Турсунходжаева Ширин Зафар қизининг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Инвестиция портфелини шакллантиришда молиявий рискларни бошқариш методологиясини такомиллаштириш”, 08.00.07 – “Молия, пул муомаласи ва кредит”.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.3.DSc/Iqt764
Илмий маслаҳатчи: Жумаев Нодир Хосиятович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат иқтисодиёт университети, DSc.03/30.12.2019.I.17.01.
Расмий оппонентлар: иқтисодиёт фанлари доктори, академик Ғуломов Саидахрор Саидахмедович; иқтисодиёт фанлари доктори, профессор Хайдаров Низомиддин Хамраевич; иқтисодиёт фанлари доктори, профессор Элмирзаев Самариддин Эшкуватович.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Бизнес ва тадбиркорлик олий мактаби
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Инвестиция портфелини шакллантиришда молиявий рискларни бошқариш методологиясини такомиллаштириш бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
корхона операцион харажатларини оптималлаштириш мақсадида “Т+2” моделини жорий қилиш орқали янги дефолт (риск) бошқарув тизимини қўлланишини яна бир кунга узайтириш таклиф этилган;
давлат қимматли қоғозлари билан савдолар амалга оширилганда қимматли қоғозлар ва пул маблағларини олдиндан депозитга қўйиш талабларини бекор қилиш ва янги ҳисоб-китоблар (клиринг) моделининг бир қисми сифатида риск бошқаруви амалиётини жорий этиш таклиф этилган;
хусусийлаштириш жараёнини жадаллаштириш ҳамда миноритар акциядорлар ҳажмини кенгайтириш мақсадида давлат улуши 50% ва ундан ортиқ бўлган давлат иштирокидаги корхоналар бир молия йилида жалб қиладиган жами маблағларнинг бир қисмини (кредитнинг камида 5 фоизини) маҳаллий капитал бозорида биржа қимматли қоғозларнинг уюшган савдоларида жойлаштириш орқали жалб этиш таклиф этилган;
инвестиция портфелини шакллантиришда молиявий рискларни самарали бошқариш мақсадида ўз ҳодимларининг акцияларга эгалиш қилиш режаси (ЭСОП) ни жорий этишда ҳеджирлаш методларидан бўлган опсион шартномасидан фойдаланиш илмий асосланган;
қимматли қоғозлар чиқаришни рўйхатдан ўтказиш тартибини соддалаштириш орқали қимматли қоғозлар бозорида савдо ҳажмини оширишга ҳамда капитал бозорига миноритар инвесторларни янада кенг жалб қилишга эришиш мақсадида қимматли қоғозларни рўйхатдан ўтказишда “қутида рўйхатга олиш” (шелф-регистратион) амалиётини жорий этиш таклиф этилган.
VI. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Инвестиция портфелини шакллантиришда молиявий рискларни бошқариш методологиясини такомиллаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
корхона операцион харажатларини оптималлаштириш мақсадида “Т+2” моделини жорий қилиш орқали янги дефолт (риск) бошқарув тизимини қўлланишини яна бир кунга узайтиришга доир таклифи акциядорлик жамиятнинг ривожланиш стратегиясини ишлаб чиқишда фойдаланилган. (“Қўқон механика заводи” акциядорлик жамиятининг 2024-йил 28-ноябрдаги 01-256-сонли маълумотномаси) Мазкур таклиф, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 2 сентябрдаги ПҚ-291 сонли қарорининг 4-иловаси 2023-2025 йилларда капитал бозорини ривожлантириш бўйича «Ёʻл харитаси» ишлаб чиқишда фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2025-йил 28-январдаги 03/09-1-19/389-сонли маълумотномаси). Шунингдек, мазкур таклифни амалиётга жорий этилиши акциядорлик жамиятлари томонидан қўшимча операцион харажатларини 10-15 фоизгача оптималлаштиришга эришилган.
