Тиллабоев Шоҳрухбек Мирзатилло ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: “Проблемы международно-правового обеспечения прав на интеллектуальную собственность в цифровую эпоху” 12.00.10 – Халқаро ҳуқуқ (юридик фанлар).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: № В2023.4.PhD/Yu1260.
Илмий раҳбар: Рустамбеков Исламбек Рустамбекович, юридик фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат юридик университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат юридик университети, DSc.07/03.06.2023.Yu.22.04.
Расмий оппонентлар: Умарханова Дилдора Шариповхановна юридик фанлар доктори, профессор; Тошев Бобоқул Норқобилович юридик фанлар доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси тизимида Давлат ва ҳуқуқ институти
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади рақамлаштириш шаройитида интеллектуал мулк ҳуқуқини ҳимоя қилишнинг халқаро-ҳуқуқий асослари ва механизмларини ҳамда Ўзбекистон Республикаси миллий қонунчилигини такомиллаштириш бўйича илмий-назарий таклифлар ва амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
рақамли технологиялар ва сунъий интеллект соҳасини халқаро-ҳуқуқий тартибга солиш бўйича амалдаги стандартларни такомиллаштириш зарурлиги асослаб берилди. Бунда давлатларнинг масъулиятини кучайтириш, халқаро ҳамжамият эътиборини интеллектуал мулк ҳуқуқлари ва инсон ҳуқуқларига бўлган таъсирга қаратиш, рақамли хавф-хатарлар билан боғлиқ таҳдидларни минималлаштириш ва давлат ҳамда жамоат бошқарувида барқарор рақамли трансформацияни тартибга солувчи механизмларни шакллантириш зарурлиги асослантирилган;
интернетда интеллектуал мулк обектларидан ноқонуний фойдаланилишининг олдини олиш мақсадида веб-сайтлар, саҳифалар ва бошқа рақамли платформалар, шу жумладан блогерларнинг масъулиятини белгилашга қаратилган таклифлар ишлаб чиқилди. Бунда қонунчиликка зид ҳаракатларнинг олдини олиш ва халқаро ҳуқуқ нормаларига риоя этилишини таъминлаш зарурлиги асослантирилган;
Ўзбекистон Республикасининг Саноат мулкини муҳофаза қилиш соҳасида ҳамкорлик тўғрисидаги Париж конвенсияси (1883-йил) доирасидаги халқаро мажбуриятларини бажариш юзасидан саноат мулк обектларига аризалар топшириш тартиби ва устуворлик ҳуқуқини аниқлаш жараёнини электрон рўйхатдан ўтказиш орқали такомиллаштириш бўйича аниқ тартиби жорий этилиши асослантирилган;
Интеллектуал мулк ҳуқуқининг савдо билан боғлиқ масалалари бўйича битим (ТРИПС) битимининг 31-моддасига мувофиқ, саноат мулки обектларидан фойдаланилмаганда ёки етарлича фойдаланилмаганда мажбурий лицензиялаш механизмини жорий этиш зарурлиги асослантирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. “Рақамли даврда интеллеcтуал мулкка бўлган ҳуқуқларни халқаро-ҳуқуқий таъминлаш муаммолари” мавзуси бўйича олинган илмий натижалар қуйидагиларда фойдаланилган:
интеллектуал мулк ҳуқуқларини таъминлаш, сунъий интеллект ва рақамли технологияларни қўллаш билан боғлиқ таҳдидларни минималлаштириш, шунингдек, давлат ва жамият бошқарувидаги рақамли трансформацияни тартибга солиш бўйича ишончли механизмларни яратишга, рақамли технологиялар ва сунъий интеллектни тартибга солиш соҳасидаги халқаро-ҳуқуқий стандартларни ишлаб чиқишга, давлатларнинг масъулиятини кучайтиришга ва уларнинг интеллектуал мулк ҳуқуқлари ҳамда инсон ҳуқуқларига таъсири масалаларига халқаро