Тлеуов Куатбай Оразбаевичнинг
Фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Псевдопараболик тенгламалар учун юқори аниқликдаги айирмали схемалар», 01.01.03–Ҳисоблаш математикаси ва дискрет математика (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2025.1.PhD/FM1233
Илмий раҳбар: Утебаев Даулетбай, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети ҳузуридаги DSc.03/30.12.2019.FM.01.02 рақамли илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Нормуродов Чори Бегалиевич, физика-математика фанлари доктори, профессор; Худойберганов Мирзоали Ўразалиевич, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади силлиқ ва носиллиқ ечимлар синфларида Аллер ва Аллер-Лйков псевдопараболик тенгламалари учун ошкор ва ошкормас айирмали схемаларни қуриш, шунингдек уларнинг турғунлик шартларини, яқинлашиш ва аниқлик баҳоларини олишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
иссиқлик ва намлик кўчиш тенгламаси учун силлиқ ечимлар синфида юқори аниқликдаги айирмали схемалар қурилган, аппроксимация хатолиги, турғунлик шартлари ва аниқлик баҳолари олинган;
силлиқ ва носиллиқ ечимлар синфларида Аллер тенгламаси учун чекли айирмалар ва чекли эламентлар усулларининг юқори аниқликдаги кўп параметрли айирмали схемалари ишлаб чиқилган;
заиф метрикада бир ва кўп ўлчовли Аллер-Лйков тенгламаси учун кўп параметрли айирмали схемалар қурилган ҳамда турғунлик шартлари олинган ва яқинлашиш тезлиги баҳоланган;
Аллер ва Аллер-Лйков тенгламалари учун қўйилган бошланғич-чегаравий масалаларнинг аналитик эчими ва силлиқлигига минимал талабларда айирмали схемалар орқали олинган сонли ечим ўртасидаги аниқлик баҳолари келтирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Бир ўлчовли ва кўп ўлчовли псевдопараболик тенгламалар учун юқори аниқликдаги айирмали схемаларни қуриш бўйича олинган натижалар қуйидаги соҳаларда қўлланилган:
Аллер ва Аллер-Лйков псевдопараболик тенгламалар учун қурилган чекли айирмалар усулининг юқори аниқликдаги ошкор ва ошкормас айирмали схемалари асосида филтрация масалаларини тақрибий ечиш учун яратилган оптимал айирмалар усули ва бу усулнинг аппроксимация хатолиги, турғунлиги ва аниқлиги бўйича олинган натижалардан ФЗ-201905171 «Ғовак муҳитларда суюқлик ва газларни аномал филтрлаш жараёнини тадқиқ этиш учун гидродинамик моделлар ва самарали алгоритмлар» мавзусидаги амалий лойиҳада ихтиёрий филтрация соҳасида ғовак муҳитдаги нефт ва газ филтрация масаласини ҳал қилишнинг параллел ҳисоблаш алгоритмини яратишда фойдаланилган (ЎзР ФА В.И. Романовский номидаги математика институтининг 2025-йил 17-февралдаги 2/95-сонли маълумотномаси). Илмий натижаларнинг тадқиқ этилиши газ ва нефт конларини ўзлаштиришнинг кўрсаткичларини аниқлаш бўйича ҳисоблаш натижаларини визуаллаштириш учун дастурий модулар ишлаб чиқиш имконини берган.
псевдопараболик тенгламалар учун қурилган чекли айирмалар усулининг юқори аниқликдаги ошкор ва ошкормас айирмали схемалари Қорақалпоғистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги ҳузуридаги илмий лабораторияда Орол денгизи минтақасининг табиий муҳити учун юзага келиши мумкин бўлган салбий оқибатларни башорат қилиш, баҳолаш тўғрисида маълумот олиш ва Орол минтақасида атроф-муҳит ва сув ресурсларининг сифатини яхшилаш бўйича ҳулосалар қабул қилишда фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг 2025-йил 6-февралдаги 02/18-436-сонли маълумотномаси). Олинган илмий натижаларнинг қўлланилиши Орол минтақасининг экотизимларини баҳолаш ва дастурий таъминот тизимини яратиш имконини берган.