Шодиева Мафтуна Бақоевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): "Мактаб ёшидаги болаларда сурункали риносинусит ташхисоти, даволаш ва профилактикасини оптималлаштириш", 14.00.04 - Оториноларингология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.2.PhD/Tib3503.
Илмий рахбар: Нуров Убайдулло Ибодуллаевич, тиббиёт фанлари доктори, доцент
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Бухоро давлат тиббиёт институти, DSc.04/27.09.2024. Tib.93.03.
Расмий оппонентлар: Насретдинова Махзуна Тахсиновна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Шамсиев Жаҳонгир Фазлиддинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: “Жанубий Қозоғистон тиббиёт академияси” (Қозоғистон Республикаси).
II. Тадқиқотнинг мақсади: мактаб ёшидаги болаларда сурункали риносинуситни паст частотали ултратовушни қўллаш орқали комплекс даво самарадорлигини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор мактаб ёшидаги болаларда сурункали риносинуситнинг клиник хусусиятлари, яллиғланиш жараёнининг оғирлик даражаси бемор ёши, нафас йўллари тузилиши ва касаллик давомийлигига боғлиқлиги тасдиқланиб, 68,4% ҳолларда мукоцилиар клиренснинг жиддий бузилиши кузатилиши, бу эса касалликнинг тез-тез қайталаниши билан боғлиқлиги аниқланган;
илк бор патогенетик механизмларни инобатга олган ҳолда анъанавий ҳамда паст частотали ултратовуш терапияси қўшилган комплекс даволаш самарадорлигининг юқорилиги асосланган;
паст частотали ултратовуш кавитациясини қўллаш 71% беморларда яллиғланиш жараёнларининг сезиларли даражада камайишига, бурун ёндош бўшлиқларининг дренаж функсиясини яхшиланишига ва тикланиш жараёнининг тезлашишига имкон бериши исботланган;
илк бор сурункали риносинусит билан оғриган болаларни паст частотали ултратовуш кавитацияси ёрдамида даволашнинг мақбул морфофункционал кетма-кетлиги ишлаб чиқилган.        
IV. Тадқиқот натижаларини жорий қилиниши. 
Мактаб ёшидаги болаларда сурункали риносинусит ташхисоти, даволаш ва профилактикасини оптималлаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: илк бор мактаб ёшидаги болаларда сурункали риносинуситнинг клиник хусусиятлари, яллиғланиш жараёнининг оғирлик даражаси бемор ёши, нафас йўллари тузилиши ва касаллик давомийлигига боғлиқлиги тасдиқланиб, 68,4% ҳолларда мукоцилиар клиренснинг жиддий бузилиши кузатилиши, бу эса касалликнинг тез-тез қайталаниши билан боғлиқлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ушбу тадқиқот натижалари болаларда сурункали риносинусит патогенези тўғрисида янги маълумотларни олиш имконини берди. Бу эса касалликни ташхислаш ва даволашнинг янги усулларини ишлаб чиқиш учун муҳимдир. Тадқиқот жараёнида шу нарса аниқландики, комплекс даволашда паст частотали ультратовуш кавитациясини қўллаш 87,6% беморларда барқарор ремиссияга эришиш имконини беради ва бу эндоскопик ва клиник текширувлар натижалари билан тасдиқланган. Илмий янгиликни амалиётга жорий этилиши: олинган илмий-амалиёт маълумотлари Навоий вилояти Зарафшон шахар тиббиёт бирлашмасига (15.05.2024 йил, №41 буйруғи), Когон шаҳар тиббиёт бирлашмасига (07.05.2024 йил №1186-2-208-TB/2024 буйруғи), Бухоро туман тиббиёт бирлашмасига (30.04.2024 йил №940-2-32-TВ/2024 буйруғи), Хоразм вилояти ТТА Урганч филиали клиникасига (15.05.2024 йил №10-I буйруғи), Вобкент туман тиббиёт бирлашмаси (02.05.2024 йил №496-2-33-ТВ/2024-сон буйруғи), Шофиркон туман тиббиёт бирлашмасига (28.05.2024 йил №2948-2-41-ТВ/2024-сон буйруғи) амалиётга тадбиқ этилган. Ижтимоий самарадорлиги: тадқиқот натижалари болаларда сурункали риносинуситни даволашда паст частотали ултратовушни маҳаллий қўллашнинг  самарадорлигини ўрганиш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги:  болаларда сурункали риносинуситни даволашда ПЧУТ маҳаллий қўлланилиб, ижобий клиник-микробиологик натижаларга эришиш орқали иқтисодий самарадорликка эришилган бўлиб 1 нафар бемор учун умумий нархи 2400000 сўм бюджет маблағларидан иқтисод қилинади. Хулоса: болалар орасида сурункали риносинуситни Streptococcus pneumoniae (49%), Haemophilus influenzae (25,1%), Haemophilus influenzae+Str.pneumoniae (15,2%), Staphylococcus aureus (7,9%), Streptococcus pyogenus (3%) каби қўзғатувчилар монокультура ва микроорганизмлар ассоциацияси шаклида келтириб чиқариши аниқланди. Қўзғатувчиларнинг ассоциация кўринишида учраши касаллик оғирлик даражасини белгилаб берган.