ҳамжамият эътиборини оширишга қаратилган таклифлар БМТ Бош Ассамблеясининг қуйидаги резолюцияларини тайёрлашда фойдаланилган: 2024-йил 21-мартдаги №78/265-сонли “Барқарор тараққиёт учун хавфсиз, ҳимояланган ва ишончли сунъий интеллект тизимларидан фойдаланиш” ва 2023-йил 19-декабрдаги №78/213-сонли “Рақамли технологиялар контекстида инсон ҳуқуқларини рағбатлантириш ва ҳимоя қилиш” резолюциялари (Ўзбекистон Республикасининг БМТдаги Доимий вакилининг 2024-йил 17-октябрдаги №034/1039-сонли далолатномаси). Ушбу таклифлар Ўзбекистон Республикасининг халқаро ташаббусларини ҳуқуқий жиҳатдан асослаш, рақамли трансформация жараёнида сунъий интеллект ва рақамли технологияларни тартибга солиш бўйича глобал меъёрларни шакллантиришда иштирокини кучайтириш, шунингдек, интеллектуал мулк ҳуқуқлари ва инсон ҳуқуқлари соҳасида халқаро ҳамкорликни мустаҳкамлаш учун хизмат қилган;
Интеллектуал мулк обектларидан ноқонуний фойдаланишнинг олдини олиш мақсадида, интернет тармоғидаги веб-сайтлар, саҳифалар ва бошқа ахборот ресурслари, жумладан блогерлар томонидан ноқонуний ҳаракатларнинг олдини олишга қаратилган таклиф 2003-йил 11-декабрдаги Ўзбекистон Республикаси “Ахборотлаштириш тўғрисида”ги Қонуни 12.1-моддасининг биринчи қисми ишлаб чиқилишида қўлланилган (Ўзбекистон Демократик партияси “Миллий тикланиш” фракциясининг 2024-йил 6-декабрдаги №02/-05-1-сонли далолатномаси). Ушбу таклиф Ўзбекистон Республикасида рақамли муҳитда интеллектуал мулк ҳуқуқларининг ҳимоясини кучайтириш, онлайн платформалар фаолиятини ҳуқуқий асосда тартибга солиш ҳамда қонунчиликда замонавий технологиялар билан боғлиқ хавф-хатарларнинг олдини олиш бўйича самарали механизмларни шакллантиришга хизмат қилган;
Саноат мулки обектларига устуворлик ҳуқуқини аниқлаш тартибини такомиллаштириш, хусусан “...Конвенция бўйича устуворликни аниқлаш талаби ариза топширилган пайтда (тегишли устунга белгиланган) ёки ваколатли органга ариза келиб тушган кундан эътиборан икки ой ичида тақдим этилиши мумкин” деган таклиф 2023-йил 19-сентябрдаги Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг №480-сонли қарори билан тасдиқланган Товар белгилари ва хизмат кўрсатиш белгиларини рўйхатдан ўтказиш бўйича давлат хизмати кўрсатиш маъмурий регламентининг 16-банд 2-кичик бандини ишлаб чиқишда қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси Бош вазири котибиятининг ахборот-таҳлилий ва ҳуқуқий таъминот департаменти 2024-йил 1-мартдаги №12-15-20-сонли далолатномаси). Ушбу таклиф Ўзбекистон Республикасида саноат мулки обектларини рўйхатдан ўтказиш тартибини халқаро стандартларга мувофиқлаштириш, устуворлик ҳуқуқининг қонуний асосда аниқланишини таъминлаш ва аризачилар учун аниқ ҳуқуқий механизм яратишга хизмат қилган;
Саноат мулки обектларига нисбатан мажбурий лицензиялаш механизмини жорий этиш бўйича таклиф 2024-йил 15-февралдаги Ўзбекистон Республикасининг №ЎРҚ-908-сонли “Ўзбекистон Республикасининг айрим норматив-ҳуқуқий ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонунининг 11.1-моддаси ишлаб чиқилишида қўлланилган. (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатасининг 2024-йил 26-февралдаги №02/6-09-43-сонли далолатномаси). Ушбу таклиф Ўзбекистон Республикасининг Жаҳон савдо ташкилотига аъзо бўлиши доирасида халқаро мажбуриятларини самарали бажаришга хизмат қилган.