Садирходжаева Азизахон Алавитдиновнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “1-турдаги қандли диабетли болаларда кардиоваскуляр бузилишлар: ўтказилган COVID-19 инфекциясидан кейин эрта ташхислаш ва кечиш хусусиятлари”, 14.00.09 – Педиатрия (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: B2024.2.DSc/Tib1041.
Илмий маслаҳатчи: Ашурова Дилфуза Ташпулатовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент педитрия тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи,  ИК рақами: Тошкент педиатрия тиббиёт институти, DSc.04/30.12.2019.Tib.29.01.
Расмий оппонентлар Агзамова Шоира Абдусаламовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Шамсиев Фуркат Мухитдинович, тиббиёт фанлари доктори профессор; Муратова Шахло Тахиржановна, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади 1-тур қандли диабет билан оғриган болаларда COVID-19 инфекциясини бошдан кечиргандан сўнг юрак-қон томир бузилишларининг клиник ва диагностик хусусиятларини баҳолаш, уларнинг кечиши ва эрта ташхислаш мезонларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
COVID-19 инфекциясидан сўнг касалликнинг оғирлик даражасидан қатъий назар, қандли диабетнинг 1-тури билан касалланган болаларда юрак-қон томир бузилишлари (11,0%, RR=5,1, p<0,05) ва диабетик кардиал автоном нейропатия (29,1%, RR=4,9, p<0,05) билан кечганлиги юқори бўлган липидларнинг атероген фракциялари (ХС, ТГ, ПЗЛП) фибриноген даражаси ва иммунитетнинг ҳужайравий ва гуморал бўғинларининг номутаносиблиги фонида касалликнинг давомийлиги ва гликемик назорат билан боғлиқлиги исботланган;
1-тур ҚД билан касалланган болаларда COVID-19 инфекциясидан сўнг диабетик кардиал автоном нейропатия вегетатив асаб тизимининг чуқур дисфункцияси билан тавсифланганлиги: тунда юрак уриш тезлигининг етарли даражада пасаймаслиги, қоринча аритмиялари частотасининг 0,50 гача (p<0,05) ва ўртача юрак уриш тезлигининг 84,0 зарба/дақиқагача (p<0,05) ошиши, LF қувватининг пасайиши ва LF/HF нисбатидаги салбий фарқлар, симпато-парасимпатик дисбаланс фонида юрак-қон томир касалликлари хавфининг ошишига олиб келиши исботланган;
COVID-19  инфекциясини бошдан кечирган, 1-тур қандли диабет билан оғриган болаларда сурункали юрак етишмовчилигининг  клиник белгилари бўлмаган ҳолатда, спекл-трекинг эхокардиография (STE) ёрдамида баҳоланган глобал бўйлама деформация (GLS) кўрсаткичларининг -20% ва -18,37% дан паст бўлиши чап қоринчанинг субклиник систолик дисфункциясининг ишончли эрта белгилари (AUC=0,984, p<0,001, ОR=2,2 эканлиги исботланган;
тизимли яллиғланиш жавоби синдромида яллиғланишга қарши жараённинг компенсатор фаоллашуви фонида қон томир эндотелиал ўсиш омили (VEGF, AUC=0,979, p<0,001), фибриноген (AUC=0,895, p<0,001) ва D-димер (AUC=0,984, p<0,001) даражаларининг ошганлиги эндотелиал дисфункция ва организм қон томири шикастланишига бўлган компенсатор жавобини акс эттириб, IL-1 (IL-1, AUC=0,939, p<0,001), IL-17 (IL-17, AUC=0,884, p<0,001), IL-10 (IL-10, AUC=0,957, p<0,001) ҳамда ўсмалар некрози омили алфа (TNF-α, AUC=0,922, p<0,001) каби маркерларнинг юқори қийматлари қайд этилганлиги исботланган;
COVID-19 инфекциясини ўтказган 1-тур қандли диабетли болаларда юрак-қон томир бузилишлари ва диабетик кардиал автоном нейропатияни эрта ташхислаш учун юрак морфометрик кўрсаткичлари, юрак ритми ўзгарувчанлиги, кардиомиоцитлар шикастланиши биомаркерлари ва эндотелиал дисфункциянинг аниқлаш мезонлари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
