириб, 1 нафар эрта туғилган чақалоқни парвариш ва даволаш учун бюджет томонидан ажратиладиган маблағларни 432000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: чала туғилган чақалоқларда бўшлиқдаги ҳазм қилиш ва ичак деворининг тўсиқ функцияси бузилишларининг оғирлик даражасини ортиши гестация ёшига ва микроб пейзажига боғлиқлиги: 28–32 ҳафтада туғилган чақалоқларда ҳаётининг биринчи ҳафтасида фекал эластаза кўрсаткичлари паст (166,6±64,6 мг/г, p<0,01), альфа-1-антитрипсин даражаси юқори (375,4±18,6 мг/дл, p<0,001) эканлиги, фойдали микрофлора колонизациясида жиддий кечикиш (E.coli – 0%, бифидобактериялар – 25,0%, лактобактериялар – 23,0%) ва шартли патоген флоранинг юқори учрашув частотаси (Enterococcus faecalis – 50,0%, Klebsiella spp. – 30,0%), облигат ва факультатив анаэроблар ўртасидаги мувозанатнинг бузилиши исботланганлиги Тошкент педиатрия тиббиёт институтининг 2025 йил 26 февралдаги №03/338-сонли Илмий кенгаши қарори билан тасдиқланган "Эрта туғилган чақалоқларда овқат ҳазм қилишнинг функционал бузилишларини ташхислаш ва коррекциялаш" услубий тавсияларига киритилган ва мазкур таклифлар Қорақалпоғистон Республикаси Республика болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 1 апрелдаги 33-сонли ва Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 22 мартдаги 22-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий техник кенгашининг 25.04.2025 йилдаги 16/10-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: муддатидан олдин туғилган чақалоқларда хаётнинг биринчи ҳафтаси охирига келиб аниқланган паст даражадаги фекал эластаза, α-1-антитрипсиннинг динамикада ортиши, нормал микрофлора камайиши фонида шартли патоген флора кўпайиши, облигат микрофлоранинг ёрқин етишмовчилиги ва антагонистик фаолиятнинг йўқлиги, эрта босқичларда яллиғланиш асоратлари, жумладан, некротик энтероколит ривожланиши хавфини аниқлаш ва ўз вақтида профилактика ҳамда даволашни таъминлаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: микроб пейзажи ва нажас биомаркерларини ўрганиш асосида ўз вақтида ва фарқлаштирилган профилактика қўлланилиши шифохонада қолиш муддатини сезиларли даражада қисқартирди (ҳар бир беморга ўртача 8,8 кун), шу билан  кўп маблағ талаб қиладиган асоратларни олдини олиш ва умуман олганда даволаш харажатларини камайтириш имконини берган 20 нафар чақалоқни даволашда ўртача 8640200 сўм иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: муддатига етмай туғилган чақалоқларда овқат ҳазм қилиш тизими томонидан асоратларни эрта ташхислашни оптималлаштириш патогенетик жиҳатдан асосланган профилактик даволашни ўз вақтида бошлаш ва ҳавфли асоратларни олдини олиш орқали хамда микроб пейзажи ва фекал маркерларни аниқлаш ва пробиотик терапия қўллаш 1 бемор учун 432010 сўм иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: гестациянинг 28-36 ҳафталик муддатидан олдин туғилган чақалоқларда овқат ҳазм қилиш бузилишларини коррекциялашда L. reuteri бир компонентли пробиотикни комплекс даволашда қўллаш фекал калпротектин (p<0,05) ва альфа-1-антитрипсин (p<0,05) даражаларининг ижобий динамикасига эришилганлиги, некротик энтероколит билан касалланган болаларнинг яшовчанлиги 3% га ошганлиги, болаларнинг реанимация бўлимида бўлиш муддати ўртача 8,8±0,01 (p<0,05) кунга қисқарганлиги асосида самарадорлиги исботланганлиги Тошкент педиатрия тиббиёт институтининг 2025 йил 26 февралдаги №03/338-сонли Илмий кенгаши қарори билан тасдиқланган "Эрта туғилган чақалоқларда овқат ҳазм қилишнинг функционал бузилишларини ташхислаш ва коррекциялаш" услубий тавсияларига киритилган ва  мазкур таклифлар Қорақалпоғистон Республикаси Республика болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 