Dinmuxammadieva Dilorom Raximjan qizining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Yuvenil idiopatik artritni laborator tashxislash va standart davolashni korreksiya qilish usulini ishlab chiqish”, 14.00.09 – Pediatriya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqami: B2022.2.PhD/Tib2729.
Ilmiy rahbar: Karimdjanov Ilxamdjan Asamovich, tibbiyot fanlari doktori, professor
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent tibbiyot akademiyasi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent pediatriya tibbiyot instituti, DSc.04/30.12.2019.Tib.29.01.
Rasmiy opponentlar: Sharipov Alisher Mirxamidovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Xodjimetov Abdugafur Axatovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Respublika ixtisoslashtirilgan pediatriya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi yuvenil idiopatik artritni klinik-laborator tekshiruvlari asosida aniqlashni takomillashtirish va samarali davolash usulini ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
bolalarda yuvenil idiopatik artrit (YuIA) debyuti eng ko‘p 11-14 yoshga (n = 38 (36,9%); p<0,001) to‘g‘ri kelgan bo‘lsa oligoartikulyar (35%) va poliartikulyar (65%) variantlarida xavf omillari, ayniqsa YuIAning poliartikulyar variantida yallig‘lanish biomarkerlari bo‘lgan S – reaktiv oqsil (SRO)ning 6,5 barobargacha (p<0,05), antistreptolizin O (ASLO) ning 2,5 barobargacha (p<0,05), revmatoid omil (RO)ning 4,5 barobarigacha (p<0,05) oshishi isbotlangan;
YuIAning oligoartikulyar va poliartikulyar variantida suyak to‘qimalarining metabolizmining belgilab beruvchi biomarkerlari – osteokalsinning 7,9 barobargacha pasayishi (p<0,05) va antisiklik sitrullin peptid (ASSP)ning 6,7 barobargacha oshishi (R<0,001) aniqlash orqali suyak demineralizasiyasi darajasi, osteoporoz rivojlanish havfi yuqori ekanligi isbotlangan;
osteokalsin va umumiy kalsiy o‘rtasidagi musbat korrelyasiya (r = 0,535) hamda osteokalsin va ASSP o‘rtasidagi musbat korrelyasiya (r = 0,461) suyak emirilishi va autoimmun jarayonga javoban osteoblastlarning reaktiv faollashishini isbotlasa, osteokalsin va ASLO o‘rtasidagi manfiy korrelyasiya (r = -0,387) hamda osteokalsin va SRO o‘rtasidagi manfiy korrelyasiya (-0,347) tizimli yallig‘lanish jarayoni kuchaygan paytda osteokalsin faolligini va osteogenez jarayonining sustlashishi bilan kechishi (p<0,05) isbotlangan;
osteotrop davoni olgan bolalarda suyak-bo‘g‘im tizimining metabolik buzilishlari va kasallikning qaytalanish holatlari mos ravishda 3,5 barobar va 2,2 barobarga kamaydi, bu esa harakat apparatining funksional holatini 2 barobar tiklanishiga olib kelishi (p < 0,05) isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
YuIA bilan kasallangan bemor bolalarda klinik, laborator tekshiruvlar orqali kasallikning o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rganish hamda kompleks davolash usullarini takomillashtirish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: bolalarda YuIA ning aksariyat hollarda 6 yoshdan keyin boshlanishi, oligoartikulyar (36%) va poliartikulyar (64%) variantlarida xavf omillari, ayniqsa YuIAning poliartikulyar variantida yallig‘lanish biomarkerlari bo‘lgan SROning 6,5 barobargacha (p<0,05), ASLOning 2,5 barobargacha (p<0,05), ROning 4,5 barobarigacha (p<0,05) oshishini isbotlash bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi muvofiqlashtirilgan ekspert kengashi tomonidan 2023-yil 26-mayda 03-23/3-m bilan tasdiqlangan “Razrabotka sposoba korreksii laboratornoy diagnostiki i standartnogo lecheniya yuvenil`nogo idiopaticheskogo artrita” nomli uslubiy tavsiyanomada aks ettirilgan va Toshkent tibbiyot akademiyasi Ko‘p tarmoqli klinikasi 2023 yil 14 iyunda №54 sonli buyrug‘i, Toshkent Shahar 4-son bolalar klinik shifoxonasi 2023 yil 3 iyunda №104 buyruq hamda Toshkent Shahar Bolalar milliy tibbiyot markazi 2024 yil 8 iyulda 01-1-04/57 sonli buyrug‘i bilan klinik amaliyotga joriy etilgan. (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 15 iyuldagi №03/40-son xulosasi). