Xonkeldieva Gulandom Melievnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I.Umumiy ma’lumotlar.
O‘zbek va rus tillarida kelishik/padej tipologiyasi va tarjimasi 10.00.06.-Qiyosiy adabiyotshunoslik, chog‘ishtirma tilshunoslik va tarjimashunoslik (filologiya bo‘yicha).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam:         B2023.4.PhD/Fil4233
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Qarshi davlat universiteti.
Ilmiy rahbar: Mengliev Baxtiyor Rajabovich, filologiya fanlari doktori, professor.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami:  Urganch davlat universiteti, PhD.03/30.12.2019.Fil.55.02
Rasmiy opponentlar: Ro‘zmetov Suroj Allaberganovich, filologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori, dotsent; Abuzalova Mehriniso Kadirovna, filologiya fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Termiz davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II.Tadqiqotning maqsadi rus va o‘zbek tillaridagi padej va kelishik kategoriyalarini chog‘ishtirish orqali ularning umumiy hamda farqli jihatlarini aniqlash, turli tillarga mansub kategoriyalarning o‘zaro tarjimasidagi muammolarning echimlarini aniqlashdan iborat.
III.Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
sintaktik va morfologik tipologiyaning bir turi sifatida padej va kelishik kategoriyalarini qiyosiy tahlil qilish ularning so‘zlarni biriktirishdagi va tobe aloqani ta’minlashdagi eng muhim vositalar ekanligi uchun zarur hamda ahamiyatli ekanligi bilan ochib berilgan;
sintaktik va semantik xususiyatlar butunligidan iborat bo‘lgan kelishiklar sinonimiyasi so‘zlovchining nutqdan ko‘zlagan maqsadiga bog‘liq ravishda grammatik, leksik-semantik, pragmatik va uslubiy talablar tufayli vujudga kelishi har bir kelishik kesimidagi nutqiy parchalar vositasida dalillangan; 
kelishik shakllarining rus tiliga tarjimasi ular ma’nolarining jonli nutqda turlicha ekanligi, qiyoslanayotgan ikki tilning leksik-grammatik xususiyatlari farqliligiga bog‘liq ravishda to‘g‘ri chiziqli kechmasligi har bir kelishik ma’nolarining tarjimasi vositasida asoslangan;
padejlar rus tilida rang-barang ma’nolarni ifodalaganligi, turli xil sintaktik vazifalarni bajara olishi tufayli ularning o‘zbek tiliga tarjimasi nafaqat kelishiklar, balki ko‘makchilar, chegara, qarashlilik kabi lug‘aviy shakllar vositasida amalga oshishi tarjima transformatsiyasiga oid namunalar vositasida ochib berilgan.

IV.Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. O‘zbek, rus tillarida kelishik va padej kategoriyalarining tipologiyasi va o‘zaro tarjimasini tadqiq qilish bo‘yicha olingan natijalar asosida:
sintaktik va semantik xususiyatlar butunligidan iborat bo‘lgan kelishiklar sinonimiyasi so‘zlovchining nutqdan ko‘zlagan maqsadiga bog‘liq ravishda grammatik, leksik-semantik, pragmatik va uslubiy talablar tufayli vujudga kelishi har kelishik kesimidagi nutqiy parchalar vositasida dalillanganligi, sintaktik va morfologik tipologiyaning bir turi sifatida padej va kelishik kategoriyalarini qiyosiy tahlil qilish ularning so‘zlarni biriktirishdagi va tobe aloqani ta’minlashdagi eng muhim vositalar ekanligi uchun zarur hamda ahamiyatli ekanligi ochib berilganligi bilan bog‘liq nazariy ma’lumotlardan Davlat ilmiy-texnik dasturlari doirasidagi 2020-2023-yillarga mo‘ljallangan AM-F3-201908172 “O‘zbek tilining ta’limiy korpusini yaratish” amaliy grant loyihasida foydalanilgan (Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetining 2023-yil 26-oktyabrdagi № 01/10-2255 raqamli ma’lumotnomasi). Natijada loyiha materiallari tobelovchi vositalar tadqiqiga oid yangi ilmiy manba va ma’lumotlar bilan boyigan;
padejlar rus tilida rang-barang ma’nolarni ifodalaganligi, turli xil sintaktik vazifalarni bajara olishi tufayli ularning o‘zbek tiliga tarjimasi nafaqat kelishiklar, balki ko‘makchilar, chegara, qarashlilik kabi lug‘aviy shakllar vositasida amalga oshishi tarjima transformatsiyasiga oid namunalar vositasida ochib berilganligi tadqiqiga oid nazariy fikrlardan Davlat ilmiy-texnik dasturlari doirasidagi 2022-2024-yillarga mo‘ljallangan IL-402104209 “Axborot-qidiruv tizimlari (Google, Yandex, Google translate) uchun avtomatik ishlov berish vositasi – o‘zbek tilining morfoleksikoni va morfologik analizatori dasturiy vositasini yaratish” mavzusidagi amaliy grant loyihasida foydalanilgan (Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetining 2024-yil 19-apreldagi № 04/1-990 raqamli ma’lumotnomasi). Bu ma’lumotlar loyiha doirasida tayyorlangan ilmiy maqolalar, tezislar hamda monografiyalar saviyasini oshirishda xizmat qilgan; 
kelishik shakllarining rus tiliga tarjimasi ular ma’nolarining jonli nutqda turlicha ekanligi, qiyoslanayotgan ikki tilning leksik-grammatik xususiyatlari farqliligiga bog‘liq ravishda to‘g‘ri chiziqli kechmasligi har bir kelishik ma’nolarining tarjimasi vositasida asoslanganligi haqidagi xulosalarlardan Qashqadaryo viloyat teleradiokompaniyasining “Buyuklik – bilimda” radioeshittirishi ssenariysini tayyorlashda foydalanilgan (Qashqadaryo viloyat teleradiokompaniyasining 2023-yil 8-noyabr 17-05/219-sonli ma’lumotnomasi). Natijada mazkur radioeshittirish mazmuni mukammallashgan, ilmiy dalillarga boy bo‘lishi ta’minlash imkonini bergan.