Вохидова Дилдора Аликуловнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ишемик инсульт прогнозининг клиник – патогенетик аспектлари», 14.00.13-Неврология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.2.PhD/Тib1360.
Илмий раҳбар: Усманова Дурдона Джурабаевна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/05.05.2023.Tib.30.04.
Расмий оппонентлар: Муратов Фахмитдин Хайритдинович тиббиёт фанлари доктори, доцент; Киличев Ибадулла Абдуллаевич тиббиёт фанлари доктори, профессор. 
Етакчи ташкилот номи: Самарканд давлат тиббиёт университети.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик. 
II.Тадқиқотнинг мақсади:  ишемик инсультнинг клиник-неврологик, молекуляр-генетик хусусиятларини VEGFA и HIF-1α генлари полиморфизмини аниқлаш орқали ўрганиш,  ташхислаш ва прогноз килиш меъзонларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ишемик инсультнинг бирламчи ривожланиши ва қайталанишида VEGFA (rs2010963 ва rs699947) ва HIF-1α (P582S) генлари бир нуклеотидли полиморфизмларининг аҳамияти исботланган;
ишемик инсульт қайталаниши хавфини баҳолаш учун ишлаб чиқилган клиник, молекуляр-генетик ва хавф омиллар интеграциясига асосланган усулнинг касалликнинг ривожланиш хавфини стратификациялашда, профилактикаси ва даволаш чораларини индивидуаллаштиришдаги аҳамияти исботланган;
иккитадан ортиқ модификацияланувчи ишемик инсульт хавф омилларининг (артериал гипертензия, қандли диабет, гиперлипидемия, тамаки чекиш) мавжудлиги қўшимча равишда, VEGFA 634 G/C генининг C аллели кардиоэмболик, G/C генотипининг атеротромботик, шунингдек, HIF-1α P582S генининг  Т аллели ва Т/Т генотипининг лакунар инсульт билан ўзига хос ўзаро боғлиқлиги, ишемик инсультдан кейинги биринчи йил давомида унинг қайта ривожланиш хавфи сезиларли даражада ошириши аниқланган; 
TOAST классификациясига асосланган ишемик инсультнинг подтиплари  ривожланишини прогнозлаш мезонининг самарадорлиги, унинг индивидуал хавфни баҳолаш жараёнини соддалаштириши, прогнозлашнинг аниқлигини ошириши ва профилактик ҳамда даволаш тадбирларини индивидуаллаштириши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Ишемик инсультнинг клиник-неврологик, молекуляр-генетик хусусиятлари, VEGFA ва HIF-1α генлари полиморфизмини, ўрганиш хамда ташхислаш ва прогноз меъзонларини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: VEGFA (rs2010963 ва rs699947) ва HIF-1α (P582S) генларининг полиморфизмларининг бирламчи ва кайтарилган ишемик инсультнинг қайталанишида ахамияти исботланган;  тадқиқот натижалари қуйидаги тиббиёт муассасаларининг клиник  амалиётига жорий қилинган: Тошкент вилояти ихтисослашган соматик шифохонаси, неврология бўлими Илмий кенгашининг  2024 йил 20 декабрдаги №01-115 буйруғи билан тасдикланган; Республика ихтисослаштирилган нейрохирургия илмий-амалиёт тиббиёт маркази, кон-томир нейрохирургияси бўлими 2024 йил 13 ноябрдаги №147 буйруғи билан тасдиқланган. Жорий қилиш илмий хулосалар ва амалий тавсияларни ишемик инсультнинг биринчи ва қайтарилган ҳолатларини молекуляр-генетик факторлар асосида баҳолаш: VEGFA (rs2010963 ва rs699947) ва HIF-1α (P582S) полиморфизмларини таҳлил қилиш ҳамда профилактик тадбирларни оптималлаштиришни ўз ичига олинган.  Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: мазкур усул инсультнинг ташхиси ва прогнозини оптималлаштиришга имкон беради, бу эса самарали профилактика ва оғир ҳолатлар сонини камайтиришга ёрдам беради. Бу ногиронлик даражасини камайтириб, беморларнинг ҳаёт сифати ва даволаш самарадорлигини оширади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: профилактикланган инсульт ҳолатларини даволашдаги йиллик тежамкорлик қуйидаги формула бўйича ҳисобланади: E иқтисод = (D1 - D2) × (G + Ye) × N - 0.15 × K. Бу ерда: • D1 - усул жорий қилингангача ишлаб чиқариш учун ўртача вақт (10 кун);• D2 - усул жорий қилингандан кейин ишлаб чиқариш учун ўртача вақт (7 кун);• G - бир ишчи кунлик даромади (150000 сўм);• Ye - ишсизликка ижтимойи ёрдам (кунлик 80000 сум);• N - усулдан фойдаланиладиган беморлар сони (40 киши);• K - усулни жорий қилишдан кутилган харажатлар (600000 сум). Шунда: E иқтисод = (10 - 7) × (150000 + 80000) × 40 - 0.15 × 600000 Е иқтисод = 3 × 230000 × 40 - 90000 E иқтисод = 27600000 - 90000 = 27510000 сўм Хулоса: таклиф қилинган усулни жорий қилиш натижасида 27510000 сум тежалади, шунингдек, соғлиқни сақлаш тизимида харажатларни сезиларли даражада камайтиради;
иккинчи илмий янгилик: ишемик инсульт қайталаниши хавфини баҳолаш учун ишлаб чиқилган клиник, молекуляр-генетик ва хулқий омиллар интеграциясига асосланган усулнинг касалликнинг ривожланиш хавфини стратификациялашда, профилактикаси ва даволаш чораларини индивидуаллаштиришдаги аҳамияти исботланган. Қайталанган инсульт хавфини баҳолаш усули Тошкент вилояти ихтисослашган соматик шифохонасининг неврология бўлимида 2024 йил 20 декабрдаги №01-115 буйруғи билан тасдиқланган ва Республика ихтисослаштирилган нейрохирургия илмий-амалиёт тиббиёт марказининг, қон-томир нейрохирургияси бўлимида 2024 йил 13 ноябрдаги №147 буйруғи жорий қилинди. Жорий қилинган усул клиник маълумотларга, молекуляр-генетик маркерларга ва беморнинг хулқ-атвор хусусиятларига асосланган қайтарилган ишемик инсульт хавфини баҳолаш учун интегратив модельдан фойдаланишни ўз ичига олади, юқори хавфга эга беморлар учун якка тартибда профилактик дастурлар яратиш ва тиббиёт ходимлари учун клиник амалиётга жорий қилиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: усулдан фойдаланиш инсультнинг қайтарилишини камайтиришга имкон беради, бу прогнозни яхшилаш ва беморларнинг ногиронлигини камайтиришга ёрдам беради. Профилактик тадбирлар хавфларни ўз вақтида тўғрилашга ёрдам беради ва фаол ҳаёт даврини узайтиради.  Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: усулдан фойдаланиш қайта инсультларнинг олдини олиш орқали даволаш харажатларини сезиларли даражада камайтиради. Қайта инсультларнинг даволаниши қуйидаги формула билан ҳисобланади: E даво = N × (C асорат бирламчи – C асорат қайталанган). Бу ерда: N = 50 - беморлар сони, C асорат бирламчи = 3500000 сум - қайтарилган инсульт даволаш харажатлари, C асорат қайталанган = 2200000 сум - қайтарилган инсульт даволаш харажатлари. Шунда: E даво = 50 × (3500000 − 2200000) = 50 × 1300000 = 65000000 сум. Хулоса: таклиф қилинган усулни жорий қилиш натижасида қайталанган инсультни олдини олиш, 65000000 сум иқтисодий тежамкорлик ҳамда тиббий амалиётда юқори иқтисодий самарани кўрсатади;
учинчи илмий янгилик: VEGFA 2578C/А генининг А аллели ва А/А генотипи, VEGFA 634 G/C генининг C аллели кардиоэмболик, G/C генотипининг атеротромботик, шунингдек, HIF-1α P582S генининг  Т аллели ва Т/Т генотипининг лакунар инсульт билан ўзига хос ўзаро боғлиқлиги аниқланган; Тошкент вилояти ихтисослашган соматик шифохонасининг неврология бўлимида 2024 йил 20 декабрдаги №01-115 буйруғи билан тасдиқланган ва Республика ихтисослаштирилган нейрохирургия илмий-амалиёт тиббиёт марказининг, қон -томир нейрохирургияси бўлимида 2024 йил 13 ноябрдаги №147 буйруғи жорий қилинган. Жорий қилинган усул модификацияланадиган хавф омилларини комплекс назорат қилиш бўйича тавсияларни ўз ичига олади. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: усул модификацияланадиган хавф омилларини назорат қилиш орқали қайта инсультни олдини олиш ва беморларнинг ногиронлик даражасини камайтиришга ёрдам беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: усул қайта инсультларнинг 30% камайишига имкон беради. 50 та беморда йилига сарф-харажатларни ҳисоблаш қуйидаги формула билан амалга оширилади: E иқтисод = N олдини-олиш × (C бирламчи – C кайталанган). Бу ерда: N олдини-олиш = 50 × 0.3 = 15 бемор (қайтарилган инсультларни олдини олиш); C бирламчи - бирламчи инсульт даволашнинг ўртача харажатлари (4500000 сум); C кайталанган - қайтарилган инсульт даволашнинг ўртача харажатлари (3000000 сум). Шунда: E иқтисод= 15 × (4500000 - 3000000). E иқтисод = 15 × 1500000. E иқтисод = 22500000 сўм. Хулоса: мазкур усулни жорий қилиш 22500000 сўм йиллик тежамкорликка эришишни таъминлайди, шунингдек, қайтарилган инсультлар сонини сезиларли даражада камайтиради, прогнозни яхшилайди ва беморларнинг ҳаёт тарзига ижобий таъсир кўрсатади;
тўртинчи илмий янгилик: ишемик инсультнинг кичик турлари TOAST классификацияси бўйича башорат қилиши учун компьютер дастури ишлаб чиқилган ва жорий қилинган. Дастур Тошкент вилояти ихтисослашган соматик шифохонасининг неврология бўлимида 2024 йил 20 декабрдаги №01-115 буйруғи билан тасдиқланган ва Республика ихтисослаштирилган нейрохирургия илмий-амалиёт тиббиёт марказининг, қон-томир нейрохирургияси бўлимида 2024 йил 13 ноябрдаги №147 буйруғи амалга оширилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: дастур инсультнинг индивидуал хавфини баҳолаш жараёнини автоматлаштиради, ташхис қўйиш жараёнини тезлатади ва прогнозлашда аниқликни оширади, бу эса профилактик тадбирларнинг эртароқ бошланишига ёрдам беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: дастурдан фойдаланиш ташхисни қўйиш вақтини қисқартириш ва ортиқча ташхис ишларини камайтиришга имкон беради. 50 та бемор учун йиллик тежамкорлик қуйидаги формула билан ҳисобланади: E иқтисод = N × (C анъанавий ташхис – C автоматлаштирилган ташхис) Бу ерда: • N = 50 бемор; • Cанъанавий ташхис = 1200000 сум; Cавтоматлаштирилган ташхис = 850000 сўм. Шунда: E иқтисод = 50 × (1200000 - 850000). E иқтисод = 50 × 350000 = 17500000 сум. Хулоса: дастурни жорий қилиш 17500000 сўм йиллик тежамкорликка имкон беради, ташхисни оптималлаштириш орқали, шунингдек, ташхис қўйиш вақтини сезиларли даражада қисқартиришга ёрдам беради.