Tursunov Murod Amonovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Ayrim 3d-metallarning ketoal`degid va ketoefirlar hosilalari asosidagi komplekslari, ularning tuzilishi va xossalari», 02.00.01–Noorganik kimyo (kimyo fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2018.2.PhD/K108.
Ilmiy rahbar: Umarov Baqo Bafoevich, kimyo fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Buxoro davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Buxoro davlat universiteti, PhD.28.06.2018.K.72.01.
Rasmiy opponentlar: Toxirov Aziz Toxirovich, kimyo fanlari doktori, professor; Mardonov O‘ktam Mardonovich, kimyo fanlari nomzodi, dotsent.
Yetakchi tashkilot: O‘zbekiston Milliy universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: Ni(II), Zn(II) va Cu(II) ionlarining ketoal`-degidlar va ketoefirlar aroilgidrazonlari kompleks birikmalarini sintez qilish, tuzilishi va xossalarini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor β-dikarbonil birikmalar sintezi usullari ishlab chiqilgan hamda yangi 24 ta organik ligand va ular asosida 43 ta kompleks birikma sintez qilingan;
ilk bor 5 ta ligand va 5 ta kompleks birikmaning monokristallari o‘stirilgan hamda ularning molekulyar tuzilishi isbotlangan;
3d-metallarning xelat kompleks birikmalarida markaziy ion va ikki marta deprotonlangan ligandning besh- va olti a’zoli metallhalqalar hosil qilishi aniqlangan;
Ni(II), Zn(II) va Cu(II) ionlarining tekis-kvadrat tuzilishli ammiakli kompleks birikmalari piridinda eritilganda ammiakning piridinga almashishi hisobidan dastlab kvadrat-piramidal, so‘ngra oktaedrik tuzilishga o‘tishi hamda metallarning d-elektronlari va piridinning p-orbitali orasida teskari d-p-dativ bog‘ hosil bo‘lishi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Ni(II), Zn(II) va Cu(II) ning yangi β-ketoal`degidlar va ketoefirlar hosilalari bilan kompleks birikmalarining sintezi, tuzilishi va xossalari bo‘yicha olingan ilmiy natijalari asosida:
5,5-dimetil-2,4-dioksogeksan kislota etil efirining benzoilgidrazoni–H2L21 va uning asosida NiL21∙NH3 kompleksi, 3-fenil-3-oksopropanalning para-metilbenzoil gidrazoni asosidagi kompleksi–NiL8∙Py, para-metoksibenzoilsirka al`degidning orto-gidroksibenzoilgidrazoni asosidagi–NiL10∙NH3 komplekslarining molekulyar strukturasi ma’lumotlari Kembrij struktur ma’lumotlar bazasiga kiritilgan (Cambridge Crystallographic Data Centrening 2016 yil 7 oktyabrdagi 1057268, 1508722, 1508698, 1508707-son ma’lumotnomalari). Natijada yangi ketoal`degid va ketoefirlarning aroilgidrazonlarning kompleks birikmalarini maqsadli sintez qilish bo‘yicha taqdim etilgan ma’lumotlardan foydalanish imkonini bergan.
4-fenil-3-oksopropanalning para-metilbenzoilgidrazoni–H2L8, 2,4-dioksopentan kislota etil efirining benzoilgidrazoni–H2L11, 4-fenil-2,4-dioksobutan kislotaning benzoilgidrazoni asosidagi–NiL24∙NH3 kompleksining molekulyar strukturasi ma’lumotlari Kembrij struktur ma’lumotlar bazasiga kiritilgan (Cambridge Crystallographic Data Centrening 2018 yil 1 martdagi 1826717, 1826710, 1826781-son ma’lumotnomalari). Natijada olingan ma’lumotlar o‘xshash yangi birikmalar sintez qilish imkonini bergan.
KA-1 (NiL10∙NH3), KA-2 (ZnL8∙Py), KA-3 (CuL10∙NH3), KE-1 (NiL23∙3Py), KE-2 (ZnL17∙NH3) va KE-3 (CuL19∙NH3) preparatlari Buxoro viloyati Jondor tumani “Xaticha buvi Jondoriy” fermer xo‘jaligi dalalariga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligining 2018 yil 27 apreldagi 01/023-53-son ma’lumotnomasi). Natijada paxta chigitlarining unib chiqish muddatini 13,8%ga, ko‘saklarning ochilish vaqtini 5,7%ga qisqarish, hosildorlikni 3,2 s/ga ko‘paytirish imkonini bergan.
