Насруллаев Жавоҳирхон Равшанхоновичнинг фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): Инглиз, рус ва ўзбек тилларида оламнинг лисоний манзарасида “толерантлик” концептининг ифодаланиши, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.2.PhD/Fil3537
Илмий раҳбар: Насруллаева Нафиса Зафаровна, филология фанлари доктори (DSc), профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат чет тиллар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат чет тиллар институти, PhD.03/30.12.2019.Fil.83.01 рақамли илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Шамахмудова Азиза Фуркатовна, филология фанлари доктори (DSc), профессор;
Далиева Мадина Хабибуллаевна, филология фанлари доктори (DSc), профессор;
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз, рус ва ўзбек тилларида “толерантлик” концептининг оламнинг лисоний манзарасидаги ифодаланиш хусусиятларини комплекс қиёсий таҳлил асосида уларнинг умумий ва миллий-маданий ўзига хос жиҳатларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
инглиз, рус ва ўзбек тилларидаги “толерантлик” концептининг денотатив ва коннотатив маъно билан боғлиқ семантик майдони, миллий тафаккурга таянган лингвомаданий жиҳатлари ҳамда уларнинг оламнинг лисоний манзарасида ифодаланишининг изоморф ва алломорф хусусиятлари исботланган;
“толерантлик” концептининг инглиз, рус ва ўзбек тилларидаги лексик, фразеологик, паремиологик қатламларда, рус тилида “толерантность”, инглиз тилида “tolerance”, ўзбек тилида “бағрикенглик” тушунчаларининг шаклланиш ва ривожланиш тарихидаги лингвомаданий тафовутлар ҳамда мазкур концептни ифодаловчи лисоний бирликларнинг этимологияси ва семантик тараққиёти қиёсий аспектда далилланган;
инглиз, рус ва ўзбек тилларида “толерантлик” концептини ифодаловчи чидамлилик, ҳурмат ва ўзаро тушуниш, меҳр-шафқат ва кечиримлилик каби тушунчалар, уларнинг семантик ва коннотатив жиҳатлари, инглиз мақолларида шахс эркинлиги ва индивидуалликка оид бирликларнинг кўплиги, рус тилидаги фразеологик бирликларда сабр-тоқат ва бардошлиликнинг асосий ўрин эгаллаши, ўзбек тилида эса меҳр-оқибат ва инсонлараро муносабатларга урғу берилганлиги аниқланган;
қиёсланаётган уч тилдаги ижтимоий-сиёсий ва миллий стереотипларни аниқлашда публицистик, илмий ҳамда бадиий матнларда “толерантлик” концептининг ифодаланиш услуби, дискурсив хусусиятлари, ўзбек тилида “бағрикенглик” концептининг ижобий қадрият сифатида барқарор ифодаланиши, рус тилида танқидий ёки киноявий тарзда акс эттирилиши, инглиз тилида нейтрал коннотация билан қўлланилиши илмий жиҳатдан асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
“Толерантлик” концептига оид инглиз, рус ва ўзбек тилларидаги лисоний бирликларнинг семантик, лингвомаданий ва дискурсив хусусиятларини тадқиқ қилиш бўйича олинган натижалар асосида:
инглиз, рус ва ўзбек тилларидаги “толерантлик” концептининг денотатив ва коннотатив маъно билан боғлиқ семантик майдони, миллий тафаккурга таянган лингвомаданий жиҳатлари ҳамда уларнинг оламнинг лисоний манзарасида ифодаланишининг изоморф ва алломорф хусусиятлари исботланганлигига оид илмий хулосалар Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетида Давлат илмий-техника дастурлари доирасида 2022-2023-йилларда бажарилган IL-21091378 рақамли “Олий таълим муассасаларида профессор-ўқитувчиларни касбий саралашнинг психологик диагностикаси тизимини шакллантириш” мавзусидаги инновацион лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг 2025-йил 24-мартдаги 04-01/1294-сонли маълумотномаси). Натижада, бўлажак филологларнинг касбий тайёргарлигини ривожлантириш, уларнинг маданиятлараро коммуникатив компетенциясини шакллантириш ва олий таълим тизимида педагог-ходимларнинг психологик диагностикасини амалга оширишда тил омили ҳамда лингвомаданий тафовутларни ҳисобга олувчи методик таъминот такомиллаштирилган;
