Nazarov Ismoil Rustamovichning 
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi ximoyasi xaqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar: 
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Qandli diabetli bemorlarda oyoqlarning yiringli-nekrotik xastaliklari jarrohligida molekulyar-genetik mezonlarning ahamiyatini baholash» 14.00.27 - Xirurgiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ruyxatga olingan raqam: B2024.3.PhD/Tib4984.
Ilmiy raxbar:  Musashayxov Xusanboy Tadjibaevich, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Andijon davlat tibbiyot instituti. 
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Andijon davlat tibbiyot instituti, DSc.04/30.12.2019.Tib.95.01. 
Rasmiy opponentlar: Xodjimatov G‘ulomidin Minxodjievich, tibbiyot fanlari doktori, professor, Oxunov Alisher Oripovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Samarqand davlat tibbiyot universiteti.
Dissertatsiyaning yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.  
II. Tadqiqotning maqsadi: qandli diabetning 2-turi bilan xastalangan bemorlarda oyoq to‘qimalarida yiringli-nekrotik xastaliklarni rivojlanishida molekulyar-genetik xavf omillarini rolini hisobga olgan holda bunday asoratlarni oldini olish va ularni kompleks davolashga yondashuvlarni takomillashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
NOS3 geni C-786T  polimorfizmining noxush S/S genotipi  hamda geterozigot S/T genotipi QD2 turi bilan og‘rigan bemorlarda oyoqlarning yiringli-nekrotik xastaliklarini rivojlanishiga va salbiy kechishiga ta’sir qilishi, aksincha, yovvoyi gomozigot T/T genotipi esa ushbu bemorlarda oyoqlarning yiringli-nekrotik xastaliklarini rivojlanishiga nisbatan protektiv ta’sir ko‘rsatishi aniqlangan.     
PPARG2 geni Pro12Ala polimorfizmining noxush Ala/Ala genotipi uchraganda QD2 turi mavjud bemorlar guruhida oyoqlarning yiringli-nekrotik xastaliklarini rivojlanish xavfi 7.2 marta ishonchli ortishi isbotlangan.
GSTM1 genidagi buzilishlar QD2 turi mavjud bemorlar guruhida oyoqlarning yiringli-nekrotik xastaliklarini rivojlanishi uchun noqulay prognostik xavf omillaridan biri ekanligi asoslangan. 
GSTM1 genetik markerining delesiyasi, NOS3 (C-786T) va PPARG2 (Pro12Ala) polimorf markerlarining noxush genotiplari operativ davo o‘tkazilgan bemorlar guruxida konservativ davo muolajasi o‘tkazilgan bemorlarga qaraganda ko‘proq aniqlangan xamda QD2 turi bor bemorlarda yiringli–nekrotik jarayonlarning rivojlanishini xavf omili va jadal kechishining aniq prognostik markerlari bo‘lib xizmat qilishi asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
QD2 turi bo‘lgan bemorlarda oyoqlarning yiringli-nekrotik xastaliklari jarrohligida molekulyar-genetik mezonlarning axamiyatini baholash bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:  
birinchi ilmiy yangilik: NOS3 geni C-786T  polimorfizmining noxush S/S genotipi  hamda geterozigot S/T genotipi QD2 turi bilan og‘rigan bemorlarda oyoqlarning yiringli-nekrotik xastaliklarini rivojlanishiga va salbiy kechishiga ta’sir qilishi, aksincha, yovvoyi gomozigot T/T genotipi esa ushbu bemorlarda oyoqlarning yiringli-nekrotik xastaliklarini rivojlanishiga nisbatan protektiv ta’sir ko‘rsatishi aniqlanganligi bo‘yicha takliflar Andijon davlat tibbiyot instituti ekspert kengashi tomonidan 2025 yil 27 yanvarda 6i-4u-son bilan tasdiqlangan «Qandli diabetli bemorlarda oyoqlarning yiringli-nekrotik xastaliklari rivojlanishining molekulyar-genetik xavf omillari» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Namangan viloyati Davlatobod tumani markaziy shifoxonasi bo‘yicha 2025-yil 3-fevraldagi 42-son xamda Farg‘ona jamoat salomatligi tibbiyot instituti ko‘p tarmoqli shifoxonasi bo‘yicha 2025-yil 27-fevraldagi 47-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi ilmiy texnik kengashning 2025 yil 