Сабирова Лобар Бахромовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи):
“Тижорат банкларида кредит портфели сифатини ошириш йўллари”, 08.00.07 – “Молия, пул муомаласи ва кредит”
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.1.PhD/Iqt3780
Илмий раҳбар: Абсаламов Акрам Толлибоевич, иқтисодиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ренессанс таълим университети
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент Халқаро университети, DSc.22/29.12.2023.I.175.01
Расмий оппонентлар: Избосаров Бобуржон Бахриддинович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Мажидов Жамолиддин Комолиддинович, иқтисодиёт фанлари бўйича фалсафа доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Г.В. Плеханов номидаги Россия иқтисодиёт университети Тошкент филилали.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади мамлакатимиз тижорат банклари кредит портфели сифатини оширишга қаратилган илмий-назарий, амалий ва услубий таклиф ва тавсияларни ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тижорат банклари кредит портфелини диверсификациялаш, барқарор тўлов интизоми ва ички талабни рағбатлантириш асосида портфел сифати ва рискларни бошқариш мақсадида брутто кредитлар таркибида жисмоний шахсларга ажратилган кредитлар улушини ошириш илмий асосланган;
пул бозори инструментлари та'сирчанлигини та'минлаш воситасида тижорат банклари кредитлари ва фоиз сиёсатини самарали олиб бориш орқали банк кредит портфелини оптималлаштириш илмий асосланган;
трансформация жараёни натижасида тижорат банклари кредит портфелини бозор механизмлари асосида шакллантиришда тижорат банкининг кредит портфелида давлат ташкилотларига ажратилаётган кредитларни камайтирган ҳолда хусусий сектор улушини ошириш таклиф этилган;
банкларда кредит портфелини оширишнинг, ҳамда муаммоли кредитлар ҳолатининг инфлясия даражаси ўзгариши билан боғлиқ жиҳатларини ифодаловчи эконометрик баҳолаш модели асосида 2028 йил март ойига қадар прогноз ссенарийлари таклиф этилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тижорат банклари кредит портфели сифатини ошириш йўллари бўйича олинган илмий натижалар асосида:
тижорат банклари кредит портфелини диверсификациялаш, барқарор тўлов интизоми ва ички талабни рағбатлантириш асосида портфел сифати ва рискларни бошқариш мақсадида брутто кредитлар таркибида жисмоний шахсларга ажратилган кредитлар улушини оширишга доир таклифи АТБ Ўзсаноатқурилишбанк фаолийстига жорий этилган (АТБ Ўзсаноатқурилишбанкнинг 2025-йил 26 майдаги 04/8-08-24-сон маълумотномаси). Натижада, АТБ Ўзсаноатқурилишбанк амалиётида кредит портфелини диверсификациялаш мақсадида жисмоний шахларга ажратилган кредитлари брутто кредитлари таркибида 2023 йилда 13,7 фоизни ташкил этган бўлса, 2024 йилда 15,1 фоизга оширилган.
пул бозори инструментлари та'сирчанлигини та'минлаш воситасида тижорат банклари кредитлари ва фоиз сиёсатини самарали олиб бориш орқали банк кредит портфелини оптималлаштиришга доир таклифи АТБ Ўзсаноатқурилишбанк фаолийстига жорий этилган (АТБ Ўзсаноатқурилишбанкнинг 2025-йил 26 майдаги 04/8-08-24-сон маълумот-номаси). Натижада, молия бозири индикаторларидан пул бозоридаги фоизининг бир фоизга ошиши бир ойлик лаг билан Ўзсаноатқурилишбанк АТБнинг кредитлари фоизини 0,65 фоизга ошириши, ҳамда муомаладаги ойлик пул массасининг бир фоизга ошиши эса уч ойлик кечикиш билан банк кредитлари фоизини -0,36 фоизга пасайтириши эмпирик таҳлиллар асосида аниқланган.
трансформация жараёни натижасида тижорат банклари кредит портфелини бозор механизмлари асосида шакллантиришда тижорат банкининг кредит портфелида давлат ташкилотларига ажратилаётган кредитларни камайтирган ҳолда хусусий сектор улушини оширишга доир таклифи АТ Ўзсаноатқурилишбанк фаолийстига жорий этилган (АТБ Ўзсаноатқурилишбанкнинг 2025-йил 26 майдаги 04/8-08-24-сон маълумотномаси). Натижада, банк кредит портфелида давлат ташкилотларига ажратилган кредитлари 2021 йилда 30 фоиздан 2024 йилда 22 фозигача пасайтилишига, ҳамда хусусий секторга ажратилган кредитлари шу даврда 60 фоиздан 64 фоизга оширилишига эришилган.
банкларда кредит портфелини оширишнинг, ҳамда муаммоли кредитлар ҳолатининг инфлясия даражаси ўзгариши билан боғлиқ жиҳатларини ифодаловчи эконометрик баҳолаш модели асосида 2028 йил март ойига қадар прогноз ссенарийларига доир таклифи АТБ Ўзсаноатқурилишбанк фаолийстига жорий этилган (АТБ Ўзсаноатқурилишбанкнинг 2025-йил 26 майдаги 04/8-08-24-сон маълумотномаси). Натижада, Сеасонал АРИМА модели асосида мавсумий тебранишларни инобатга олган амалга оширилган оптимал прогноз натижаларига кўра, 95 фоиз эҳтимоллик билан 2028-йил март ойига бориб 2024-йил декабрдаги кўрсаткичга нисбатан кредит портфели ҳажми 36,7 фоизга ўсиши, ҳамда банкнинг муаммоли кредитлари ҳажми эса 78,9 фоизга ошиши кутилмоқда.