Битураев Уктамжон Базарбаевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Германия Федератив Республикасининг Марказий Осиё давлатлари билан ўзаро алоқаларининг ривожланиш жараёнлари” мавзусидаги 23.00.04 – “Халқаро муносабатлар, жаҳон ва минтақа тараққиётининг сиёсий муаммолари”.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.4.PhD/Ss44
Илмий раҳбар: Касимова Назокат Анваровна, сиёсий фанлар доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат шарқшунослик университети
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик университети, DSc.03/29.12.2022.Ss.21.02
Расмий оппонентлар:
Нуримбетов Раҳматулла Ибрагимович, сиёсий фанлари доктори, Фавқулодда ва мухтор элчи.
Назиров Мухтор Махмудович, сиёсий фанлар бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент в.б.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Германиянинг Марказий Осиё давлатлари билан ўзаро муносабатларининг шаклланиши ва ривожланиши тенденсияларини аниқлаш ҳамда истиқболи бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат..
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
Германия Федератив Республикасининг ташқи сиёсатида Европа минтақасининг ҳаётий муҳим манфаатлар макони эканлиги, ушбу минтақа Германия ташқи сиёсий стратегиясининг устувор йўналишини ташкил этиши ҳамда Германиянинг Европадаги нуфузли таъсир кучига эга мақомидан келиб чиққан ҳолда, унинг географик жойлашувига қаратилган геосиёсий кодлари “Ўрта куч” консепсиясига кўра асослаб берилган;
Германия ва Марказий Осиё мамлакатлари ўртасидаги савдо-иқтисодий алоқаларни ривожлантириш ва Марказий Осиё минтақасига Германия инвестисиясини жалб этишнинг етарли ва кутилган даражада эмаслиги Германия ва Марказий Осиё давлатлари ўртасидаги масофа жўғрофий жиҳатдан узоқ эканлиги билан боғлиқ деган ёндашувдан воз кечган ҳолда, “Марказий Осиё-Германия” саммити доирасидаги савдо-иқтисодий ҳамкорликни кенгайтириш мақсадида “технология эвазига хом ашё” формуласига асосланган Хекшер-Олин (Ҳеcксчер–Оҳлин модел) моделидан фойдаланиш зарурати исботланган;
Германия Федератив Республикаси Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи ўртасидаги минтақалараро ҳамкорликнинг шакллантирувчиси ва рамзий кўприги вазифасини бажариб келаётганлиги, маданий-гуманитар ҳамкорлик икки томонлама ва минтақалараро муносабатларда сиёсий-иқтисодий ва дипломатик алоқаларнинг асоси бўлиб хизмат қилаётгани, илмий ва таълим алмашинувининг қўшимча самараси Марказий Осиё давлатларининг технологик ва иқтисодий модернизациясига ҳисса бўлиб қўшилаётгани Германия академик алмашинув хизмати (ДААД) тажрибаси асосида далилланган;
Ўзбекистон ташқи сиёсатида Марказий Осиё минтақасининг бош устувор йўналиш сифатидаги роли Германиянинг Европа Иттифоқи доирасидаги очиқ ва фаол ташқи сиёсат анъаналари билан мувофиқ ва муштарак эканлиги ҳамда Марказий Осиё минтақаси интеграциясини шакллантиришда Европа Иттифоқи тажрибасидан самарали фойдаланиш ва кўп томонлама стратегияларни ўзаро уйғунлаштириш мақсадида Марказий Осиёнинг Европа Иттифоқи бўйича стратегиясини ишлаб чиқиш таклифи асослаб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Германиянинг Марказий Осиё давлатлари билан муносабатларини ёритиш бўйича ишлаб чиқилган илмий хулоса ва таклифлар асосида:
Ўзбекистон ташқи сиёсатида Марказий Осиё минтақасининг бош устувор йўналиш сифатидаги роли Германиянинг Европа Иттифоқи доирасидаги очиқ ва фаол ташқи сиёсат анъаналари билан мувофиқ ва муштарак эканлиги ҳамда Марказий Осиё минтақаси интеграциясини шакллантиришда Европа Иттифоқи тажрибасидан самарали фойдаланиш ва кўп томонлама стратегияларни ўзаро уйғунлаштириш мақсадида Марказий Осиёнинг Европа Иттифоқи бўйича стратегиясини ишлаб чиқиш таклифига оид илмий хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлиги Марказий Осиё республикалари билан ҳамкорлик бошқармаси томонидан республика вазирлик ва идораларга юбориладиган ахборот-таҳлилий хужжатларни тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлигининг 2024 йил 14 июндаги №1518623 рақамли маълумотномаси). Натижада, диссертацияда билдирилган илмий хулосалар, таклиф ва тавсиялар соҳага оид ахборот-таҳлилий базасини такомиллаштиришга ва амалда қўллашга хизмат қилган.