18 apreldagi 15/04-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: amaliy sog‘liqni saqlashda molekulyar-genetik tadqiqotlardan foydalanish va NOS3 genining C-786T  polimorfizmini  QD2 turi bor bemorlarda o‘rganish yiringli-nekrotik jarayonni rivojlanish xavfini va klinik kechishini o‘z vaqtida aniqlash orqali davolash taktikasini to‘g‘ri tanlash xamda yuqori oyoq amputatsiyalarini oldini olish imkonini beradi. Iqtisodiy samaradorligi: KD2 turi bor bemorlarda OYNX rivojlanish xavfini erta aniqlash uchun qo‘shimcha laborator-instrumental tekshiruvlar o‘tkazishga zaruriyat qolmaydi. Bu esa, o‘z navbatida, qo‘shimcha tekshiruvlarga ketadigan vaqt va moddiy xarajatlarni tejash imkonini beradi. Xulosa: Molekulyar genetik tadqiqotlar yordamida qandli diabet 2-turida yiringli nekrotik shikastlanishlarni rivojlanishi va qanday kechishini bashorat qilish usulini o‘z vaqtida qo‘llash har bir bemorga 480000 so‘m byudjet mablag‘larini va 215000 so‘m byudjetdan tashqari mablag‘larni tejash imkonini bergan; 
ikkinchi ilmiy yangilik: PPARG2 geni Pro12Ala polimorfizmining noxush Ala/Ala genotipi uchraganda QD2 turi mavjud bemorlar guruhida oyoqlarning yiringli-nekrotik xastaliklarini rivojlanish xavfi 7.2 marta ishonchli ortishi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Andijon davlat tibbiyot instituti ekspert kengashi tomonidan 2025 yil 27 yanvarda 6i-4u-son bilan tasdiqlangan «Qandli diabetli bemorlarda oyoqlarning yiringli-nekrotik xastaliklari rivojlanishining molekulyar-genetik xavf omillari» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Namangan viloyati Davlatobod tumani markaziy shifoxonasi bo‘yicha 2025-yil 3-fevraldagi 42-son xamda Farg‘ona jamoat salomatligi tibbiyot instituti ko‘p tarmoqli shifoxonasi bo‘yicha 2025-yil 27-fevraldagi 47-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi ilmiy texnik kengashning 2025 yil 18 apreldagi 15/04-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: PPARG2 geni Pro12Ala polimorfizmini tekshirish orqali kasallikni boshlang‘ich bosqichlarda aniqlash va uning asoratlarni oldini olish imkoniga erishilgan.  Natijada, bemorlarning hayot sifati yaxshilanadi, shuningdek, o‘z vaqtida davolash orqali kasallikdan keyingi uzoq muddatli nogironlik hollari kamayadi, bu esa  bemorlarga va davlatga ijtimoiy-iqtisodiy yukni kamaytiradi. Iqtisodiy samaradorligi: PPARG2 genidagi Pro12Ala polimorfizmining mutant Ala/Ala gomozigot genotipi noqulay genotiplarini o‘z vaqtida o‘rganish KD2 turida yiringli-nekrotik jarayonlar rivojlanishi uchun xavf omillarini erta aniqlash, zarur profilaktika choralarini ko‘rish va davolanishni individual darajada tuzish tufayli bemorlar va davlat uchun katta iqtisodiy samara beradi va buning natijasida bemorlarda yiringli-nekrtoik jarayonni kaytalanishini erta baxolash, jaroxatni bitishini engillashtirishga, bemorlarda qayta barmoqlar ekzartikulyasiyasi va oyoq amputatsiyalarini kamayishiga sabab bo‘lish va oldini olish imkonini beradi. Xulosa: PPARG2 geni Pro12Ala polimorfizmining tekshirishni amaliyotga tadbiq etish natijasida bemorlarning statsionar sharoitida davolanish davri qisqargan va shuning natijasida 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 540000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 700000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan;
