Бобоева Моҳим Шукуровнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбекистонда жамият трансформациялашуви шароитида экологик барқарорликни таъминлашнинг устувор йўналишлари” мавзусидаги 09.00.04 – Ижтимоий фалсафа ихтисослиги.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.PhD/Fal1056
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат транспорт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc.03/30.12.2019.F.01.05.
Илмий раҳбар: Раматов Жуманиёз Султанович, фалсафа фанлари доктори, профессор;
Расмий оппонентлар: Тилавов Ўктам Ғуломович, фалсафа фанлари доктори, профессор; Омонов Баҳодир Нуриллаевич, фалсафа фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: “Тошкент Ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш муҳандислари институти” Миллий тадқиқот Университети.
Диссертация йўналиши: назарий-амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Жамият трансформациялашуви шароитида экологик барқарорликни таъминлашнинг аҳамиятини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
- жамият трансформациялашуви шароитида экологик барқарорликни таъминлаш масалаларининг назарий – методологик асослари тизимли таҳлили негизида, “ижтимоий – экологик трансформация” тушунчасига фалсафий – назарий жиҳатдан муаллифлик таклифлари ишлаб чиқилиб, ушбу жараён жамият ҳаётининг барча соҳаларига экологик қадриятларни интеграциялаш механизми сифатида асосланган;
- ижтимоий – фалсафий омилларнинг экологик барқарорликка таъсирини илмий – назарий жиҳатдан тадқиқ этиш натижасида, экологик хавфсизликни таъминлаш жараёнида биофизик тизимлар (қазиб олинадиган ёқилғилар, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси, табиий ресурслар) трансформациялашувидаги “Экологик фаоллик” ва “Экологик масъулият” моделларининг жамият тараққиётидаги ролининг устуворлигида нодавлат нотижорат ташкилотлар креатив фаоллиги консептуал жиҳатдан очиб берилган;
- глобал экологик муаммолар шароитида хавфсизликни таъминлаш стратегиясининг ифодаси сифатида “Яшил тараққиёт” консепсиясининг ижтимоий – фалсафий моҳияти аниқлаштирилиб, унинг жамият тараққиётидаги роли аксеологик нуқтаи назардан таҳлил этилиши натижасида, экологик барқарорликнинг умумбашарий хусусиятлари билан миллий консепсия ўртасидаги боғлиқлик қонуниятларига асосланган “Яшил ижтимоий консепсия”нинг замонавий ғоявий (интеграцион, экологик уйғунлик, айланма тизим ва табиий капитални сақлаш) тамойиллари далилланган;
- қадриятлар тизимидаги барқарорлик ва ўзгарувчанлик диалектикаси орқали миллий ва диний қадриятлар ҳамда ахлоқий принциплар шахс экологик дунёқарашини шаклланишининг детерминацион омили сифатида очиб берилиб, демоктарлашув ва либераллашув жараёнларининг ижтимоий – экологик инқирозни юмшатишдаги манфаатлар мувозанати, экологик мониторинг, локал ва глобал экологик ҳаракатлар каби таъсир механизмлари таклиф этилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. “Ўзбекистонда жамият трансформациялашуви шароитида экологик барқарорликни таъминлашнинг устувор йўналишлари”ни тадқиқ этиш бўйича ишлаб чиқилган таклифлар асосида:
Екологик барқарорлик – бу итимоий тараққийот тарихида алоҳида ўринга ега бўлган енг муҳим категорийалардан биридир. Екологик барқарорлик транформатсийа жарайонларидаги ижтимоий ҳодиса ҳар қандай ижтимоий тизимнинг тарихий ривожланисҳининг ҳар бир босқисҳида ажралмас атрибути сифатида кўрилади. Трансформатсийа, екологик барқарорликка оид берилган муаллифлик таклифларидан Ўзбекистон Йосҳлар иттифоқининг турли ижтимоий лойихалари исҳлаб сҳиқисҳда, тадбирлар сенарийларида фойдаланилди. (Ўзбекистон Йосҳлар иттифоқининг 2024 йил 11 сентябрдаги 04-13/864 - сон маълумотномаси). Берилган илмий хулосалар,амалий таклифларда йосҳларнинг екологик саводхонлиги, екологик гигиенаси,экологик қадриятлар, екологик дунйоқарасҳини юксалтирисҳ усулларини осҳиб берган.