Германия Федератив Республикаси Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи ўртасидаги минтақалараро ҳамкорликнинг шакллантирувчиси ва рамзий кўприги вазифасини бажариб келаётганлиги, маданий-гуманитар ҳамкорлик икки томонлама ва минтақалараро муносабатларда сиёсий-иқтисодий ва дипломатик алоқаларнинг асоси бўлиб хизмат қилаётгани, илмий ва таълим алмашинувининг қўшимча самараси Марказий Осиё давлатларининг технологик ва иқтисодий модернизациясига ҳисса бўлиб қўшилаётгани Германия академик алмашинув хизмати (ДААД) тажрибаси асосида далилланишига оид илмий хулоса ва таклифлардан Ўзбекистон Республикаси Маданият вазирлиги ҳузуридаги миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар билан дўстлик алоқалари қуъмитаси фаолиятида маданий маърифий тадбирлар ва илмий амалий конференциялар ташкил қилишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Маданият вазирлиги ҳузуридаги миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар билан дўстлик алоқалари қўмитасининг 2024 йил 9 июлдаги № 14-07-1136 сонли маълумотномаси). Натижада, мазкур мазкур тадқиқотда илгари сурилган таклиф ва хулосалар Германия ва Марказий Осиё халқлари ўртасидаги маданий-гуманитар алоқаларни янада мустаҳкамлаш, улар билан манфаатли илмий ҳамкорликни кенгайтиришга хизмат қилган.
Германия ва Марказий Осиё мамлакатлари ўртасидаги савдо-иқтисодий алоқаларни ривожлантириш ва Марказий Осиё минтақасига Германия инвестисиясини жалб этишнинг етарли ва кутилган даражада эмаслиги Германия ва Марказий Осиё давлатлари ўртасидаги масофа жўғрофий жиҳатдан узоқ эканлиги билан боғлиқ деган ёндашувдан воз кечган ҳолда, “Марказий Осиё-Германия” саммити доирасидаги савдо-иқтисодий ҳамкорликни кенгайтириш мақсадида “технология эвазига хом ашё” формуласига асосланган Хекшер-Олин (Ҳеcксчер–Оҳлин модел) моделидан фойдаланиш заруратига оид илмий хулоса, амалий таклиф ва тавсиялардан партиянинг ташқи сиёсий масалаларга бағишланган таклифлари ва ташаббусларида, ёшларни хорижий олий таълим муассасаларида, жумладан, Германияда илм олишларини рағбатлатиридшга қаратилган фаолиятида, хорижий давлатлар билан ўзаро манфаатли ҳамкорликни ривожлантириш мавзусидаги учрашувлар, тадбирлар, илмий-амалий конференция ва семинарлар ташкил этишда фойдаланган (“Миллий тикланиш” Демократик партияси Марказий Кенгашининг 2025-йил 19-июндаги 02/06-62-сон маълумотномаси). Натижада, мазкур таклифлар партиянинг соҳавий, ахборот-таҳлилий материалларни бойитиш ва ушбу йўналишдаги чора-тадбирлар самарадорлигини оширишга хизмат.
Германия Федератив Республикасининг ташқи сиёсатида Европа минтақасининг ҳаётий муҳим манфаатлар макони эканлиги, ушбу минтақа Германия ташқи сиёсий стратегиясининг устувор йўналишини ташкил этиши ҳамда Германиянинг Европадаги таъсирчан мақомидан келиб чиққан ҳолда, унинг географик жойлашувига қаратилган геосиёсий кодлари “Ўрта куч” консепсиясига кўра асосланишига оид илмий хулоса ва таклифларидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг ““Ўзбекистон 24” ижодий бирлашмаси” давлат муассасаси томонидан Эвропа минтақасидаги жараёнларни шарҳлашда, Германия ва Марказий Осиё муносабатларини ёритишда, Ўзбекистон ва Германия ўртасидаги сиёсий, савдо-иқтисодий ва маданий-гуманитар алоқаларни йўлга қўйиш, ўзаро манфаатли ҳамкорликни ривожлантириш мавзусидаги соҳа вакиллари билан эфир учрашувларўтказишда, икки томонлама ҳамкорлик тўғрисидаги таҳлилий материаллар тайёрлашда, шунингдек, маданий-маърифий соҳадаги тадбирларни ташкил этишда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси ““Ўзбекистон 24” ижодий бирлашмаси” давлат муассасининг 2025-йил 23-июндаги 06-09-983-сон маълумотномаси). Натижада Марказий Осиё давлатлари ва Германия ўртасидаги алоқаларнинг ривожланиш тарихи, сиёсий, иқтисодий, маданий, фан-таълим соҳасидаги ҳамкорликнинг истиқболлари ҳақидаги маълумотлар кўрсатувлар савияси ва таъсир доирасининг ўсишига хизмат қилиб, маълумотлар қамровини оширган.