1 апрелдаги 33-сонли ва Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 22 мартдаги 22-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий техник кенгашининг 25.04.2025 йилдаги 16/10-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ҳазм қилиш тизими бузилишларини L.Reuteri бир компонентли пробиотикни қуллаш муддатидан олдин туғилган чақалоқларда комплекс терапия самарадорлигини оширади, клинико-лаборатор кўрсаткичларни яхшилайди, асоратлар ва некротик энтероколит ривожланиши ҳолатларини 2 марта камайтиради, болаларнинг стационарда қолиш муддатини қисқаришига имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: комплекс терапия таркибида бир компонентли L.Reuteri пробиотикини қўллаш стационар даволаниш муддатини қисқартириш (ўртача ҳар бир беморга 8,8 кун) ва касалланиш кўрсаткичларини яхшилаш имконини берган, бу эса 20 нафар муддатига етмай туғилган чақалоқлар учун ЧАРИТ бўлимида стационар даволаниш харажатларини 8640200 сўмга иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: турли гестацион ёшдаги муддатидан олдин туғилган чақалоқларда овқат ҳазм қилиш бузилишларини комплекс даволаш таркибида ушбу препаратни қўллаш натижасида ЧАРИТ булимида стационар даволаниш харажатларини 1 бемор учун 432010 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
тўртинчи илмий янгилик: муддатидан олдин туғилган чақалоқларда овқат ҳазм қилиш бузилишларини эрта аниқлаш ва коррекция қилиш алгоритмининг кўлланилиши туфайли некротик энтероколит ривожланиши частотасини 2 мартага камайишига (p<0,05), болалар яшовчанлиги 3,4% ортишига, бола ҳаётнинг биринчи йили давомида ўсиш ва ривожланиш кўрсаткичларини яхшиланишига (p<0,05) эришилгалиги исботланганлиги Тошкент педиатрия тиббиёт институтининг 2025 йил 26 февралдаги №03/338-сонли Илмий кенгаши қарори билан тасдиқланган "Эрта туғилган чақалоқларда овқат ҳазм қилишнинг функционал бузилишларини ташхислаш ва коррекциялаш" услубий тавсияларига киритилган ва  мазкур таклифлар Қорақалпоғистон Республикаси Республика болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 1 апрелдаги 33-сонли ва Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2025 йил 22 мартдаги 22-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий техник кенгашининг 25.04.2025 йилдаги 16/10-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ишлаб чиқилган муддатидан олдин туғилган чақалоқларда ҳазм қилишнинг функционал бузилишларини диагностика қилиш ва коррекциялаш алгоритми нутритив қўллаб-қувватлаш сифати яхшиланишига ҳамда узоқ муддатли антибактериал ва парентерал терапияга эҳтиёж камайишига ёрдам беради, оғир яллиғланиш асоратлари, жумладан, некротик энтероколит ривожланиши ҳолатларини камайтиради, болаларнинг яшовчанлигини оширади, болаларнинг ҳаётининг биринчи йилида ўсиш ва ривожланиш кўрсаткичларини яхшилайди, 28–32 ҳафта гестация ёшида туғилган заиф тоифадаги янги туғилган болаларда ногиронлик ҳолатларини камайтириш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: ҳазм қилиш бузилишларини диагностика қилиш ва коррекция қилиш алгоритмини жорий этиш натижасида муддатидан олдин туғилган чақалоқларнинг стационарда қолиш муддати ва бир нафар беморни стационар даволаш харажатлари камайиб, 1 бемор учун стационар даволаш қийматини 432010 сўмга бюджет маблағларини иқтисод килишга эришилган. Хулоса: муддатидан олдин туғилган чақалоқларда ишлаб чиқилган алгоритмдан фойдаланиш эрта профилактик терапияни ўтказиш ва аксарият беморларда муддатидан олдин туғилган чақалоқларда ошқозон-ичак тракти томонидан асоратлар ривожланишининг олдини олиш имконини берди, бу эса 1 нафар бемор учун 432010 сўм бюджет маблағларини иқтисод имконини берган.