Очилов Улугбек Усмановичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўсмирларда хавотирли-депрессив бузилишларнинг тиббий-ижтимоий коррекцияси ва реабилитация жараёнининг хусусиятлари”, 14.00.12 – Тиббий реабилитология, 14.00.18 – Психиатрия ва наркология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.1.DSc/Tib490.
Илмий маслаҳатчилар: Ризаев Жасур Алимджанович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Магзумова Шахноза Шахзадэевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/31.10.2024.Tib.102.03.
Расмий оппонентлар: Абдуллаева Васила Каримбековна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Хамидов Обид Абдурахманович, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Имамов Акбар Ходжаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: С.Ж. Асфендияров номидаги Қозоқ миллий тиббиёт университети (Қозоғистон Республикаси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўсмирлардаги хавотирли-депрессив бузилишларнинг реабилитация жараёнининг ўзига хосликларини ўрганиш ва касалликнинг шаклланиш омиллари ҳамда клинико-динамик хусусиятларини инобатга олган ҳолда тиббий-ижтимоий коррекция тизимини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор ўсмирларда хавотирли-депрессив бузилишларнинг ёш ва жинс хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда клиник намоён бўлиши шакллари тизимли таҳлил қилинган, аралаш хавотирли-депрессив ҳолатлар устунлиги (67%), соматик белгилaрнинг юқори даражада бўлиши (78%), ниқобланган депрессия шаклларига мойиллик (43%) ҳамда уйқу ва иштаҳа бузилишлари билан яққол боғлиқлик (85%) холларда учраши аниқланган; 
конституциявий-биологик, психологик ва ижтимоий омилларнинг хавотирли-депрессив бузилишларнинг ривожланиши ва клиник кечишидаги ўзаро боғлиқлиги илмий аниқланиб, уларнинг интеграл баҳолаш модели ишлаб чиқилган ва унинг юқори самарадорлиги исботланган;
ўсмирларда хавотирли-депрессив бузилишларни даволашда дори-дармон воситалари, психотерапия ва ижтимоий коррекцияни уйғунлаштиришни ўз ичига олган комплекс реабилитация тадбирларини қўллаш орқали 78% ҳолатда ижобий самарадорликка эришганлиги, бу кўрсаткич фақатгина фармакотерапиядан алоҳида фойдаланилганда эса 45% ни ташкил этганлиги аниқланган;
илк бор ўсмирларда хавотирли-депрессив бузилишларнинг реабилитация чора-тадбирлари, уларнинг ривожланишига таъсир этувчи хавф омилларини (шахсий психологик хусусиятлар, оилавий ва ижтимоий стрессорлар, таълим муассасасидаги муносабатлар, кибербуллинг) ҳисобга олган ҳолда, мултидисциплинар ёндашувлар асосида такомиллаштирилган.
илк бор ўсмирларда индивидуал ва гуруҳли психотерапия, оилавий маслаҳат, ижтимоий мослашув ва медикаментоз коррекцияни ўз ичига олган комплекс реабилитация тизимини қўллаш натижасида, 12 ой давомида асосий гуруҳдаги ўсмирларнинг 82% да (p<0,001) барқарор клиник ремиссия кузатилганлиги, назорат гуруҳида эса бу кўрсаткич 51% ни ташкил этганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларини жорий қилиниши. 