Йанги Ўзбекистонда Усҳинсҳи Ренесанс ройдевори барро етилайотган бир даврда ўтмисҳда мавжуд бўлган екологик барқарорликни, атроф – муҳитни муҳофаза қилисҳ, инсон саломатлиги, юрт равнақини ривожлантирисҳда давлат ва нодавлат нотижорат тасҳкилотлар фаолийатининг ўзига хос тенденсийалари, “Экологик фаоллик”, “Экологик масъулият” хусусидаги илмий хулосаларга оид тавсийалардан Ўзбекистон Ресрубликаси Екологик рартийаси сайловолди дастурларида, савловолди тарғибот тасҳвиқот исҳларида фойдаланилган. (Ўзбекистон Екологик Рартийаси 2024 йил 03 июлдаги 01/317- сон маълумотномаси). Илмий хулосалар аҳолининг табиатга, екологийага дахлдорлик ҳиссини юксалтирисҳ, жамийатда екологик фаолликни ривожлантирисҳга хизмат қилган.
“Йасҳил иқтисодийот”, “Йасҳил енергетика”, “Йасҳил истемол”, “Йасҳил тараққиёт” ислоҳотларининг Йанги Ўзбекистоннинг барқарор тараққиётга эришишдаги ҳамкорлик ва ривожланисҳ стратегийасининг асосий йўналисҳи эканлиги, екологик муаммоларни йесҳисҳдаги аксеологик омиллари далилланган. Барқарор тараққиёт ва унга Ўзбекистон позицияси тизими бўйича берган таклифларидан Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлигининг экологияга оид қонунчилик базасини такомиллаштиришда фойдаланилган. (Ўзбекистон Ресрубликаси Йосҳлар исҳлари агентлиги 2024 йил 25 июндаги 2-13-21- 3325 сон маълумотномаси).Натижада илмий хулосалар Йанги Ўзбекистоннинг халқаро майдондаги имиджини осҳирисҳда екологик барқарорликни аҳоли муносиб турмусҳ даражаси, озиқ овқат хавфсизлиги, экологик уйғунлик, айланма тизим, табиий капитални сақлаш каби екологик омиллар таъсири асосида болалар ва айоллар ўлими, касалланисҳ рейтингларини расайтирисҳга қаратилган ижтимоий жиҳатлар, екологийа соҳасида фуқаро масъулийатини таъминласҳга қаратилган фаолийатнинг айни давлат ҳар бир аъзосининг ҳаракатига мувофиқ еканлигини белгиловсҳи устувор вазифалар “Яшил ижтимоий консепсия”ни исҳлаб сҳиқисҳга хизмат қилган.
Инсонларни атроф – муҳит сифатини сақласҳ ва соғломласҳтирисҳ енг муҳим муаммолардан бири сифатида қаралиб халқлар форовонлиги ва давлатлар иқтисодийотининг асоси сифатида халқлар хохисҳ иродаси ва ижтимоий бурсҳи сифатида ижтимоийласҳув жарайонларида ижтимоий – экологик инқирозни юмшатишдаги манфаатлар мувозанати, экологик мониторинг, локал ва глобал экологик ҳаракатлар “ижтимоий екологик адолат” идиомаси обйектив қадрийат сифатида номоён бўлиши либерал, демократик, ррагматик мисоллари демократлаштириш ва либераллаштириш билан асосланганлигига оид тавсийалар ва илмий хулосалардан Республика Маънавият ва Марифат маркази ҳузуридаги ижтимоий – маънавий тадқиқотлар институтининг 2024 йил учун чора – тадбирлар дастурининг ИХ йўналишида белгиланган “Соғлом турмуш тарзи, экологик маданият ва табиатни асраш масалалари” йўналишидаги тарғибот ишларини ташкил қилишда фойдаланилди.(Республика Маънавият ва Марифат маркази ҳузуридаги Ижтимоий – маънавий тадқиқотлар институти томонидан 3 июл 2024 йилда берилган 297 сон маълумотнома). Илмий хулосалар ижтимоий ҳаётнинг экотизимлар саломатлигига таъсири, ижтимоий форовонликнинг фуқаролар экологик онгги ва дунёқарашига бўглиқлигида, аҳолининг муносиб турмуш даражасини, экологик омиллар таъсирида болалар ва аёллар ўлими рейтинггини пасайтиришга қаратилган ижтимоий жиҳатлар,экология соҳасидаги фуқаро масъулиятини таъминлашга қаратилган ҳар бир фуқаро фаолиятига мувофиқ эканлигини белгиловчи жиҳатлари тадбиқ этилган. Натижада диссертацияда илгари сурилган таклиф, тавсия ва хулосалар ижтимоий бошқарувнинг маънавий асосларини фалсафий таҳлил қилишга хизмат қилган.