иккинчи илмий янгилик: илк бор патогенетик механизмларни инобатга олган ҳолда анъанавий ҳамда паст частотали ултратовуш терапияси қўшилган комплекс даволаш самарадорлигининг юқорилиги асосланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ультратовуш терапияси қўлланган беморларда симптомлар динамикасида сезиларли фарқ кузатилди: даволашнинг 10-кунига келиб клиник белгилари (бурун битиши, ринорея, бош оғриғи) тўлиқ йўқолиши 78% беморларда қайд этилган, ҳолбуки, назорат гуруҳида бу кўрсаткич фақат 17-кунига келиб эришилган. Илмий янгиликни амалиётга жорий этилиши: олинган илмий-амалиёт маълумотлари Навоий вилояти Зарафшон шахар тиббиёт бирлашмасига (15.05.2024 йил, №41 буйруғи), Когон шаҳар тиббиёт бирлашмасига (07.05.2024 йил №1186-2-208-TB/2024 буйруғи), Бухоро туман тиббиёт бирлашмасига (30.04.2024 йил №940-2-32-TВ/2024 буйруғи), Хоразм вилояти ТТА Урганч филиали клиникасига (15.05.2024 йил №10-I буйруғи), Вобкент туман тиббиёт бирлашмаси (02.05.2024 йил №496-2-33-ТВ/2024-сон буйруғи), Шофиркон туман тиббиёт бирлашмасига (28.05.2024 йил №2948-2-41-ТВ/2024-сон буйруғи) амалиётга тадбиқ этилган.  Ижтимоий самарадорлиги: тадқиқот натижалари болаларда сурункали риносинуситни даволашда комплекс терапия, яъни паст частотали ултратовуш ва 1% диоксидинни қўллашнинг мақбул усулларини ишлаб чиқиш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: болаларда сурункали риносинуситни даволашда паст частотали ултратовуш ва 1% диоксидинни қўллаш орқали клиник симптомларни бартараф этиш вақтини қисқартириш, БЁБлари шиллиқ қаватининг меъёрий ҳолатини тўлиқ тиклаш, симптомлар яхшиланишига тезроқ эришиш орқали касаллик тез-тез қайталаниши, даво муддатини қисқартириш ва асоратлар ривожланиш хавфини камайтириш орқали  иқтисодий самарадорликка эришилган бўлиб 1 нафар бемор учун умумий нархи 2400000 сўм бюджет маблағларидан иқтисод қилинади. Хулоса: сурункали риносинусит билан оғриган беморларни комплекс даволашда ПЧУТни қўллаш клиник белгиларни бартараф этиш вақтини         1,4 бараварга ишонарли даражада қисқартирди. СРСни комплекс даволашда ушбу даво усулини қўллаш касалликка чалинган болаларни даволашда ижобий натижаларга эришиш учун самарали ҳисобланади. Тавсия этилган даво алгоритми таъсирида касалликнинг 7-кунига келиб, барча беморларда (100%) бурун ва БЁБлари шиллиқ қаватининг нормал ҳолати тўлиқ тикланди.
