Ayupov Kutup Sautovichning

fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Kuchli legirlangan kremniydagi nobarqaror hodisalar», 01.04.10–Yarimo‘tkazgichlar fizikasi (fizika-matematika fanlari).

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2018.2.DSc/ FM122.

Ilmiy maslahatchi: Zikrillaev Nurillo Fatxullaevich, fizika-matematika fanlari doktori, professor.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent davlat texnika universiteti.

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasalar nomi, IK raqami: Toshkent davlat texnika universiteti, O‘zbekiston Milliy universiteti, Dsc.28.02.2018.FM/T.03.05.

Rasmiy opponentlar: Karimov Abdulaziz Vaxitovich, fizika-matematika fanlari doktori, professor; Daliev Xojakbar Sultanovich, fizika-matematika fanlari doktori, professor;  Ismaylov Qanatbay Abdremovich, fizika-matematika fanlari doktori, professor .

Yetakchi tashkilot: Andijon davlat universiteti.

Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.

II. Tadqiqotning maqsadi: kuchli legirlangan kremniydagi nobarqaror hodisalarning fizik xususiyatlarini aniqlashdan iborat.

III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

kirishma atomlarning holatini kremniy kristall panjarasida boshqarish, ularning o‘zaro va panjara nuqsonlari bilan ta’sirlashini hosil qiladigan diffuziyalash texnologiyasi ishlab chiqilgan.

kremniydagi kirishma atomlarning kompensatsiya darajasini boshqarish orqali yangi xususiyatlarga ega material olingan va uning elektrofizik xususiyatlarini boshqarilishi boshqarish mumkinligi asoslangan;

foto- va qoldiq o‘tkazuvchanlikni harorat va infraqizil nurlar ta’sirida keskin kamayishi aniqlangan;

hajmiy nanoklasterlar mexanizmi zaryadlangan markazlarda tok tashuvchilarning sochilish effekti natijasida harakatchanlikning tashqi omillar ta’sirida  o‘zgarishi aniqlangan;

kuchli legirlangan kremniy materiali asosida xona haroratida ishlaydigan amplituda va chastotasi boshqariladigan qattiq jismli generator ishlab chiqilgan;

fotoelektrik, optoelektron, magnit o‘lchovchi qurilmalarni yaratish uchun o‘takompensatsiyalangan kremniy materialining funksional imkoniyatlari aniqlangan.

IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:

Muvozanatda bo‘lmagan holatidagi kuchli legirlangan kremniy materiallarning fizik xususiyatlari, kirishma atomlarning hajmiy nanostrukturalarini  turli tarkibda hosil qilish va konsentratsiyasini boshqarish asosida:

past haroratli va bosqichma-bosqich legirlash texnologiyasi «FOTON» aksiyadorlik jamiyatida xajmiy nanostrukturali materiallarni olishda qo‘llanilgan («O‘ZELTEXSANOAT» aksiyadorlik kompaniyasining 2018 yil 9 iyuldagi 02-1519-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijaning qo‘llanishi detektorlar ishlab chiqarish texnologiyasini sezilarli darajada yaxshilash imkonini bergan;

ko‘p zaryadli nanoklasterli kremniyning fotoelektrik xossalarini boshqarish bo‘yicha olingan natijalar «FOTON» aksiyadorlik jamiyatida nanoklasterli kremniy asosidagi fotoelementlarni  ishlab chiqarishda qo‘llanilgan («O‘ZELTEXSANOAT» aksiyadorlik kompaniyasining 2018 yil 9 iyuldagi 02-519-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalarning qo‘llanishi kremniy asosidagi nanovarizon stukturali keng spektral sezgirlikka ega (0,1–3 mkm) fotoelementlarning yangi avlodini ishlab chiqarish imkonini bergan;

kuchli legirlangan kremniyda kirishma atomlarining o‘zaro va kristall panjaradagi nuqsonlar bilan ta’sirining ortishi bo‘yicha olingan natijalar «FOTON» aksionerlik jamiyatida  yuqori kuchlanishli va yuqori chastotali diodlar ishlab chiqarishda qo‘llanilgan («O‘ZELTEXSANOAT» aksiyadorlik kompaniyasining 2018 yil 9 iyuldagi 02-1519-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalarning qo‘llanishi yuqori chastotali diodlar parametrlarini tashqi ta’sirlarga (harorat va gamma nurlanish) bardoshligini oshirish orqali kremniy asosidagi qurilmalarni tayyorlash texnologiyasini sezilarli darajada yaxshilashga imkon bergan;

marganes atomi nanoklasterlari bo‘lgan kremniy asosidagi xajmiy  nanostrukturali materiallarni olishning asosiy usullari va fizik mexanizmlari bo‘yicha nazariy hisoblar «Kremniy asosidagi nanovarizon strukturali keng spektral sezgirlik sohasiga (0,8–3 mkm) ega bo‘lgan fotoelementlarning yangi avlodini ishlab chiqish va tayyorlash» loyihasida kuchli legirlangan kremniyda nano­hajmiy klasterli materiallar olishda qo‘llanilgan (Turkmaniston Fanlar akade­miyasi Quyosh energiyasi institutining 2018 yil 12 iyuldagi 83-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalarning qo‘llanishi infraqizil nurlanish (0,8–3 mkm) sohasida ishlaydigan fotoelementlar va optoelektron qurilmalarning yangi sinfini yaratish imkonini bergan.