Байниязов Азатбай Турсıнбаевичнинг
филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.  Умумий маълумотлар
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: “Замонавий ўзбек ва туркман тарихий романларида улуғвор шахслар образининг қиёсий-типологик таҳлили”, 10.00.06. – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари)
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.3.PhD/Fil2753.
Илмий раҳбарининг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Гайлиева Огулбай Курбанмурадовна, филология фанлари доктори (DSc), профессор
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қорақалпоқ давлат университети 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қорақалпоқ давлат университети DSc.03/30.04.2021.Fil.20.01
Расмий оппонентларнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Турдибаев Қонақбай Кеwлимжаевич, филология фанлари доктори (DSc), доцент; Бўранова Барно Менглибаевна, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот номи: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёти ва фолклори институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади замонавий ўзбек ва туркман тарихий романларини қиёсий-типологик таҳлил қилиш орқали улуғвор шахслар образини аниқлаш ва унда таниқли ёзувчиларнинг бадиий маҳоратини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:    
замонавий ўзбек ва туркман тарихий романларининг жанр сифатида шаклланиши ва тараққиёти, уларнинг адабий-илмий контекстдаги ўрни илк бор қиёсий-типологик ва тарихий-маданий аспектда тадқиқ этилди. Натижада икки халқ адабиётида роман жанрининг ўзига хос хусусиятлари, ижтимоий-сиёсий ва маданий омиллар таъсирида шаклланган ривожланиш тенденсиялари асосланиб, улуғвор шахслар образини яратишда ёзувчи маҳорати ва адабий эстетик қарашларининг ифодаси, шунингдек, тарихий воқеалар тасвирида ҳаёт ҳақиқатини бадиий синтез қилиш қобилияти замонавий тарихий романларнинг шаклланишида ҳал қилувчи омил сифатида назарий жиҳатдан асослаб берилган; 
тарихий романларда улуғвор шахслар – шоҳлар, саркардалар, мутафаккирлар образининг яратилиш усуллари ўзбек ва туркман адабиётлари мисолида қиёсий-типологик таҳлил қилиниб, ёзувчиларнинг образ яратишдаги бадиий-эстетик мезонлари, тарихий ҳақиқатга муносабати, услубий ёндашувларидаги фарқлар ва ўхшашликлар аниқланган; 
буюк шоир Махтумқули образи замонавий ўзбек ва туркман романларида алоҳида адабий таҳлил обекти сифатида ўрганилиб, тарихий шахс образини яратишда ёзувчиларнинг поетик тасвир воситаларидан фойдаланиш услублари, битта мавзу асосида яратилган романлар ўртасидаги адабий-эстетик тафовут ва яқинликлар, умумийлик ва миллийлик омиллари қиёсий-типологик метод асосида аниқлаштирилган; 
  тарихий романлар поетикасининг типологияси, яъни сюжет-композиция қурилиши, бадиий портрет ва характер яратиш, тил ва тасвирий воситалардан фойдаланиш жиҳатлари ўзбек ва туркман романлари мисолида таққослаб ўрганилиб, ёзувчиларнинг образ яратишдаги услубий маҳорати, халқ оғзаки ижодиёти унсурларидан фойдаланиши, стилистик жиҳатлар тизимли тарзда илмий таҳлил қилинган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Замонавий ўзбек ва туркман тарихий романларида улуғвор шахслар образининг қиёсий-типологик таҳлилини ўрганиш  асосида олинган илмий натижалар қуйидаги йўналишда амалиётга татбиқ қилинди: 