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг илмий-тадқиқот ишлари натижаларини амалиётга татбиғи бўйича ягона хулоса 2024 йил 13 ноябрдаги 08/56 – сонли хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: илк бор ўсмирларда хавотирли-депрессив бузилишларнинг ёш ва жинс хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда клиник намоён бўлиши шакллари тизимли таҳлил қилинган, аралаш хавотирли-депрессив ҳолатлар устунлиги (67%), соматик белгилaрнинг юқори даражада бўлиши (78%), ниқобланган депрессия шаклларига мойиллик (43%) ҳамда уйқу ва иштаҳа бузилишлари билан яққол боғлиқлик (85%) холларда учраши аниқланганлиги Самарқанд давлат тиббиёт университетининг 2022-йил 2-ноябрдаги 3-сон Илмий кенгаши томонидан тасдиқланган “Ўсмирларда кузатиладиган хавотирли-депрессив бузилишларни эрта ташхислаш ва профилактика усуллари” ва “Ўсмирларда хавотирли-депрессив бузилишлар шаклланишини аниқлаш алгоритми” номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Бу бўйича Самарқанд вилояти руҳий касалликлар шифохонаси амалиётига 10.12.2022 йилдаги 133-к-сонли буйруқ, Жиззах вилояти руҳий-асаб касалликлар шифохонаси амалиётига 05.11.2022 йилдаги 36/1-сонли буйруғи билан амалиётга жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий-техник Кенгашининг 13.11.2024 йилдаги 08/56-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: тадқиқот натижаларини амалиётга жорий этиш ўсмирларда хавотирли-депрессив бузилишларнинг ёш ва жинс хусусиятларига мос индивидуал профилактика ва реабилитация чора-тадбирларини ишлаб чиқиш имкони яратилди. Бу таълим муассасаларида, оила ва жамоат тизимларида эрта аралашув механизмларини қўллаш орқали ўсмирларнинг психоэмоционал ҳолатини барқарорлаштириш, ижтимоий мослашувини яхшилаш ва келгусида руҳий саломатликни сақлашга хизмат қилади. Иқтисодий самарадорлиги: ўсмирларда хавотирли-депрессив бузилишларнинг ёш ва жинс хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда клиник намоён бўлиш шаклларини эрта аниқлаш ва тизимли баҳолаш имконининг яратилиши - белгилари оғирлашган ҳолатларнинг кеч аниқланиши ва узоқ муддатли стационар даволаш эҳтиёжини камайтиришга хизмат қилди. Бу, ўз навбатида, соғлиқни сақлаш тизими харажатларини қисқартириш, амбулатор ёрдам самарадорлигини ошириш ва профилактика тадбирларига сарфланадиган маблағларни мақсадли йўналтириш имконини яратди. Шунингдек, реабилитацияга муддатидан илгари жалб этилган ўсмирларда ижтимоий мослашув кўрсаткичлари яхшиланди, бу эса давлат учун меҳнат ресурсларини сақлаб қолиш ва ижтимоий тўловлар юкини камайтириш билан боғлиқ иқтисодий самара беради. Хулоса: ўсмирларда хавотирли-депрессив бузилишларнинг клиник намоён бўлишида ёш ва жинс хусусиятларининг аҳамиятли фарқлари мавжудлиги аниқланди. Аралаш шакллар устунлиги, соматик белгиларнинг юқорилиги, ниқобланган депрессия ва функционал бузилишлар каби белгиларни ҳисобга олиш - эрта ташхис ва самарали индивидуал ёндашувни таъминлашда имконини берди.
иккинчи илмий янгилик: конституциявий-биологик, психологик ва ижтимоий омилларнинг хавотирли-депрессив бузилишларнинг ривожланиши ва клиник кечишидаги ўзаро боғлиқлиги илмий аниқланиб, уларнинг интеграл баҳолаш модели ишлаб чиқилган ва унинг юқори самарадорлиги исботланганлиги Самарқанд давлат тиббиёт университетининг 2022-йил 2-ноябрдаги 3-сон Илмий кенгаши томонидан тасдиқланган “Ўсмирларда кузатиладиган хавотирли-депрессив бузилишларни эрта ташхислаш ва профилактика усуллари” ва “Ўсмирларда хавотирли-депрессив бузилишлар шаклланишини аниқлаш алгоритми” номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Бу бўйича Самарқанд вилояти руҳий касалликлар шифохонаси амалиётига 10.12.2022 йилдаги 133-к–сонли буйруқ, Жиззах вилояти руҳий-асаб касалликлар шифохонаси амалиётига 05.11.2022 йилдаги 36/1-сонли буйруғи билан амалиётга жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий-техник Кенгашининг 13.11.2024 йилдаги 08/56-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: интеграл баҳолаш модели ёрдамида ўсмирларда хавотирли-депрессив бузилишларни келтириб чиқараётган биологик, психологик ва ижтимоий хавф омиллари тизимли равишда баҳоланиши таъминланди. Бу мутахассисларга ҳар бир беморга индивидуал ёндашиш, эрта аралашув ва мақсадли реабилитация чораларини кўриш имконини берди. Натижада ижтимоий адаптация, таълимга қайтиш ва оилавий муҳитда барқарорлашув кўрсаткичлари яхшиланди. Иқтисодий самарадорлиги: омилларнинг интеграл баҳолаши орқали оғирлашган ҳолатларнинг олди олиниб, мураккаб ва қимматбаҳо даволаш усулларига эҳтиёж камайди. Бундан ташқари, такрорий касалланишлар сони қисқариб, даволаш ва реабилитация харажатлари оптималлашди. Хулоса: конституциявий-биологик, психологик ва ижтимоий омиллар хавотирли-депрессив бузилишларнинг ривожланишида ўзаро боғлиқ экани илмий асосланган ҳолда тасдиқланди. Ушбу омилларни қамраб олган интеграл баҳолаш модели самарали ташхис ва реабилитацияни амалга ошириш учун ишончли инструмент сифатида қўлланилишини имконини берди.
