Yuldashev Shohruh Shonazar o‘g‘lining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar. Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan tarmog‘i nomi): «Kremniy va organik moddalarni o‘z ichiga olgan eritmalardan uranni sorbsiyalashning fizik-kimyoviy va texnologik asoslarini tadqiq qilish», 02.00.19 – Kamyob, nodir va radioaktiv elementlar texnologiyasi, 04.00.14 – Foydali qazilmalarni boyitish (kimyo fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2025.1.PhD/K960.
Ilmiy rahbarlar: Sharafutdinov Ulugbek Ziyatovich, texnika fanlari doktori, professor; Kurbanov Mashxur Amonovich, texnika fanlari doktori, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasalar nomi: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Navoiy bo‘limi, Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Umumiy va noorganik kimyo instituti huzuridagi DSc.02/05.05.2023.K/T.35.02 raqamli Ilmiy kengash asosidagi bir martalik Ilmiy kengash.
Rasmiy opponentlar: Guro Vitaliy Pavlovich, kimyo fanlari doktori, professor; Almatov Ilxomjon Mirzabek o‘g‘li, texnika fanlari doktori.
Yetakchi tashkilot: Toshkent davlat texnika universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: sorbsiya usullaridan foydalanib, mahsuldor eritmalardagi kremniy birikmalari va organik moddalar ishtirokida uranni ajratib olish samaradorligini oshirishga yo‘naltirilgan texnologik va texnik echimlarni ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk marotaba mahsuldor eritmalardan sorbsiya jarayonida uranni ajratib olishga kremniy va organik birikmalarning salbiy taʼsiri o‘rganilgan bo‘lib uning miqdori 1,2–14,0 mg/g oralig‘ida ekanligi aniqlangan;
kremniy saqlovchi rangli kompleks hosil bo‘lishiga va optik zichlikni o‘lchashga asoslangan tahlil natijalarini o‘rganish asosida, mahsuldor eritmalar va ionit tarkibidagi kremniy dioksidini aniqlash metodikasi ishlab chiqilgan;
mahsuldor eritmalarda kremniy miqdorining 1000 mg/l gacha oshishi uranga nisbatan anionit sig‘imini eritmada uran konsentratsiyasi 0,005 g/l bo‘lganda 25% ga va 0,150 g/l bo‘lganda 9% ga kamaytirishi aniqlangan;
uranni ajratish jarayonida organik moddalar ishtirokida emulsiya hosil bo‘lishida kimyoviy konsentratni jelatin bilan qayta ishlash natijasida kremniydan tozalash darajasi 41% ni tashkil etishi aniqlangan;
uran ajratib olish texnologiyasini takomillashtirish, jumladan cho‘kma hosil qilish, filtrlash va uran tarkibli cho‘kindilarni qayta ishlash jarayonlarini o‘z ichiga olgan holda, uranni ajratib olish darajasini 8% ga oshirish imkonini berishi aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Uranni mahsuldor eritmalardan ajratib olishning takomillashtirilgan texnologiyasini ishlab chiqish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
MVI № S-64:2024 fotometrik usul yordamida texnologik eritmalardagi kremniy-ionlarning massa konsentratsiyasini o‘lchash usuli “Navoiy kon-metallurgiya kombinati” AJ Markaziy ilmiy-tadqiqot laboratoriyasida amaliyotga joriy etilgan (Navoiy kon-metallurgiya kombinati” AJning 2024 yil 27 noyabrdagi 23/01-01-07/744-son ma’lumotnomasi). Natijada, uran rudalarini sulfat kislota yordamida er ostida eritmaga o‘tkazishda eritmalardagi kremniy-ionlarni aniqlash imkonini bergan;
jelatin ko‘rinishidagi organik modda qo‘llab koagulyasiya usuli bilan eritmalarni kremniydan tozalash usuli “Navoiy kon-metallurgiya kombinati” AJ Markaziy ilmiy-tadqiqot laboratoriyasida amaliyotga joriy etilgan (Navoiy kon-metallurgiya kombinati” AJning 2024 yil 27 noyabrdagi 23/01-01-07/744-son ma’lumotnomasi). Natijada, suyuq-qattiq nisbati (Q:S=1:10) bo‘lganda kremniydan tozalash darajasi 41% bo‘lish imkonini bergan.