замонавий ўзбек ва туркман тарихий романларининг жанр сифатида шаклланиши ва тараққиёти, уларнинг адабий-илмий контекстдаги ўрни қиёсий-типологик ва тарихий-маданий аспектда тадқиқ этилиб,  икки халқ адабиётида роман жанрининг ўзига хос хусусиятлари, ижтимоий-сиёсий ва маданий омиллар таъсирида шаклланган ривожланиш тенденсиялари ҳақида билдирилган фикрларга муносабат билдирилиб, улуғвор шахслар образини яратишда ёзувчи маҳорати ва адабий эстетик қарашларининг ифодаси, шунингдек, тарихий воқеалар тасвирида ҳаёт ҳақиқатини бадиий синтез қилиш қобилияти замонавий тарихий романларнинг шаклланишида ҳал қилувчи омил сифатида назарий жиҳатдан асосланган қарашлардан амалдаги ИЛ-7623031203 – “Жанубий Оролбўйи адабий алоқалари антологияси ва унинг электрон платформасини яратиш (Ўзбек, туркман ва қорақалпоқ адабий алоқалари асосида), (2024–2026-жж.)” мавзусидаги Халқаро инновацион лойиҳасини амалга оширишда, шу жумладан, замонавий ўзбек ва туркман тарихий романлар типологияси, уларда тарихий шахслар образининг бадиий ифодаси масалаларини аниқлашда фойдаланилган (Қорақалпоқ давлат университетининг 2024-йил 5-ноябрда 01-21-04/2496-сон маълумотномаси). Натижада тарихий романлар поетикасининг типологияси, яъни сюжет-композиция қурилиши, бадиий портрет ва характер яратиш, тил ва тасвирий воситалардан фойдаланиш жиҳатлари ўзбек ва туркман романлари мисолида таққослаб ўрганилиб, ёзувчиларнинг образ яратишдаги услубий маҳорати, халқ оғзаки ижодиёти унсурларидан фойдаланиши, стилистик жиҳатлар тизимли тарзда илмий таҳлил қилишга эришилган; 
тарихий романларда улуғвор шахслар – шоҳлар, саркардалар, мутафаккирлар образининг яратилиш усуллари ўзбек ва туркман адабиётлари мисолида қиёсий-типологик таҳлил қилиниб, ёзувчиларнинг образ яратишдаги бадиий-эстетик мезонлари, тарихий ҳақиқатга муносабати, услубий ёндашувларидаги фарқлар ва ўхшашликлар ҳақидаги илмий-назарий қарашларга асосланиб, Қорақалпоғистон Республикаси Бердақ номидаги Қорақалпоқ адабиёти тарихи давлат музейида замонавий ўзбек ва туркман романларида буюк шоир Махтумқули образи ҳамда шоир яшаган давр тарихий воқеаларни бадиий тасвирлашда ва тарихий шахс образини яратишда ёзувчиларнинг ўзига хос услубини қиёсий-типологик шаклда аниқлаш  масалаларини таҳлил қилиш бўйича кўргазма ва экскурсия жараёнларида, музейга келган экскурсия меҳмонларига тушунтирилди ва бу борада илмий қарашлар амалий-назарий конференцияларда маърузалар шаклида эълон қилинди (Бердақ номидаги Қорақалпоқ адабиёти тарихи давлат музейининг 2024-йил 1-ноябр 01-02/03-202-сон маълумотномаси). Натижада буюк шоир Махтумқули образи замонавий ўзбек ва туркман романларида алоҳида адабий таҳлил обекти сифатида ўрганилганлиги, тарихий шахс образини яратишда ёзувчиларнинг поетик тасвир воситаларидан фойдаланиш услублари, битта мавзу асосида яратилган романлар ўртасидаги адабий-эстетик тафовут ва яқинликлар,  умумийлик ва миллийлик омилларини қиёсий-типологик метод асосида аниқлаштиришда асос  бўлган;
тарихий романлар поетикасининг типологияси, яъни сюжет-композиция қурилиши, бадиий портрет ва характер яратиш, тил ва тасвирий воситалардан фойдаланиш жиҳатлари ўзбек ва туркман романлари мисолида таққослаб ўрганилиб, ёзувчиларнинг образ яратишдаги услубий маҳорати, халқ оғзаки ижодиёти унсурларидан фойдаланиши, стилистик жиҳатлар тизимли тарзда илмий таҳлил қилинган далилий материаллардан Қорақалпоғистон Республикаси жорий матбуот саҳифаларида, радио эшиттириш ва телекўрсатувларда, шунингдек, Қорақалпоғистон Республикаси Телерадиокомпаниясининг “Маънавият бўстони” каби дастурларида фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси телерадиокомпаниясининг 2024-йил 15-ноябрдаги №05-22/497-сон маълумотномаси). Натижада насрий асарларда келтирилган мавзуларнинг ғоявий-мавзувий дастурига ва уларнинг жамиятимиз ёшларининг тарбиясидаги ўрнига алоҳида эътибор берилган ва бу бўйича келтирилган илмий хулосалар кенг жамоатчилик эътиборига ҳавола этилган.