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: olingan ma’lumotlar YuIAda suyak metabolizmida buzilishlarni, suyak emirishilini erta aniqlash va oqiblarini bashorat qilish sifatini yaxshilaydi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: havf omillarini diagnostik prognozlash mezonlariga kiritilishi YuIA klinik ko‘rinishini bashorat qilishga yordam berib, diagnostikasini takomillashtirishga olib keladi, natijada residivlar soni kamayib shifoxonaga yotqizishdan voz kechishga olib keladi va har bir bemorning 10 kunlik shifoxonaga yotqizilishi uchun o‘rtacha 1620000 so‘mgacha mablag‘ni tejash imkonini bergan, 103 bemor uchun 166860000 so‘mni tashkil etgan. Xulosa: YuIA bilan og‘rigan bemorlarda erta diagnostika qilish byudjet va byudjetdan tashqari mablag‘larni bir bemorga 1620000 so‘mni iqtisod qilish imkonini bergan;
ikkinchi ilmiy yangilik: YuIAning oligoartikulyar va poliartikulyar variantida suyak to‘qimalarining metabolizmining belgilab beruvchi biomarkerlari – osteokalsinning 7,9 barobargacha pasayishi (p<0,05) va ASSPning 6,7 barobargacha oshishi (p<0,001) aniqlash orqali suyak demineralizasiyasi darajasi, osteoporoz rivojlanish havfi yuqori ekanligini isbotlash bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi muvofiqlashtirilgan ekspert kengashi tomonidan 2023-yil 26-mayda 03-23/3-m bilan tasdiqlangan “Razrabotka sposoba korreksii laboratornoy diagnostiki i standartnogo lecheniya yuvenil`nogo idiopaticheskogo artrita” nomli uslubiy tavsiyanomada aks ettirilgan va Toshkent tibbiyot akademiyasi Ko‘p tarmoqli klinikasi 2023 yil 14 iyunda №54 sonli buyrug‘i, Toshkent Shahar 4-son bolalar klinik shifoxonasi 2023 yil 3 iyunda №104 buyruq hamda Toshkent Shahar Bolalar milliy tibbiyot markazi 2024 yil 8 iyulda 01-1-04/57 sonli buyrug‘i bilan klinik amaliyotga joriy etilgan. (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 15 iyuldagi №03/40-son xulosasi). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: olingan ma’lumotlar YuIAda suyak metabolizmida buzilishlarni, suyak emirishilini erta aniqlash va oqibatlarini bashorat qilish sifatini yaxshilaydi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: havf omillarini diagnostik prognozlash mezonlariga kiritilishi YuIA klinik ko‘rinishini bashorat qilishga yordam berib, diagnostikasini takomillashtirishga olib keladi, natijada residivlar soni kamayib shifoxonaga yotqizishdan voz kechishga olib keladi va har bir bemorning 10 kunlik shifoxonaga yotqizilishi uchun o‘rtacha 1620000 so‘mgacha mablag‘ni tejash imkonini bergan, 103 bemor uchun 166860000 so‘mni tashkil etgan. Xulosa: YuIA bilan og‘rigan bemorlarda erta diagnostika qilish byudjet va byudjetdan tashqari mablag‘larni bir bemorga 1620000 so‘mni iqtisod qilish imkonini bergan;