учинчи илмий янгилик: паст частотали ултратовуш кавитациясини қўллаш 71% беморларда яллиғланиш жараёнларининг сезиларли даражада камайишига, бурун ёндош бўшлиқларининг дренаж функсиясини яхшиланишига ва тикланиш жараёнининг тезлашишига имкон бериши исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ишлаб чиқилган даволаш алгоритми беморларнинг индивидуал хусусиятларини ҳисобга олишга имкон беради. Бу эса терапия самарадорлигини сезиларли даражада оширади. Паст частотали ультратовуш қўлланилиши ремиссия давомийлигини оширишга ёрдам бериши исботланган: янги усул бўйича даволанган беморларнинг 68%ида ремиссия 12 ой давомида сақланган, ҳолбуки стандарт даволаш гуруҳида 6 ой ичида 42% беморда рецидивлар кузатилган. Илмий янгиликни амалиётга жорий этилиши: олинган илмий-амалиёт маълумотлари Навоий вилояти Зарафшон шахар тиббиёт бирлашмасига (15.05.2024 йил, №41 буйруғи), Когон шаҳар тиббиёт бирлашмасига (07.05.2024 йил №1186-2-208-TB/2024 буйруғи), Бухоро туман тиббиёт бирлашмасига (30.04.2024 йил №940-2-32-TВ/2024 буйруғи), Хоразм вилояти ТТА Урганч филиали клиникасига (15.05.2024 йил №10-I буйруғи), Вобкент туман тиббиёт бирлашмаси (02.05.2024 йил №496-2-33-ТВ/2024-сон буйруғи), Шофиркон туман тиббиёт бирлашмасига (28.05.2024 йил №2948-2-41-ТВ/2024-сон буйруғи) амалиётга тадбиқ этилган.  Ижтимоий самарадорлиги: тадқиқот натижалари болаларда сурункали риносинуситни даволашда ПЧУТни қўллаш жарроҳлик амалиётини камайтириш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: болаларда сурункали риносинуситни даволашда ПЧУТни қўллаш жарроҳлик амалиётини камайтириш орқали 1 нафар бемор учун умумий нархи 2400000 сўм бюджет маблағларидан иқтисод қилинади. Хулоса: сурункали риносинусит билан касалланган беморларни даволашда  паст частотали ултратовушни маҳаллий қўллаш стандарт консерватив даво тавсия қилинган беморлар гуруҳига нисбатан ишонарли даражадаги клиник-микробиологик натижаларга эришиш имконини берди. Клиник симптомлар учраш даражасининг пасайишига стандарт усулда даволанган бемор болаларлар гуруҳига нисбатан 1,3-1,4 баравар тезроқ эришилди.
тўртинчи илмий янгилик: илк бор сурункали риносинусит билан оғриган болаларни паст частотали ултратовуш кавитацияси ёрдамида даволашнинг мақбул морфофункционал кетма-кетлиги ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: паст частотали ультратовуш таъсиридан фойдаланиш антибактириал терапияга бўлган эҳтиёжни камайтиришга имкон беради: комплекс даволаш гуруҳида антибиотиклар фақат 34% беморларда қўлланилган, ҳолбуки анъанавий терапия гуруҳида бу кўрсаткич 61% ни ташкил этган. Бу эса антибиотикларга чидамлилик ривожланиш хавфини камайтиради ва ножўя таъсирлар сонини қисқартирган.  Илмий янгиликни амалиётга жорий этилиши: олинган илмий-амалиёт маълумотлари Навоий вилояти Зарафшон шахар тиббиёт бирлашмасига (15.05.2024 йил, №41 буйруғи), Когон шаҳар тиббиёт бирлашмасига (07.05.2024 йил №1186-2-208-TB/2024 буйруғи), Бухоро туман тиббиёт бирлашмасига (30.04.2024 йил №940-2-32-TВ/2024 буйруғи), Хоразм вилояти ТТА Урганч филиали клиникасига (15.05.2024 йил №10-I буйруғи), Вобкент туман тиббиёт бирлашмаси (02.05.2024 йил №496-2-33-ТВ/2024-сон буйруғи), Шофиркон туман тиббиёт бирлашмасига (28.05.2024 йил №2948-2-41-ТВ/2024-сон буйруғи) амалиётга тадбиқ этилган. Ижтимоий самарадорлиги: ўтказилган тадқиқотлар асосида болаларда сурункали риносинуситни даволашда ПЧУТни қўллаш касаллик клиник кечимига таъсири ўрганилди ва баҳоланди. Мазкур кўрсаткичлар асосида сурункали риносинуситни даволашда ПЧУТ ва 1% диоксидинни қўллашнинг оптимал схемаси ишлаб чиқилди ва даво алгоритми тузилди. Иқтисодий самарадорлиги: болаларда сурункали риносинуситни даволашда ПЧУТ ва 1% диоксидинни қўллашнинг энг мақбул схемаси ишлаб чиқилганлиги даволаш жараёни самарадорлигини ошириш орқали иқтисодий самарадорликка эришилган бўлиб, 1 нафар бемор учун умумий антропометрия нархи 2400000 сўм бюджет маблағларидан иқтисод қилинади. Хулоса: тадқиқот натижасида сурункали риносинусит билан оғриган болаларни паст частотали ултратовуш ёрдамида даволаш учун оптимал алгоритм ишлаб чиқилди.