1-тур қандли диабет билан касалланган болаларда юрак-қон томир касалликларининг клиник-диагностик хусусиятларини аниқлаш, эрта ташхислаш мезонини ишлаб чиқиш ва COVID-19 инфекциясидан кейин касалликнинг кечиши бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: COVID-19 инфекциясидан сўнг касалликнинг оғирлик даражасидан қатъий назар, қандли диабетнинг 1-тури билан касалланган болаларда юрак-қон томир бузилишлари (11,0%, RR=5,1, p<0,05) ва диабетик кардиал автоном нейропатия (29,1%, RR=4,9, p<0,05) билан кечганлиги юқори бўлган липидларнинг атероген фракциялари (ХС, ТГ, ПЗЛП) фибриноген даражаси ва иммунитетнинг ҳужайравий ва гуморал бўғинларининг номутаносиблиги фонида касалликнинг давомийлиги ва гликемик назорат билан боғлиқлигининг исботланганлиги  Тошкент педиатрия тиббиёт институти Мувофиқлаштирилган эксперт Кенгаши томонидан 01.05.2024 йилда 03/274 ва 03/275 сонли буйруқлари билан тасдиқланган “Ранняя диагностика сердечной недостаточности у детей с сахарным диабетом 1-типа после перенесенной COVID-19 инфекции” ва “Иммунологические особенности эндотелиальной дисфункции у детей с сахарным диабетом 1- типа перенёсших COVID-19 инфекцию” номли услубий тавсияномаларда акс эттирилган ва Тошкент вилояти Янгийўл тумани тиббиёт бирлашмасининг 04.07.2024-йилдаги 02/2255-сон ва 02/2256-сон, Тошкент вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 20.05.2024-йилдаги 166 ва 167-сонли буйруқлари ва академик Ё.Х.Тўрақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Жиззах филиалига 14.08.2024-йилдаги 58-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий-техник кенгашининг 25.04.2025-йилдаги 16/02-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: COVID-19 инфекциясидан кейин ҚД1 билан касалланган болаларда КВБни эрта аниқлаш ўз вақтида профилактика ва даволашни бошлаш имконини беради, бу эса патологияларнинг ривожланиш хавфини камайтиради, прогнозни яхшилайди ва соғлиқни сақлаш тизимига юкламани камайтиради. Иқтисодий самарадорлиги: COVID-19 инфекциясидан кейин 1-тур ҚД билан касалланган болаларда юрак-қон томир касалликларини эрта ташхислаш мезонининг клиник амалиётга жорий этилиши бир нафар бемор учун 10 кун шифохонада даволанишига 3820000 сўмни тежашга эришилган. Хулоса: COVID-19 инфекциясидан кейин ҚД1 КВБ билан касалланган бир нафар бемор ҳисобига 10 кун шифохонада даволаниши учун бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни 3820000 сўмга 1 кун даволаниши учун 382000 сўмни иқтисод қилишга имкон берган;
иккинчи илмий янгилик: 1-тур ҚД билан касалланган болаларда COVID-19 инфекциясидан сўнг диабетик кардиал автоном нейропатия вегетатив асаб тизимининг чуқур дисфункцияси билан тавсифланганлиги: тунда юрак уриш тезлигининг етарли даражада пасаймаслиги, қоринча аритмиялари частотасининг 0,50 гача (p<0,05) ва ўртача юрак уриш тезлигининг 84,0 зарба/дақиқагача (p<0,05) ошиши, LF қувватининг пасайиши ва LF/HF нисбатидаги салбий фарқлар, симпато-парасимпатик дисбаланс фонида юрак-қон томир касалликлари хавфининг ошишига олиб келишинининг исботланганлиги   Тошкент педиатрия тиббиёт институти Мувофиқлаштирилган эксперт Кенгаши томонидан 01.05.2024 йилда 03/274 ва 03/275 сонли буйруқлари билан тасдиқланган “Ранняя диагностика сердечной недостаточности у детей с сахарным диабетом 1-типа после перенесенной COVID-19 инфекции” ва “Иммунологические особенности эндотелиальной дисфункции у детей с сахарным диабетом 1-типа перенёсших COVID-19 инфекцию” номли услубий тавсияномаларда акс эттирилган ва Тошкент вилояти Янгийўл тумани тиббиёт бирлашмасининг 04.07.2024-йилдаги 02/2255-сон ва 02/2256-сон, Тошкент вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 20.05.2024-йилдаги 166 ва 167-сонли буйруқлари ва академик Ё.Х.Тўрақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Жиззах филиалига 14.08.2024-йилдаги 58-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий-техник кенгашининг 25.04.2025-йилдаги 16/02-сон хулосаси).  Ижтимоий самарадорлиги: COVID-19 ўтказган қандли диабетнинг 1-тури билан касалланган болаларда диабетик кардиал автоном нейропатия вегетатив асаб тизимининг яққол дисфунксияси билан намоён бўлиши аниқланди, бу тунда юрак уриш тезлигининг пасайиши, қоринча аритмиялари сонининг кўпайиши ва вегетатив индексларнинг (LF/HF) ўзгариши билан бирга келади. Ушбу ўзгаришларни эрта босқичда аниқлаш юрак-қон томир асоратларининг олдини олишни ўз вақтида амалга ошириш, тўсатдан юрак ўлими хавфини камайтириш ва беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: COVID-19 инфекциясидан кейин 1-тур ҚД билан касалланган болаларда диабетик кардиал автоном нейропатияни (ДКАН) эрта ташхислаш мезонини клиник амалиётга жорий этиш 74 нафар бемор учун 282680000 сўмни тежашга эришилган. Хулоса: ДҚАН ни эрта ташхислашнинг таклиф этилган мезонлари бир нафар бемор ҳисобига 10 кун шифохонада даволаниши учун учун бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни 3820000 сўмга 1 кун даволаниши учун 382000 сўмни  иқтисод қилишга имкон берган;
