Бекметова Шохида Қодирбердиевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Кўчат қалинлигига боғлиқ ҳолда яганалаш ва чилпиш муддатларининг ЎзПИТИ-103 ҳамда Равнақ-1 ғўза навлари ҳосилдорлигига таъсири”, 06.01.08–Ўсимликшунослик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.PhD/Qx1022.
Илмий раҳбар: Тешаев Шуҳрат Жўрақулович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.05/30.12.2019.Qx.42.01.
Расмий оппонентлар: Назаров Ренат Саидович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Атабаева Маъмура Садриддин қизи, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Тошкент вилоятининг суғориладиган типик бўз тупроқлари шароитида ўрта толали янги ЎзПИТИ-103 ва Равнақ-1 ғўза навларидан юқори ва сифатли ҳосил олиш мақсадида кўчат қалинлигига боғлиқ ҳолда яганалаш ва чилпишнинг мақбул муддатлари ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Тошкент вилоятининг суғориладиган типик бўз тупроқлари шароитида ғўзанинг ЎзПИТИ-103 ва Равнақ-1 навларидан юқори пахта ҳосили етиштиришда яганалаш муддатлари ва кўчат қалинлигига боғлиқ равишда чилпишнинг мақбул муддат ҳамда усуллари аниқланган;
Равнақ-1 ғўза навида 1-2 чинбарг чиқарган фазада яганалаш ўтказилиб, туп сонини гектарига 80-90 минг қалинликда қолдирилган ҳолда ғўзада 12-13 ҳосил шох пайдо бўлганда кимёвий усулда Сожеан ретардантини 90 г/га меъёрда қўллаш ёки 13-14 ҳосил шох пайдо бўлганда қўлда чилпиш, ягана шу муддатда ўтказилиб, кўчат қалинлиги 110-120 минг туп/га қолдирилганда эса ғўзада 11-12 ҳосил шох пайдо бўлганда чилпишни қўлда ёки кимёвий усулда (Сожеан 90 г/га) ўтказиш, агар яганалаш у ёки бу сабаб билан кечиктирилса (3-4 чинбаргда ўтказилса), чилпишни ғўзада 12-13 ҳосил шох пайдо бўлганда фақат кимёвий усулда Сожеаннинг 105 г/га меъёри билан ишлов бериб чилпиш ўтказиш мақбул эканлиги аниқланган;
ЎзПИТИ-103 ғўза навида яганалаш муддати ва кўчат қалинлигидан қатъий назар, ғўзада 12-13 ҳосил шох пайдо бўлганда кимёвий усулда Сожеан ретарданти билан 90 г/га меъёрда ишлов бериб чилпиш ўтказиш самарали эканлиги аниқланган;
ЎзПИТИ-103 ва Равнақ-1 ғўза навларида яганалаш муддатлари ва кўчат қалинлигига боғлиқ равишда Сожеан ретарданти билан 90,0-105 г/га меъёрларда кимёвий усулда чилпиш ўтказилганда 1000 дона чигит вазни мутаносиб равишда 117,9-147,7 г га, чигит таркибидаги мой миқдори 19,9-18,5% га, оқсил миқдори 20,5-20,2% га, ядро чиқими 47,6-51,5% га, толанинг микронейр кўрсаткичи 4,2-4,4 га, тола чиқими 38,6-37,8% га, солиштирма узилиш кучи (Стр) 31,9-32,3 га, узунлик бўйича бир хиллилик индекси (УНФ) 84,0-85,8 га, нур қайтариш коэффициенти (Рд) 73,8-71,8 га, толанинг юқори ўртача узунлиги 28,9-31,0 мм га тенг бўлиб, бошқа вариантларга нисбатан бирмунча яхшиланганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тошкент вилояти шароитида ғўзанинг ЎзПИТИ-103 ва Равнақ-1 навларида кўчат қалинлиги, яганалаш ва чилпиш муддатларини аниқлаш бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:
“ЎзПИТИ-103 ва Равнақ-1 ғўза навларини яганалаш ва чилпиш муддатлари ҳамда мақбул кўчат қалинлиги бўйича тавсиялар” номли тавсиянома тасдиқланган. Ушбу тавсиянома пахта етиштирувчи кластер ва фермер хўжаликларида қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
Равнақ-1 ғўза навида 1-2 чинбаргда яганалаш ўтказилиб, 80-90 минг кўчат қалинлигида парваришлаш, 12-13 ҳосил шохида кимёвий усулда ва 13-14 ҳосил шохида қўлда чилпиш технологияси Тошкент вилоятининг Қуйи Чирчиқ туманидаги “ТСТ Агро кластер” МЧЖ “Улуғбек” ҳудудида 129,7 гектар майдонда жорий этилди. Натижада пахта ҳосили 41,8-39,7 ц/га ни ташкил қилган ва гектаридан 14765300-12987160 сўм фойда олиниб, рентабеллик 82,8-72,2% ташкил этган;
ЎзПИТИ-103 ғўза навида 1-2 чинбаргда яганалаш ўтказилиб, 80-90 ёки 110-120 минг туп/га кўчат қалинлигида парваришлаб, 12-13 ҳосил шохида Сожеан 90 г/га қўллаб, кимёвий чилпиш ўтказиш Тошкент вилоятининг Қуйи Чирчиқ туманидаги “ТСТ Агро кластер” МЧЖ “Ўзбекистон-1” ҳудудида 178,9 га, “Отажонов” ҳудудида 53,13 га, жами 232,03 га майдонга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025 йил 8-январдаги 05/01-05/02-05/04-03-9 сонли маълумотномаси). Бунда 38,5-37,1 ц/га ҳосил олинган ва назоратга нисбатан 2,3-1,9 ц/га юқори ҳосил етиштирилган ҳолда, қўшимча 12285840-11580240 сўм/га даромад олиниб, 69,2-66,7% рентабелликка эришилган.