давлат қимматли қоғозлари билан савдолар амалга оширилганда қимматли қоғозлар ва пул маблағларини олдиндан депозитга қўйиш талабларини бекор қилиш ва янги ҳисоб-китоблар (клиринг) моделининг бир қисми сифатида риск бошқаруви амалиётини жорий этиш доир таклифи амалиётда фойдаланиш учун қабул қилинган. Мазкур таклиф, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023-йил 2 сентябрдаги
ПҚ-291 сонли қарорининг 4-иловаси 2023-2025-йилларда капитал бозорини ривожлантириш бўйича «Ёʻл харитаси» ишлаб чиқишда фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2025-йил 28-январдаги 03/09-1-19/389-сонли маълумотномаси ва “Қўқон механика заводи” акциядорлик жамиятининг 2024-йил 28-ноябрдаги 01-256-сонли маълумотномаси) Шунингдек, мазкур таклифни амалиётга жорий этилиши акциядорлик жамиятларини қимматли қоғозлар бозорида молиявий операцияларни амалга ошириш билан боғлиқ талабларни енгиллаштириш билан бирга пул оқимлари таркибини оптималлаштириш орқали риск бошқаруви механизмини такомиллаштиришга эришилди.
хусусийлаштириш жараёнини жадаллаштириш ҳамда миноритар акциядорлар ҳажмини кенгайтириш мақсадида давлат улуши 50% ва ундан ортиқ бўлган давлат иштирокидаги корхоналар бир молия йилида жалб қиладиган жами маблағларнинг бир қисмини (кредитнинг камида 5 фоизини) маҳаллий капитал бозорида биржа қимматли қоғозларнинг уюшган савдоларида жойлаштириш орқали жалб этиш таклифи амалиётда фойдаланиш учун қабул қилинган. Мазкур таклиф, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023-йил 2-сентябрдаги ПҚ-291 сонли қарорининг 4-иловаси 2023-2025-йилларда капитал бозорини ривожлантириш бўйича «Ёʻл харитаси» ишлаб чиқишда фойлаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2025-йил 28-январдаги 03/09-1-19/389-сонли маълумотномаси ва “Қўқон механика заводи” акциядорлик жамиятининг 2024-йил 28-ноябрдаги 01-256-сонли маълумотномаси) Шунингдек, акциядорлик жамиятларини қимматли қоғозлар бозоридаги савдо ҳажмини янада ошириш мақсадида қўшимча молиявий инструментларни уюшган савдоларда жойлаштирилди.
инвестиция портфелини шакллантиришда молиявий рискларни самарали бошқариш мақсадида ўз ҳодимларининг акцияларга эгалиш қилиш режаси (ЭСОП) ни жорий этишда ҳеджирлаш методларидан бўлган опсион шартномасидан фойдаланиш таклифи Ўзбекистон Республикаси Истиқболли лойиҳалар миллий агентлиги томонидан “Акциядорлик жамиятлари ходимларининг акцияларга эгалик қилиш режасини жорий этиш тартиби тўғрисидаги” Низомни ишлаб чиқишда фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2025-йил 28-январдаги 03/09-1-19/389-сонли маълумотномаси) Хусусан, мазкур таклиф асосида инвестиция портфелини шакллантиришда молиявий рискларни самарали бошқариш учун опсионлар қийматини ҳисоблашда Блек-Шоулз моделидан фойдаланиш таклифи асосланган.
қимматли қоғозлар чиқаришни рўйхатдан ўтказиш тартибини соддалаштириш орқали қимматли қоғозлар бозорида савдо ҳажмини оширишга ҳамда капитал бозорига миноритар инвесторларни янада кенг жалб қилишга эришиш мақсадида қимматли қоғозларни рўйхатдан ўтказишда «қутида рўйхатга олиш» (шелф-регистратион) амалиётини жорий этиш таклифи Ўзбекистон Республикасида капитал бозорини ривожлантириш бўйича «Ёʻл харитаси» ишлаб чиқишда фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2025-йил 28-январдаги 03/09-1-19/389-сонли маълумотномаси). Натижада, қимматли қоғозларни «қутида рўйхатга олиш» амалиётини жорий этиш орқали капитал бозорининг ликвидлиги ошади, кичик инвесторлар учун имкониятлар кенгаяди ва иқтисодий ривожланишга хизмат қилувчи барқарор ва замонавий молиявий инфратузилма шакллантирилган.