учинчи илмий янгилик: COVID-19 инфекциясини бошдан кечирган, 1-тур қандли диабет билан оғриган болаларда сурункали юрак етишмовчилигининг  клиник белгилари бўлмаган ҳолатда, спекл-трекинг эхокардиография (STE) ёрдамида баҳоланган глобал бўйлама деформация (GLS) кўрсаткичларининг -20% ва -18,37% дан паст бўлиши чап қоринчанинг субклиник систолик дисфункциясининг ишончли эрта белгилари (AUC=0,984, p<0,001, ОR=2,2 эканлигининг исботланганлиги Тошкент педиатрия тиббиёт институти Мувофиқлаштирилган эксперт Кенгаши томонидан 01.05.2024 йилда 03/274 ва 03/275 сонли буйруқлари билан тасдиқланган “Ранняя диагностика сердечной недостаточности у детей с сахарным диабетом 1-типа после перенесенной COVID-19 инфекции” ва “Иммунологические особенности эндотелиальной дисфункции у детей с сахарным диабетом 1-типа перенёсших COVID-19 инфекцию” номли услубий тавсияномаларда акс эттирилган ва Тошкент вилояти Янгийўл тумани тиббиёт бирлашмасининг 04.07.2024-йилдаги 02/2255-сон ва 02/2256-сон, Тошкент вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 20.05.2024-йилдаги 166 ва 167-сонли буйруқлари ва академик Ё.Х.Тўрақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Жиззах филиалига 14.08.2024-йилдаги 58-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий-техник кенгашининг 25.04.2025-йилдаги 16/02-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: COVID-19 ўтказгандан сўнг ҚД1 билан касалланган болаларда субклиник систолик дисфунксиянинг эрта маркери сифатида GLS  чегаравий қийматларини аниқлаш СЮЕ нинг бошланғич босқичларини ўз вақтида ташхислаш, прогнозни яхшилаш, ногиронликни камайтириш ва ҳаёт сифатини ошириш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: 102 нафар беморнинг 31 нафарида глобал бўйлама деформатсиянинг (GLS ) -20% ва -18,37% дан паст чегаравий қийматлари аниқланган, бу эса ўз вақтида даволаш чораларини коррексиялаш ва СЮЕ ривожланишини олдини олиш имконини берган, шундай қилиб, 28 та юрак-қон томир асоратларининг олди олинди, иқтисодий самарадорлик 106960000 сўм тежашга эришилган. Хулоса: COVID-19 инфекциясидан кейин ҚД1 КВБ билан касалланган бир нафар бемор ҳисобига 10 кун шифохонада даволаниши учун бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни 3820000 сўмга 1 кун даволаниши учун 382000 сўмни  иқтисод қилишга имкон берган;
тўртинчи илмий янгилик: Тизимли яллиғланиш жавоби синдромида яллиғланишга қарши жараённинг компенсатор фаоллашуви фонида қон томир эндотелиал ўсиш омили (VEGF, AUC=0,979, p<0,001), фибриноген (AUC=0,895, p<0,001) ва D-димер (AUC=0,984, p<0,001) даражаларининг ошганлиги эндотелиал дисфункция ва организм қон томири шикастланишига бўлган компенсатор жавобини акс эттириб, IL-1 (IL-1, AUC=0,939, p<0,001), IL-17 (IL-17, AUC=0,884, p<0,001), IL-10 (IL-10, AUC=0,957, p<0,001) ҳамда ўсмалар некрози омили алфа (TNF-α, AUC=0,922, p<0,001) каби маркерларнинг юқори қийматлари қайд этилганлигининг исботланганлиги Тошкент педиатрия тиббиёт институти Мувофиқлаштирилган эксперт Кенгаши томонидан 01.05.2024 йилда 03/274 ва 03/275 сонли буйруқлари билан тасдиқланган “Ранняя диагностика сердечной недостаточности у детей с сахарным диабетом 1-типа после перенесенной COVID-19 инфекции” ва “Иммунологические особенности эндотелиальной дисфункции у детей с сахарным диабетом 1-типа перенёсших COVID-19 инфекцию” номли услубий тавсияномаларда акс эттирилган ва Тошкент вилояти Янгийўл тумани тиббиёт бирлашмасининг 04.07.2024-йилдаги 02/2255-сон ва 02/2256-сон, Тошкент вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 20.05.2024-йилдаги 166 ва 167-сонли буйруқлари ва академик Ё.