Jo‘raeva Gulhayo Xakim qizining filologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida

I.    Umumiy ma’lumotlar.
“Tog‘ay Murod qissalarida lingvomadaniy xususiyatlar”. 10.00.01– O‘zbek tili ixtisosligi (filologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.4.PhD/Fil2822.
Ilmiy rahbar: Murodova Nigora Kulievna, filologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Navoiy davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti, DSc.03/30.12.2019.Fil.02.03.
Rasmiy opponentlar: Abdiev Murodqosim Bolbekovich, filologiya fanlari doktori, professor; Tojieva Gulbahor Nomozovna, filologiya fanlari doktori (DSc), professor. 
  Yetakchi tashkilot: Jizzax davlat pedagogika universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II.    Tadqiqotning maqsadi Tog‘ay Murod qissalaridagi milliy madaniyatni aks ettirishga xizmat qiluvchi ayrim lingvomadaniy birliklarning xususiyatlarini ochib berishdan iborat.
III.    Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
lingvokul`turema muayyan mentalga xosligi, lingvomadaniy birlik esa umummillatga xosligi jihatidan boshqa-boshqa tushunchalar ekanligi aniqlashtirilib, o‘zida millatga xos milliy kodlar, lakunalar, presedent birliklarni aks ettirishi bilan so‘z va konseptdan farq qilishi yoritilgan;
Tog‘ay Murod qissalaridagi lingvokul`turemalarning milliy qiyofani shakllantirishga xizmat qiluvchi predmet nomlarini ifodalovchi atlas, jelak, tillaqosh, gajak, shokila, marjon, qasava kabi turlari milliy eguliklar, rasm-rusm va uy-ro‘zg‘or buyumlari kabi turlardan salmoqli ekanligi aniqlangan; 
Tog‘ay Murod qissalarida inson holati bilan bog‘liq o‘xshatishlar yetakchi ekanligi, bu esa o‘zbek tilida so‘zlashuvchilar ko‘pincha insonning holatini obrazli tarzda ifodalashga harakat qilishini bildirishi, tarkibidagi jumlalarda o‘xshatish qurilmasi mavjud bo‘lgan metaforalar bilan birgalikda matn makrotuzilmasidan shunday munosabat anglashiluvchi “Omad deganlari salomini-da bermaydi” ko‘rinishidagi shakllar ham uchrashi dalillangan;
ijodkor qissalaridagi tahlilga tortilgan barqaror birikmalarda o‘zbek xonadoniga oid bo‘lgan narsa-buyumlar: beshik, elak, kosa, ko‘za, qozon, cho‘mich, pichoq, munchoq; xalq turmush tarzi bilan bevosita aloqador to‘y, go‘r; milliy taom nomlari palov, sho‘rva kabi so‘zlar faol ekanligi asoslangan.
IV.Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Tog‘ay Murod qissalarida lingvomadaniy xususiyatlarni ochib berish jarayonida olingan ilmiy natijalar asosida: 
lingvokul`turema muayyan mentalga xosligi, lingvomadaniy birlik esa umummillatga xosligi jihatidan boshqa-boshqa tushunchalar ekanligi aniqlashtirilib, o‘zida millatga xos milliy kodlar, lakunalar, presedent birliklarni aks ettirishi bilan so‘z va konseptdan farq qilishi yoritilgan qarashlardan FZ-2016-0908165532 raqamli “Qoraqalpoq tilining yangi alfaviti va imlo qoidalariga muvofiq ona tili va adabiyotini rivojlantirish metodikasi” mavzusida bajarilgan fundamental loyihada foydalanilgan (T.N.Qori-Niyoziy nomidagi O‘zbekiston pedagogika fanlari ilmiy-tadqiqot instituti Qoraqalpog‘iston filialining 2024 yil 15 apreldagi 162-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalar qoraqalpoq tilining yangi alfaviti va imlo qoidalariga muvofiq adabiyotini rivojlantirishga oid tadqiqotlar ilmiy darajasining oshishiga xizmat qilgan;
Tog‘ay Murod qissalaridagi lingvokul`turemalarning milliy qiyofani shakllantirishga xizmat qiluvchi predmet nomlarini ifodalovchi atlas, jelak, tillaqosh, gajak, shokila, marjon, qasava kabi turlari milliy eguliklar, rasm-rusm va uy-ro‘zg‘or buyumlari kabi turlardan salmoqli ekanligi aniqlangan tahlillardan FA-F1-OO5-raqamli “Qoraqalpoq fol`klorshunosligi va adabiyotshunosligini tadqiq etish” mavzusidagi fundamental loyihada foydalanilgan (O‘zRFA Qoraqalpoq gumanitar fanlar ilmiy-tadqiqot institutining 2024 yil 15 apreldagi 134/1-son ma’lumotnomasi). Mazkur tadqiqot natijalarini amaliy qo‘llash orqali loyiha doirasida bajarilgan tadqiqotlarning mukammallashuviga erishilgan;
Tog‘ay Murod qissalarida inson holati bilan bog‘liq o‘xshatishlar yetakchi ekanligi, bu esa o‘zbek tilida so‘zlashuvchilar ko‘pincha insonning holatini obrazli tarzda ifodalashga harakat qilishini bildirishi, tarkibidagi jumlalarda o‘xshatish qurilmasi mavjud bo‘lgan metaforalar bilan birgalikda matn makrotuzilmasidan shunday munosabat anglashiluvchi “Omad deganlari salomini-da bermaydi” ko‘rinishidagi shakllar ham uchrashi dalillanganligiga oid natijalaridan Navoiy viloyati teleradiokompaniyasining “Assalom, yangi kun”, “Jarayon”, “Adabiyot va hayot” kabi teleko‘rsatuv va eshittirishlarda foydalanilgan (Navoiy viloyati teleradiokompaniyasining 2024 yil 14 oktyabrdagi № 01-02/138-son ma’lumotnomasi). Natijada efir uchun tayyorlangan materiallar, ya’ni lingvomadaniy birliklar o‘zbek mentalitetiga xos bo‘lgan ibora, maqol, matal, o‘xshatish va metaforalar kelajak avlodga millatimizning boy qadriyatlari, jozibador tilini yanada yaxshiroq tanitishga, yoshlar ma’naviy kamolotini yuksaltirishga xizmat qilishi e’tirof etilgan;
ijodkor qissalaridagi tahlilga tortilgan barqaror birikmalarda o‘zbek xonadoniga oid bo‘lgan narsa-buyumlar: beshik, elak, kosa, ko‘za, qozon, cho‘mich, pichoq, munchoq; xalq turmush tarzi bilan bevosita aloqador to‘y, go‘r; milliy taom nomlari palov, sho‘rva kabi so‘zlar faol ekanligi asoslanganligiga oid natijalaridan Navoiy viloyati teleradiokompaniyasining “Nazm va navo”, “O‘zbek adabiyoti” kabi teleko‘rsatuv va eshittirishlarda foydalanilgan (Navoiy viloyati teleradiokompaniyasining 2024 yil 14 oktyabrdagi № 01-02/138-son ma’lumotnomasi). Natijada ushbu teleko‘rsatuvlarda ilmiy-ommaboplik ta’minlangan.