учинчи илмий янгилик: ўсмирларда хавотирли-депрессив бузилишларни даволашда дори-дармон воситалари, психотерапия ва ижтимоий коррекцияни уйғунлаштиришни ўз ичига олган комплекс реабилитация тадбирларини қўллаш орқали 78% ҳолатда ижобий самарадорликка эришганлиги, бу кўрсаткич фақатгина фармакотерапиядан алоҳида фойдаланилганда эса 45% ни ташкил этганлиги аниқланганлиги Самарқанд давлат тиббиёт университетининг 2022-йил 2-ноябрдаги 3-сон Илмий кенгаши томонидан тасдиқланган “Ўсмирларда кузатиладиган хавотирли-депрессив бузилишларни эрта ташхислаш ва профилактика усуллари” ва “Ўсмирларда хавотирли-депрессив бузилишлар шаклланишини аниқлаш алгоритми” номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Бу бўйича Самарқанд вилояти руҳий касалликлар шифохонаси амалиётига 10.12.2022 йилдаги 133-к–сонли буйруқ, Жиззах вилояти руҳий-асаб касалликлар шифохонаси амалиётига 05.11.2022 йилдаги 36/1-сонли буйруғи билан амалиётга жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий-техник Кенгашининг 13.11.2024 йилдаги 08/56-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ушбу реабилитация модели ўсмирларда психоэмоционал барқарорликка, таълим муассасаларига мослашишга, ижтимоий изоляция ва ўз-ўзини чеклаш тенденцияларини камайтиришга олиб келди. Суицидал хавф омилларининг пасайиши, оилавий муносабатлардаги яхшиланиш ва болаларнинг ижтимоий фаоллик даражасининг ошиши қайд этилди. Бу эса жамиятда ўсмирлар психик саломатлигига бўлган ёндашувнинг сифат жиҳатдан янги босқичга кўтарилишига замин яратди. Иқтисодий самарадорлиги: комплекс ёндашув туфайли беморларда клиник барқарорликка тезроқ эришилди, такрорий касалланишлар сони камайди, узоқ муддатли стационар даволаш, касалликни кузатиш ва қайта жорий этиш билан боғлиқ харажатлар камайтирилди. Шу билан бирга, соғлиқни сақлаш тизими ресурсларидан самарали фойдаланиш таъминланди, амбулатор ёрдамнинг мақсадлилиги ошди ва қайта шифохонага ётқизиш ҳолатлари қисқарди. Хулоса: дори-дармон, психотерапия ва ижтимоий коррекция элементларини уйғунлаштирувчи комплекс реабилитация дастури хавотирли-депрессив бузилишларга чалинган ўсмирларда юқори самарадорликка эришишда самарали усул сифатида ўзини оқлади. Ушбу ёндашув психологик, ижтимоий ва клиник омилларни ҳисобга олган ҳолда, амалий соҳага татбиқ этиш учун тавсия этиладиган мақсадли ва устувор модел ҳисоблаш имконини берди.