uchinchi ilmiy yangilik: osteokalsin va umumiy kalsiy o‘rtasidagi musbat korrelyasiya (r = 0,535) hamda osteokalsin va ASSP o‘rtasidagi musbat korrelyasiya (r = 0,461) suyak yemirilishi va autoimmun jarayonga javoban osteoblastlarning reaktiv faollashishini isbotlasa, osteokalsin va ASLO o‘rtasidagi manfiy korrelyasiya (r = -0,387) hamda osteokalsin va SRO o‘rtasidagi manfiy korrelyasiya (r = -0,347) tizimli yallig‘lanish jarayoni kuchaygan paytda osteokalsin faolligini va osteogenez jarayonining sustlashishi bilan kechishi (p<0,05)ni isbotlash bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi muvofiqlashtirilgan ekspert kengashi tomonidan 2023-yil 26-mayda 03-23/3-m bilan tasdiqlangan “Razrabotka sposoba korreksii laboratornoy diagnostiki i standartnogo lecheniya yuvenil`nogo idiopaticheskogo artrita” nomli uslubiy tavsiyanomada aks ettirilgan va Toshkent tibbiyot akademiyasi Ko‘p tarmoqli klinikasi 2023 yil 14 iyunda №54 sonli buyrug‘i, Toshkent Shahar 4-son bolalar klinik shifoxonasi 2023 yil 3 iyunda №104 buyruq hamda Toshkent Shahar Bolalar milliy tibbiyot markazi 2024 yil 8 iyulda 01-1-04/57 sonli buyrug‘i bilan klinik amaliyotga joriy etilgan. (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 15 iyuldagi №03/40-son xulosasi). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: olingan ma’lumotlar YuIAda suyak metabolizmida buzilishlarni, suyak emirishilini erta aniqlash va oqiblarini bashorat qilish sifatini yaxshilaydi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: havf omillarini diagnostik prognozlash mezonlariga kiritilishi YuIA klinik ko‘rinishini bashorat qilishga yordam berib, diagnostikasini takomillashtirishga olib keladi, natijada residivlar soni kamayib shifoxonaga yotqizishdan voz kechishga olib keladi va har bir bemorning 10 kunlik shifoxonaga yotqizilishi uchun o‘rtacha 1620000 so‘mgacha mablag‘ni tejash imkonini bergan, 103 bemor uchun 166860000 so‘mni tashkil etgan. Xulosa: YuIA bilan og‘rigan bemorlarda erta diagnostika qilish byudjet va byudjetdan tashqari mablag‘larni bir bemorga 1620000 so‘mni iqtisod qilish imkonini bergan;
to‘rtinchi ilmiy yangilik: osteotrop davoni olgan bolalarda suyak-bo‘g‘im tizimining metabolik buzilishlari va kasallikning qaytalanish holatlari mos ravishda 3,5 barobar va 2,2 barobarga kamaydi, bu esa harakat apparatining funksional holatini 2 barobar tiklanishiga olib kelishini (p < 0,05) isbotlash bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi muvofiqlashtirilgan ekspert kengashi tomonidan 2023-yil 26-mayda 03-23/3-m bilan tasdiqlangan “Razrabotka sposoba korreksii laboratornoy diagnostiki i standartnogo lecheniya yuvenil`nogo idiopaticheskogo artrita” nomli uslubiy tavsiyanomada aks ettirilgan va Toshkent tibbiyot akademiyasi Ko‘p tarmoqli klinikasi 2023 yil 14 iyunda №54 sonli buyrug‘i, Toshkent Shahar 4-son bolalar klinik shifoxonasi 2023 yil 3 iyunda №104 buyruq hamda Toshkent Shahar Bolalar milliy tibbiyot markazi 2024 yil 8 iyulda 01-1-04/57 sonli buyrug‘i bilan klinik amaliyotga joriy etilgan. (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yil 15 iyuldagi №03/40-son xulosasi). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: olingan ma’lumotlar YuIAda suyak metabolizmida buzilishlarni, suyak emirishilini erta aniqlash va oqibatlarini bashorat qilish sifatini yaxshilaydi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: havf omillarini diagnostik prognozlash mezonlariga kiritilishi YuIA klinik ko‘rinishini bashorat qilishga yordam berib, diagnostikasini takomillashtirishga olib keladi, natijada residivlar soni kamayib shifoxonaga yotqizishdan voz kechishga olib keladi va har bir bemorning 10 kunlik shifoxonaga yotqizilishi uchun o‘rtacha 1620000 so‘mgacha mablag‘ni tejash imkonini bergan, 103 bemor uchun 166860000 so‘mni tashkil etgan. Xulosa: YuIA bilan og‘rigan bemorlarda erta diagnostika qilish byudjet va byudjetdan tashqari mablag‘larni bir bemorga 1620000 so‘mni iqtisod qilish imkonini bergan.