uchiinchi ilmiy yangilik: GSTM1 genidagi buzilishlar QD2 turi mavjud bemorlar guruhida oyoqlarning yiringli-nekrotik xastaliklarini rivojlanishi uchun noqulay prognostik xavf omillaridan biri ekanligi asoslanganligi bo‘yicha takliflar Andijon davlat tibbiyot instituti ekspert kengashi tomonidan 2025 yil 27 yanvarda 6i-4u-son bilan tasdiqlangan «Qandli diabetli bemorlarda oyoqlarning yiringli-nekrotik xastaliklari rivojlanishining molekulyar-genetik xavf omillari» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Namangan viloyati Davlatobod tumani markaziy shifoxonasi bo‘yicha 2025-yil 3-fevraldagi 42-son xamda Farg‘ona jamoat salomatligi tibbiyot instituti ko‘p tarmoqli shifoxonasi bo‘yicha 2025-yil 27-fevraldagi 47-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan  (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi ilmiy texnik kengashning 2025 yil 18 apreldagi 15/04-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: GSTM1 genidagi mutatsiyalarni o‘rganish KD2 turi bor bemorlarda OYNX rivojlanishi bilan bog‘liq xavf  omillarini erta aniklash, ularni erta bartaraf etish orkali profilaktika choralarini samaradorligini oshirish imkonini beradi. Iqtisodiy samaradorligi: kasallikning asoratlangan shakllarini oldini olish orqali og‘ir davolash xarajatlari kamayadi. Har bir bemorning murakkab jarrohlik operatsiyasi narxi o‘rtacha 3-4 mln so‘mni tashkil etsa, erta bashoratlash orqali ushbu bemorlarning jaroxatlarini bitishini va qaytalanishini nazorat qilish, kasallikning og‘irlashishini oldini olish, yotoq kunlari sonini kamaytirish orqali har bir bemor uchun 2-3 mln so‘m iqtisod qilinadi. Xulosa: Ushbu bemorlarda kasallikni asoratlarini rivojlanishini erta bashorat qilish jarroxlik amaliyoti ehtimolini va yuqori oyoq amputatsiyalarini sezilarli kamaytiradi, bu esa davolash bilan bog‘liq xarajatlarni sezilarli darajada qisqartirishga olib kelgan;
to‘rtinchi ilmiy yangilik: GSTM1 genetik markerining delesiyasi, NOS3 (C-786T) va PPARG2 (Pro12Ala) polimorf markerlarining noxush genotiplari operativ davo o‘tkazgan bemorlar guruxida konservativ davo muolajasini o‘tkazgan bemorlarga qaraganda ko‘proq aniqlangan xamda qandli diabet 2-turi mavjud bemorlarda yiringli–nekrotik jarayonlarning rivojlanishi jadalligining aniq prognostik markerlari bo‘lib xizmat qilishi asoslanganligi bo‘yicha takliflar Andijon davlat tibbiyot instituti ekspert kengashi tomonidan 2025 yil 27 yanvarda 6i-4u-son bilan tasdiqlangan «Qandli diabetli bemorlarda oyoqlarning yiringli-nekrotik xastaliklari rivojlanishining molekulyar-genetik xavf omillari» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Namangan viloyati Davlatobod tumani markaziy shifoxonasi bo‘yicha 2025-yil 3-fevraldagi 42-son xamda Farg‘ona jamoat salomatligi tibbiyot instituti ko‘p tarmoqli shifoxonasi bo‘yicha 2025-yil 27-fevraldagi 47-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan  (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi ilmiy texnik kengashning 2025 yil 18 apreldagi 15/04-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi:  qandli diabetning 2-turi mavjud bemorlarda oyoqlarning yiringli-nekrotik jarayonlar rivojlanishining irsiy moyilligini hisobga olgan holda molekulyar-genetik tadqiqotlarni qo‘llash, amaliyotda ushbu kasallikning asoratlarini qaytalanishi, qayta tashrix o‘tkazish sonining kamayishi, yukori oyoq amputatsiyalarini oldini olish va jaroxatlarni tezroq bitishini erta bashorat qilish va profilaktika choralarining samaradorligini oshirish orqali ushbu bemorlarda oyoklarda yiringli nekrotik asoratlanishlarini va uning rivojlanishini oldini olish imkonini beradi. Iqtisodiy samaradorligi: molekulyar-genetik tadqiqotlardan foydalanish orqali qandli diabetning 2-turi mavjud bemorlarda oyoqlarda yiringli-nekrotik jarayonlar rivojlanish xavfini va klinik kechishini erta bashorat qilish, ihtisoslashtirilgan muassasalarda ushbu kasallikning diagnostikasi, monitoringi va davolashga sarflanadigan mablag‘larni sezilarli darajada kamaytirish imkonini beradi. Xulosa: molekulyar-genetik tekshiruvlar orqali qandli diabetning 2-turi mavjud bemorlarda yuqori oyoq amputatsiyalarini kamaytirish natijasida 1 nafar bemordan byudjet mablag‘larini 6550000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 7150000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan.