Ҳамроев Толмас Толибовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Антиаритмик фаоликка эга бўлган N-дезацетиллаппаконитиннинг перорал шаклини самарадорлигини баҳолаш” 14.00.17– Фармакология ва клиник фармакология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2025.2.PhD/Tib3370.
Илмий раҳбар: Саноев Зафар Исомиддинович, тиббиёт фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси академик С.Ю. Юнусов номидаги Ўсимлик моддалари кимёси институти.
Илмий кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса номи, илмий кенгаш рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib30.02.
Расмий оппонентлар: Ҳакимов Зиёвуддин Зайнутдинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Файзиева Зиёда Тўраевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертациянинг йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: N-дезацетиллаппаконитин субстанциясини оғиз орқали юборилганда ўткир ва сурункали заҳарлилигини, терапевтик самарадорлиги, антиаритмик таъсир кенглиги, таъсир давомийлиги ва умумий фармакологик фаоллигини экспериментал тажрибаларда баҳолашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор N-дезацетиллаппаконитин субстанциясини оғиз орқали юборилганда юқори антиаритмик фаолликка эга эканлиги асосланган;
тиббиёт амалиётида кенг қўлланиладиган препаратлар аллапинин ва пропафенондан кам заҳарлилиги, антиаритмик фаоллиги бўйича юқори самарадорлиги ҳамда таъсир кенглиги жиҳатидан N-дезацетиллаппаконитин субстанциясининг устунлиги аниқланган;
N-дезацетиллаппаконитин алкалоиди субстанцияси аритмияларни олдини олиши асосан фаол натрий ва калий каналлари қамал қилиши орқали амалга ошиши экспериментал тажрибаларда исботланган;
N-дезацетиллаппаконитин алкалоиди субстанцияси аллапинин ва пропафенонга нисбатан аритмияга қарши узоқ таъсир давомийлигига эга эканлиги асосланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Антиаритмик фаоликка эга бўлган N-дезацетиллаппаконитиннинг перорал шаклини самарадорлигини баҳолаш бўйича олинган натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: илк бор N-дезацетиллаппаконитин субстанциясини оғиз орқали юборилганда юқори антиаритмик фаолликка эга эканлиги асосланганлиги Ўзбекистон Республикаси интеллектуал мулк агентлигининг 28.04.2023 йил № IAP 07392 сон “Оғиз орқали қўллаш учун антиаритмик фаолликка эга бўлган восита”га ихтиро патенти билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: юрак ритми бузилишларини олдини олиш ва юзага келиши мумкин бўлган асоратларни камайтиришга қаратилган. Иқтисодий самарадорлиги: Жорий этилиши кутилаётган янги аритмияга қарши восита кам заҳарли, юқори фармакологик фаоллик намоён қилувчи ва ножўя таъсирларни юзага келтирмаслиги, самарасини тез фурсатларда (ўрганилувчи модда 1 суткада 1 таблетка 1 маҳал солиштирма препарат энг камида 1 таблетка 3 маҳал 30 кунда) ва кичик дозаларда 0,1 мг/кг, солиштирма препарат 0,5 мг/кг) да юзага чиқариш имконини беради. Хулоса: Дори воситасининг нархининг пасайиши, амбулатор ва стационар даволанишда кунлик қабул миқдорининг қисқариши ҳисобига иқтисодий самарадорлик юзага келади. N-дезацетиллаппаконитин каби янги аритмияга қарши дори воситаларини республика фармацевтика бозорида ички истеъмол учун мустақил равишда ишлаб чиқишга татбиқ этилса, дори воситасининг терапевтик самарадорлиги ва нархи бўйича мавжуд маҳаллий ҳамда импорт қилинадиган дори воситалари билан рақобатбардош ва устун бўла олади.
иккинчи илмий янгилик: тиббиёт амалиётида кенг қўлланиладиган препаратлар аллапинин ва пропафенондан кам заҳарлилиги, антиаритмик фаоллиги бўйича юқори самарадорлиги ҳамда таъсир кенглиги жиҳатидан N-дезацетиллаппаконитин субстанциясининг устунлиги аниқланганлиги Ўзбекистон Республикаси интеллектуал мулк агентлигининг 28.04.2023 йил № IAP 07392 сон “Оғиз орқали қўллаш учун антиаритмик фаолликка эга бўлган восита”га ихтиро патенти билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: N-дезацетиллаппаконитиннинг кам заҳарлилиги ва аритмияга қарши юқори фаоллиги, ҳозирги кунда қўлланилаётган оммабоп препаратлар билан тажрибаларда қиёсланганда ундан самарадор ва сезиларли даражада истиқболли эканлиги аниқланган. Иқтисодий самарадорлиги: аритмияга қарши воситаларга талаб ошиб бораётганлиги ва стационарлар сони чекланганлигини инобатга олсак, 1 йил давомида аллапинин билан битта койка ўринда 18 та беморни, таклиф қилинаётган препарат ёрдамида эса йил кесимида 108 та беморни даволаш мумкин бўлади. Хулоса: тиббиёт амалиётида кенг қўлланиладиган препаратлар нафақат аллапинин ва пропафенон препаратларидан балки амиодарондан ҳам қолишмаслиги, антиаритмик таъсир доираси кенглигининг юқорилиги сабабли, бирикманинг тиббиёт амалиётида қўллаш чегарасини кенгайтириш ва уни клиник амалиётда янги антиаритмик дори сифатида жорий этиш имкониятини оширади.
учинчи илмий янгилик: N-дезацетиллаппаконитин алкалоиди субстанцияси аритмияларни олдини олиши асосан фаол натрий ва калий каналлари қамал қилиши орқали амалга ошиши экспериментал тажрибаларда исботланганлиги Ўзбекистон Республикаси интеллектуал мулк агентлигининг 28.04.2023 йил № IAP 07392 сон “Оғиз орқали қўллаш учун антиаритмик фаолликка эга бўлган восита”га ихтиро патенти билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: N-дезацетиллаппаконитин моддаси асосан Na+ ва К+ ион каналлари меъёрий фаолиятида ижобий таъсир кўрсатиш орқали аритмияга қарши клиник олди текширувларида юқори фаолликни намоён қилди. Бунда ўрганилувчи модда тегишли экспериментал моделларда чақирилган ритм бузилишларида 0,05 ва 1,0 мг/кг дозаларда оғиз орқали юборилганда аритмияга қарши дори воситаларининг IC синфига мансуб аллапинин ва пропафенонга қараганда самарали таъсир кўрсатди ва ушбу синфга хос кам заҳарли, ушбу дозаларда аритмоген таъсир келтириб чиқармайдиган, юмшоқ таъсир этувчи хоссага эга эканлиги билан ажралиб турди. Иқтисодий самарадорлиги: N-дезацетиллаппаконитин антиаритмик фаолликка эга дориларнинг III синфига мансуб антиаритмик хоссага эга бўлган таниқли препарат амидаронга нисбатан антиаритмик фаоллиги бўйича яққол устун эканлиги намоён бўлди. Шунингдек, кичик дозаларда юқори аритмияга қарши фаоллиги, узоқ таъсир давомийлигига ва кенг терапевтик таъсир кенглигига эга янги маҳаллий ўсимлик хомашёсидан олинган моддадан суткада бир марта фойдаланиш имкони мавжуд. Хулоса: аритмияга қарши фаолликка эга дори воситаларида айнан уларни суткада бир неча марта қабул қилиш билан боғлиқ кўплаб ножўя таъсирлари юзага келиш эҳтимоллиги инкор қилинмайди. Кичик дозаларда узоқ таъсир давомийлигининг намоён бўлиши эса ножўя таъсирлар юзага келиш эҳтимоллигини пасайиши туфайли ўз навбатида ушбу модданинг терапевтик қийматини янада ортишига сабаб бўлиши мумкин.
тўртинчи илмий янгилик: N-дезацетиллаппаконитин алкалоиди субстанцияси аллапинин ва пропафенонга нисбатан аритмияга қарши узоқ таъсир давомийлигига эга эканлиги асосланганлиги Ўзбекистон Республикаси интеллектуал мулк агентлигининг 28.04.2023 йил № IAP 07392 сон “Оғиз орқали қўллаш учун антиаритмик фаолликка эга бўлган восита”га ихтиро патенти билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: юрак ритми бузилишлари билан азият чекаётган беморларни N-дезацетиллаппаконитинни қўллаш орқали беморларни соғлом турмуш тарзига қайтишига ёрдам бериш, шунингдек юракнинг ташқи муҳитнинг ёки симпатик асаб тизимининг салбий таъсирига чидамлилигини оширишга, ногиронлик ёки ўлимга олиб келувчи жиддий асоратларнинг олдини олишда ўзига хос ижобий таъсир этишига асосланган. Иқтисодий самарадорлиги: янги аритмияга қарши восита ўз самарасини нисбатан қисқа вақтда (30 дақиқа, қиёсий препаратларда эса энг камида 60 дақиқада) ва кичик дозаларда (0,1 мг/кг солиштирма препаратларда эса 0,5 мг/кг ва 5,75 мг/кг)да юзага чиқариши, узоқ таъсир давомийлигига эгалиги ва табиий ҳолда ўсимлик хомашёсидан ажратиб олиниши, синтетик препаратлардан анча устувор восита эканлиги аниқланган. Хулоса: Дори воситасининг нархининг пасайиши, амбулатор ва стационар даволанишда кунлик қабул миқдорининг қисқариши ҳисобига иқтисодий самарадорлик юзага келади. N-дезацетиллаппаконитин каби янги аритмияга қарши дори воситаларини республика фармацевтика бозорида ички истеъмол учун мустақил равишда ишлаб чиқишга татбиқ этилса, дори воситасининг терапевтик самарадорлиги ва нархи бўйича мавжуд маҳаллий ҳамда импорт қилинадиган дори воситалари билан рақобатбардош ва устун бўла олади.