тўртинчи илмий янгилик: илк бор ўсмирларда хавотирли-депрессив бузилишларнинг реабилитация чора-тадбирлари, уларнинг ривожланишига таъсир этувчи хавф омилларини (шахсий психологик хусусиятлар, оилавий ва ижтимоий стрессорлар, таълим муассасасидаги муносабатлар, кибербуллинг) ҳисобга олган ҳолда, мултидисциплинар ёндашувлар асосида такомиллаштирилганлиги Самарқанд давлат тиббиёт университетининг 2022-йил 2-ноябрдаги 3-сон Илмий кенгаши томонидан тасдиқланган “Ўсмирларда кузатиладиган хавотирли-депрессив бузилишларни эрта ташхислаш ва профилактика усуллари” ва “Ўсмирларда хавотирли-депрессив бузилишлар шаклланишини аниқлаш алгоритми” номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Бу бўйича Самарқанд вилояти руҳий касалликлар шифохонаси амалиётига 10.12.2022 йилдаги 133-к–сонли буйруқ, Жиззах вилояти руҳий-асаб касалликлар шифохонаси амалиётига 05.11.2022 йилдаги 36/1-сонли буйруғи билан амалиётга жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий-техник Кенгашининг 13.11.2024 йилдаги 08/56-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: мултидисциплинар ёндашув (психиатр, клиник психолог, педагог, ижтимоий ходим иштирокида) индивидуал ҳолатларни комплекс баҳолаш ва мақсадли ёрдам кўрсатиш имконини берди. Таълим, оила ва жамоадаги муҳитда мавжуд хавф омилларини индивидуал баҳолаш ва бартараф этишга қаратилган ушбу модел ўсмирларнинг психоэмоционал ҳолатини барқарорлаштирди. Болаларнинг ижтимоий фаоллиги, таълим муассасаларига мослашуви ва тенгдошлар билан муносабатлари яхшиланди. Реабилитациядан кейин суицидал хавфлар, конфликтли муносабатлар ва ижтимоий изоляция ҳолатларининг камайиши кузатилди. Иқтисодий самарадорлиги: мултидисциплинар ёндашув асосида эрта аралашув ва мақсадли реабилитация орқали оғирлашган ҳолатлар, такрорий даволаниш ва узоқ муддатли стационар муолажалар эҳтиёжи камайди. Бу соғлиқни сақлаш ва таълим тизимидаги ресурсларни тежаш, профилактик чораларни мақсадли ташкил этиш ва ижтимоий соҳа харажатларини оптималлаштириш имконини яратди. Хулоса: хавотирли-депрессив бузилишларнинг ривожланишида иштирок этувчи хавф омилларини ҳисобга олган ҳолда реабилитацияга мултидисциплинар ёндашувни жорий этиш ўсмирларда самарали тикланиш, психоэмоционал барқарорлик ва ижтимоий мослашувни таъминлашга олиб келади. Ушбу модел амалиёт учун юқори илмий ва амалий аҳамиятга эга бўлиб, республика бўйича жорий этиш учун тавсия этилади.
бешинчи илмий янгилик: илк бор ўсмирларда индивидуал ва гуруҳли психотерапия, оилавий маслаҳат, ижтимоий мослашув ва медикаментоз коррекцияни ўз ичига олган комплекс реабилитация тизимини қўллаш натижасида, 12 ой давомида асосий гуруҳдаги ўсмирларнинг 82% да (p<0,001) барқарор клиник ремиссия кузатилганлиги, назорат гуруҳида эса бу кўрсаткич 51% ни ташкил этганлиги аниқланганлиги Самарқанд давлат тиббиёт университетининг 2022-йил 2-ноябрдаги 3-сон Илмий кенгаши томонидан тасдиқланган “Ўсмирларда кузатиладиган хавотирли-депрессив бузилишларни эрта ташхислаш ва профилактика усуллари” ва “Ўсмирларда хавотирли-депрессив бузилишлар шаклланишини аниқлаш алгоритми” номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Бу бўйича Самарқанд вилояти руҳий касалликлар шифохонаси амалиётига 10.12.2022 йилдаги 133-к–сонли буйруқ, Жиззах вилояти руҳий-асаб касалликлар шифохонаси амалиётига 05.11.2022 йилдаги 36/1-сонли буйруғи билан амалиётга жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги илмий-техник Кенгашининг 13.11.2024 йилдаги 08/56-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: комплекс реабилитация дастури ўсмирларда психоэмоционал барқарорликка эришиш, таълим муассасаларига қайтиш, оила ва жамиятга мослашиш даражасини оширишга хизмат қилди. Бу ўсмирлар ўртасидаги суицидал ҳолатлар, ижтимоий четланиш ва рецидивлар эҳтимолини камайтиришда муҳим аҳамият касб этди. Иқтисодий самарадорлиги: барқарор ремиссиянинг юқори даражада таъминланиши орқали қайта даволаш ва узоқ муддатли терапия харажатлари қисқарди. Комплекс ёндашув молиявий ресурсларидан самарали фойдаланиш имконини яратди. Хулоса: индивидуал ва гуруҳли психотерапия, оилавий маслаҳат ва медикаментоз коррекцияни қамраб олган комплекс реабилитация тизими ўсмирларда хавотирли-депрессив бузилишларни даволашда юқори самарадор экани билан ажралиб турди ва амалиёт учун тавсия этиладиган мақсадли модел сифатида илмий асосланди.