Х.Тўрақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Жиззах филиалига 14.08.2024-йилдаги 58-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий-техник кенгашининг 25.04.2025-йилдаги 16/02-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: VEGF, D-димер, IL-1, IL-17 ва бошқа биомаркерлар даражасини аниқлаш COVID-19 инфекциясидан кейин 1-тур қандли диабет билан касалланган болаларда эндотелий дисфунксияси ва тизимли яллиғланишнинг оғирлигини эрта босқичларда аниқлаш имконини беради, бу эса қон томир асоратларининг олдини олишга ва салбий оқибатлар хавфини камайтиришга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлиги: эндотелиал дисфунксиянинг диагностик маркерларини жорий этиш асосида 24 нафар беморда даволаш ва профилактика чораларини қўллаш орқали қон томир асоратларининг олди олинди, бу эса стационар даволаниш учун қўшимча харажатларни 91680000 сўмни тежашга имкон берган. Хулоса: COVID-19 инфекциясидан кейин ҚД1 билан касалланган болаларда эндотелиал дисфункцияни ташхислаш мезонларини қўллаш бир нафар бемор ҳисобига 10 кун шифохонада даволаниши учун учун бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни 3820000 сўмга 1 кун даволаниши учун 382000 сўмни  иқтисод қилишга имкон берган;
бешинчи илмий янгилик: COVID-19 инфекциясини ўтказган 1-тур қандли диабетли болаларда юрак-қон томир бузилишлари ва диабетик кардиал автоном нейропатияни эрта ташхислаш учун юрак морфометрик кўрсаткичлари, юрак ритми ўзгарувчанлиги, кардиомиоцитлар шикастланиши биомаркерлари ва эндотелиал дисфунксиянинг аниқлаш мезонлари ишлаб чиқилганлиги Тошкент педиатрия тиббиёт институти Мувофиқлаштирилган эксперт Кенгаши томонидан 01.05.2024 йилда 03/274 ва 03/275 сонли буйруқлари билан тасдиқланган “Ранняя диагностика сердечной недостаточности у детей с сахарным диабетом 1-типа после перенесенной COVID-19 инфекции” ва “Иммунологические особенности эндотелиальной дисфункции у детей с сахарным диабетом 1-типа перенёсших COVID-19 инфекцию” номли услубий тавсияномаларда акс эттирилган ва Тошкент вилояти Янгийўл тумани тиббиёт бирлашмасининг 04.07.2024-йилдаги 02/2255-сон ва 02/2256-сон, Тошкент вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 20.05.2024-йилдаги 166 ва 167-сонли буйруқлари ва академик Ё.Х.Тўрақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Жиззах филиалига 14.08.2024-йилдаги 58-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий-техник кенгашининг 25.04.2025-йилдаги 16/02-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: COVID-19 дан кейин 1-тур ҚД билан касалланган болаларда юракнинг морфометрик кўрсаткичлари, кардиомиотситларнинг шикастланиш маркерлари ва эндотелиал дисфункциянинг ишончли мезонларини ишлаб чиқиш оғир асоратларни эрта ташхислаш ва олдини олиш имконини беради, ногиронликни камайтириш, беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш ва тиббий кузатув самарадорлигини оширишга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлиги: юракнинг морфометрик кўрсаткичлари, юрак ритмининг ўзгарувчанлиги, кардиомотситлар шикастланишининг биомаркерлари ва эндотелиал дисфунксиянинг диагностик мезонларини клиник амалиётга жорий этиш 1-тур қандли диабет билан оғриган 28 нафар беморнинг 21 нафарида КВНнинг оғир асоратлари хавфини камайтириш, стационар даволаниш учун қўшимча харажатларни 80220000 сўмни тежашга эришилган. Хулоса: КВБни эрта ташхислаш мезонини қўллаш ва уларнинг оғир асоратлари хавфини камайтириш бир нафар бемор ҳисобига 10 кун шифохонада даволаниши учун учун бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни 3820000 сўмга 1 кун даволаниши учун 382000 сўмни иқтисод қилишга имкон берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish