Болкиев Абдувахид Абдуллаевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Анорнинг (Пуниcа гранатум Л.) маҳаллий навларини генетик таҳлил қилиш ва ин витро усули ёрдамида микроклонли кўпайтириш», 03.00.14 - Геномика, протеомика ва биоинформатика (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.4.PhD/В1071.
Илмий раҳбар: Убайдуллаева Хуршида Абдуллаевна, биология фанлари доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Геномика ва биоинформатика маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти, DSc.02/30.12.2019.B.53.01.
Расмий оппонентлар: Кушанов Фахриддин Неъматуллаевич, биология фанлари доктори, профессор; Якубов Миракбар Даниярович, биология фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Гулистон давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: маҳаллий анор навларининг генетик хилма-хиллигини, навлар ўртасидаги филогенетик муносабатларини аниқлаш, навларнинг индивидуал генетик паспортини ишлаб чиқиш ҳамда ин витро усули ёрдамида микроклонли кўпайтиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
анорнинг маҳаллий навлари илк бор генетик таҳлил асосида баҳоланган ҳамда уларни ин витро усулида микроклонли кўпайтириш технологияси яратилган;
микросателлит маркерлар ёрдамида маҳаллий анор навларининг генетик хилма-хиллиги ва ўзаро филогенетик муносабатлари ишлаб чиқилган;
тадқиқот навлари ўртасида юқори даражада полиморфизмга эга бўлган “Cоре сет” маркерлар панели тузилган;
верификация асосида генетик паспортлашда фойдаланилган “Cоре сет” маркерларнинг бошқа навларда ҳам юқори полиморфизм намоён этганлиги исботланган;
Ўзбекистонда илк бор юқори полиморф маркерлар асосида маҳаллий анор навларининг генетик паспорти ишлаб чиқилган;
анорнинг айрим маҳаллий навларини ин витро шароитида микроклонли кўпайтиришнинг энг мақбул услублари (сирт стерилизация, мақбул озуқа муҳити, фиторегуляторлар тури ва таркиби, акклиматизация) ишлаб чиқилган;
биринчи марта ин витро шароитида эксплантлар ризогенезига супромолекуляр комплекс препаратининг ижобий таъсири исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Анорнинг (Пуниcа гранатум Л.) маҳаллий навларини генетик таҳлил қилиш ва ин витро усули ёрдамида микроклонли кўпайтириш бўйича олинган илмий-амалий натижалар асосида:
маҳаллий анор навларини ин витро шароитида микроклонли кўпайтиришнинг илмий-амалий услублари ФЗ-2019051016-сонли “Маҳаллий анор (Пуниcа гранатум Л.) навларини ин витро микроклонал кўпайтириш технологиясини яратиш” (2020-2022-йиллар) мавзусидаги амалий лойиҳанинг бажарилишида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2023 йил 28 ноябдаги 4/1255-2646-сонли маълумотномаси). Натижада, микросателлит маркерлар ёрдамида маҳаллий анор генотиплари ажратиб олинган ва уларни молекуляр паспортизациялаш имконини берган;
микроклонли кўпайтирилган анорнинг Ачиқ-дона, Казаке-анар, Дашнобод, Туятиш навлари Фарғона вилояти Қувасой шаҳар “Фарғона анорчилик” МЧЖ шаклидаги агрофирмада 2 га майдонга жорий этилган (Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгашининг 2023 йил 07 декабрдаги 01/03-2502-сонли маълумотномаси). Натижада, анъанавий усулда етиштирилган анорга нисбатан ин витро усулида етиштирилган анор кўчатларининг ташқи муҳит омилларига мослашувчанлиги, касаллик ва зараркунандалар билан зарарланиши паст эканлиги, ўсиш ва ривожланишнинг жадаллиги ҳамда репродуктив фаоллигини сезиларли даражада ошириш имконини берган.