“толерантлик” концептининг инглиз, рус ва ўзбек тилларидаги лексик, фразеологик, паремиологик қатламларда, рус тилида “толерантность”, инглиз тилида “tolerance”, ўзбек тилида “бағрикенглик” тушунчаларининг шаклланиш ва ривожланиш тарихидаги лингвомаданий тафовутлар ҳамда мазкур концептни ифодаловчи лисоний бирликларнинг этимологияси ва семантик тараққиёти қиёсий аспектда далилланганлигига оид илмий натижаларидан Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетида давлат илмий-техника дастурлари доирасида 2021-2022 йилларда бажарилган AL-412104512 рақамли “Ўзбекистоннинг географик объектлари учун кўп тилдаги электрон луғат яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳада кенг фойдаланилган (Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг 2025-йил 24-мартдаги 04-01/1295-сонли маълумотномаси). Натижада, инглиз, рус ва ўзбек тилларида “толерантлик” концептини ифодаловчи лисоний бирликларнинг шаклланиш ва ривожланиш тарихидаги лингвомаданий фарқлари ҳамда этимологик-семантик хусусиятларига оид илмий-тадқиқот натижаларининг амалий лойиҳа доирасида қўлланилиши орқали кўп тилдаги электрон луғатнинг мазмуни лингвомаданий жиҳатдан бойитилиб, бўлажак филологларнинг “бағрикенглик” (“tolerance”, “толерантность”) тушунчасига тегишли бирликларни семантик жиҳатдан чуқур таҳлил қилиш, қиёсий-тарихий маълумотларни амалий қўллаш ҳамда луғат билан ишлаш методикаси ривожлантирилди. Шунингдек, луғатдан фойдаланувчиларда уч тил доирасида маданиятлараро коммуникацияни самарали ташкил этиш, концептнинг лингвомаданий хусусиятларини тўлиқ идрок этиш ва амалий фаолиятда қўллаш кўникмалари шакллантирилди;
инглиз, рус ва ўзбек тилларида “толерантлик” концептини ифодаловчи чидамлилик, ҳурмат ва ўзаро тушуниш, меҳр-шафқат ва кечиримлилик каби тушунчалар, уларнинг семантик ва коннотатив жиҳатлари, инглиз мақолларида шахс эркинлиги ва индивидуалликка оид бирликларнинг кўплиги, рус тилидаги фразеологик бирликларда сабр-тоқат ва бардошлиликнинг асосий ўрин эгаллаши, ўзбек тилида эса меҳр-оқибат ва инсонлараро муносабатларга урғу берилганлиги аниқланганлигига оид илмий хулосалардан Қарши давлат университетида 2021-2023-йилларда амалга оширилган SUZ-800-21GR-3181 “Reinforcing English Language competence at Karshi State University” номли халқаро грант лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Қарши давлат университетининг 2025-йил 19-мартдаги 04/993-сонли маълумотномаси). Натижада, “толерантлик” концептининг лингвомаданий хусусиятларини қиёсий ўрганиш, унинг инглиз тилида шахс эркинлиги ва индивидуаллик ҳурматига боғлиқлиги, рус тилида сабр-тоқат ва бардошлилик тушунчаси асосий ўринни эгаллаши, ўзбек тилида эса меҳр-оқибат ва инсонлараро муносабатларга урғу берилиши илмий жиҳатдан асосланган;
қиёсланаётган уч тилдаги ижтимоий-сиёсий ва миллий стереотипларни аниқлашда публицистик, илмий ҳамда бадиий матнларда “толерантлик” концептининг ифодаланиш услуби, дискурсив хусусиятлари, ўзбек тилида “бағрикенглик” концептининг ижобий қадрият сифатида барқарор ифодаланиши, рус тилида танқидий ёки киноявий тарзда акс эттирилиши, инглиз тилида нейтрал коннотация билан қўлланилиши илмий жиҳатдан асосланганлигига оид илмий хулосалардан Самарқанд давлат чет тиллар институтида 2022-2024-йилларда амалга оширилган ва Тошкент шаҳридаги АҚШ элчихонаси ҳамда Халқаро таълим бўйича Америка Кенгаши билан ҳамкорликда АҚШ давлат департаменти томонидан молиялаштириладиган “English Access Microscholarship Program” лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2025-йил 19-мартдаги 749/02-сонли маълумотномаси). Натижада, “толерантлик” концептининг лингвомаданий хусусиятларини қиёсий ўрганиш, миллий-маданий фарқларни семантик ва дискурсив жиҳатдан таҳлил қилиш, шунингдек, концептнинг ўзбек тилида ижобий қадрият сифатида барқарор ифодаланиши, рус тилида баъзан танқидий ёки киноявий тарзда акс этиши ва инглиз тилида одатда нейтрал коннотацияда қўлланилиши илмий жиҳатдан асосланган.