Содикова Нозима Баходировнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Коронавирус (COVID-19) инфекциясига чалинган қайталанувчи бронхит бўлган болаларни клиник-генетик ва реабилитацион чора-тадбирларини оптималлаштириш”, 14.00.09 – Педиатрия, 14.00.20 – Тиббий генетика (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: В2023.2.PhD/Tib1902.
Илмий раҳбарлар: Каримжонов Илхамжон Асомович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Зокирова Умида Иркиновна, тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент педиатрия тиббиёт институти ҳузуридаги DSc.04/30.12.2019.Tib.29.01 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Шамансурова Элмира Амануллаевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Мухамедов Рустам Султонович, биология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Республика ихтисослаштирилган педиатрия илмий-амалий тиббиёт маркази.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади коронавирус (COVID-19) инфекцияси ўтказган болаларда қайталанувчи бронхитнинг клиник-функционал, иммунологик ва генетик хусусиятларини ўрганиш орқали реабилитация тадбирларини оптималлаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ҚБ касаллиги бронхообструктив синдром (БОС) билан кечганда беморларнинг 36,4%да COVID-19 аниқланганлиги, шулардан қайталанишлар сонининг йилига 3-4 мартагача кузатилиши - 1,5 баробаргача ошганлиги, шунингдек COVID-19 ўтказган болаларда ҚБ касаллиги БОС билан кечганда, COVID-19 ўтказмаган беморларга нисбатан ташқи нафас олиш функцияси (ТНФ)нинг (ТНЧҲ1,ФЎҲҲ, ТНЧҲ1/ЎҲҲ нисбати, СҲТ50) ишончли даражада 1,4 баробар назорат гуруҳига нисбатан камайиши (p<0,001) исботланган;
ҚБ касаллиги БОС билан кечган ва COVID-19 ўтказган беморларда, COVID-19 ўтказмаган гуруҳга нисбатан C-реактив оқсил (СРО-13,9 баробаригача) ва цитокин кўрсаткичи (IL-4– 6,2 марта, IL-6– 6,5 марта, IL-10– 5,5 марта) ошиши аниқланиб, цитокинлар кўрсаткичлари билан ТНФ ўртасида ўзаро ишончли корреляцион боғлиқлик (r=+0,31–0,62; p <0,001) исботланган;
ҚБ касаллиги БОС билан кечган COVID-19 ўтказган беморларда IL-6 (174C/G) ва IL-10 (1082G/A) генлари полиморфизмининг прогностик аҳамияти ва предикторлик роли исботланиб, IL-6 (-174C/G) генининг G/G мутацион гомозигота генотиплари, IL-10 (1082G/A) генининг A/A мутацион генотипи частотаси COVID-19 сиз гуруҳга нисбатан мос равишда 6,8 ва 10 марта юқори эканлиги аниқланиб, IL-6 ва IL-10 генлари, цитокинлар, IgE (r=+0,32–0,74; p <0,001) ва ТНФ (айниқса СҲТ50, ТНЧҲ1) кўрсаткичлари ўртасида ўзаро ишончли корреляцион боғлиқлик (r=+0,33–0,73; p <0,001) исботланган;
COVID-19 ўтказган ҚБ касаллиги БОС билан кечган беморларни узоқ муддатли реабилитация қилишда кинезиогидротерапиянинг клиник ва лаборатор самарадорлиги аниқланиб, клиник динамиканинг ижобий томонга ўзгариши, яъни рецидивлар частотасининг камайиши, ТНФ кўрсаткичларининг яхшиланиши, шунингдек СРО ва IL-4, IL-6, IL-10 даражасининг пасайиши оқибатида даволанишни оптималлаштиришга ёрдам бериши исботланган;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Коронавирус инфекциясини (COVID-19) ўтказган болаларда қайталанувчи бронхитни ташхислаш ва реабилитация қилиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: ҚБ касаллиги бронхообструктив синдром (БОС) билан кечганда беморларнинг 36,4%да COVID-19 аниқланганлиги, шулардан қайталанишлар сонининг йилига 3-4 мартагача кузатилиши - 1,5 баробаргача ошганлиги, шунингдек COVID-19 ўтказган болаларда ҚБ БОС билан кечганда, COVID-19 ўтказмаган беморларга нисбатан ташқи нафас олиш функцияси (ТНФ)нинг (ТНЧҲ1,ФЎҲҲ, ТНЧҲ1/ЎҲҲ нисбати, СҲТ50) ишончли даражада 1,4 баробар назорат гуруҳига нисбатан камайиши (p<0,001) исботлаш бўйича таклифлар Республика махсус 1-сон Зангиота шифохонасинингси 2023 йил 23 ноябрдаги 164-сонли буйруқғи ҳамда Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 2023 йил 9 июлдаги 104-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 августдаги 05/75-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ҚБ касаллиги БОС билан кечган COVID-19 ўтказган беморлар орасида хавф гуруҳларини эрта аниқлаш орқали рецидивлар частотасини камайтириш ногиронликни олдини олиш ва касалхонага ётқизишлар сонининг қисқаришига имкон беради. Иқтисодий самарадорлиги: ҚБ касаллиги БОС билан кечган COVID-19 ўтказган беморларда хавф гуруҳларини аниқлаш, узоқ муддатли реабилитация ўтказиш, рецидивлар сонини камайтиришга, стационар даволаш харажатларини қисқартиришга олиб келади ва хар бир беморнинг 10 кунлик шифохонага ётқизилиши учун ўртача 1730000 сўмгача маблағни тежаш имконини берган ўртача 119 бемор учун 205870000 сўм ортиқча сарф харажатларни иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: ҚБ касаллиги БОС билан кечган COVID-19 ўтказган беморларда хавф гуруҳларини эрта аниқлаш, узоқ муддатли реабилитация ўтказиш касалликнинг рецидивлар сонини камайтиришга бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни бир беморга 1730000 сўмни иқтисод қилиш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: ҚБ касаллиги БОС билан кечган ва COVID-19 ўтказган беморларда, COVID-19 ўтказмаган гуруҳга нисбатан C-реактив оқсил (СРО-13,9 баробаригача) ва цитокин кўрсаткичи (IL-4– 6,2 марта, IL-6– 6,5 марта, IL-10– 5,5 марта) ошиши аниқланиб, цитокинлар кўрсаткичлари билан ТНФ ўртасида ўзаро ишончли корреляцион боғлиқлик (r=+0,31–0,62; p <0,001) исботлаш бўйича таклифлар Республика махсус 1-сон Зангиота шифохонасинингси 2023 йил 23 ноябрдаги 164-сонли буйруқғи ҳамда Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 2023 йил 9 июлдаги 104-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 августдаги 05/75-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: коронавирус инфекциясини (COVID-19) ўтказган қайталанувчи бронхит касаллиги бронхообструктив синдром билан кечган беморларда ташхислаш жараёнида яллиғланиш биомаркерлари, цитокинлар даражасини аниқлаш касалликнинг оғир кечиши ва асоратларини ўз вақтида олдини олишга имкон беради. Иқтисодий самарадорлиги: COVID-19 ўтказган ҚБ касаллиги БОС билан кечган беморларни СРО ва цитокинларни оддий ва самарали тадқиқот усули сифатида амалиётда қўллаш қўшимча текширувларга зарурат йўқлиги сабабли 119 нафар бемор учун 51170000 сўм маблағни тежашга имконини берган. Хулоса: коронавирус инфекциясини ўтказган болаларда бронхообструктив синдроми билан қайталанувчи бронхитни аниқлаш ва вақтида даволаш бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни бир беморга 430000 сўмни иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: ҚБ касаллиги БОС билан кечган COVID-19 ўтказган беморларда IL-6 (174C/G) ва IL-10 (1082G/A) генлари полиморфизмининг прогностик аҳамияти ва предикторлик роли исботланиб, IL-6 (-174C/G) генининг G/G мутацион гомозигота генотиплари, IL-10 (1082G/A) генининг A/A мутацион генотипи частотаси COVID-19 сиз гуруҳга нисбатан мос равишда 6,8 ва 10 марта юқори эканлиги аниқланиб, IL-6 ва IL-10 генлари, цитокинлар, IgE (r=+0,32–0,74; p <0,001) ва ТНФ (айниқса СҲТ50, ТНЧҲ1) кўрсаткичлари ўртасида ўзаро ишончли корреляцион боғлиқлик (r=+0,33–0,73; p <0,001) исботлаш бўйича таклифлар Республика махсус 1-сон Зангиота шифохонасинингси 2023 йил 23 ноябрдаги 164-сонли буйруқғи ҳамда Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 2023 йил 9 июлдаги 104-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 августдаги 05/75-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: IL-6 (174C/G) ва IL-10 (1082G/A) генларининг полиморфизмини коронавирус инфекциясини (COVID-19) ўтказган қайталанувчи бронхит касаллиги бронхообструктив синдром билан кечган беморларда аниқлаш, касалликни эрта босқичларда аниқлаш ва унинг оғир кечишини прогноз қилиш имкониятини оширади, касалликни ўрта ва оғир даражаларини ўз вақтида олдини олишга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлиги: IL-6 (174C/G) ва IL-10 (1082G/A) генларининг полиморфизмини коронавирус инфекциясини (COVID-19) ўтказган қайталанувчи бронхит касаллиги бронхообструктив синдром билан кечган беморларда аниқлаш, 119 та бемор учун 119000000 сўм маблағ тежаш имконини берган Хулоса: коронавирус инфекциясини (COVID-19) ўтказган қайталанувчи бронхит касаллиги бронхообструктив синдром билан кечган беморларда эрта диагностика қилиш бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни бир беморга 1000000 сум иқтисод қилиш имконини берган;
тўртинчи илмий янгилик: COVID-19 ўтказган ҚБ касаллиги БОС билан кечган беморларни узоқ муддатли реабилитация қилишда кинезиогидротерапиянинг клиник ва лаборатор самарадорлиги аниқланиб, клиник динамиканинг ижобий томонга ўзгариши, яъни рецидивлар частотасининг камайиши, ТНФ кўрсаткичларининг яхшиланиши, шунингдек СРО ва IL-4, IL-6, IL-10 даражасининг пасайиши оқибатида даволанишни оптималлаштиришга ёрдам бериши исботланган исботлаш бўйича таклифлар Республика махсус 1-сон Зангиота шифохонасинингси 2023 йил 23 ноябрдаги 164-сонли буйруқғи ҳамда Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 2023 йил 9 июлдаги 104-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 августдаги 05/75-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: COVID-19 ўтказган ҚБ касаллиги БОС билан кечган беморларда кинезиогидротерапиясини комплексли узоқ муддатли реабилитацияда қўллаш клиник динамикани, ташқи нафас олиш функциясининг кўрсаткичларини яхшилашни, касалликнинг рецидивлар сонини камайтиришга, С-реактив оқсил ва цитокинлар (IL-4, IL-6, IL-10) даражасини пасайтиришга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлиги: COVID-19 ўтказган ҚБ касаллиги БОС билан кечган беморларда хавф гуруҳларини эрта аниқлаш ва узоқ муддатли реабилитация ўтказиш рецидивлар сонини камайтиришга ва стационар даволаш харажатларини қисқартиришга ёрдам беради. Бир кунлик даволаш нархи 175000 сўмни, бир беморни 10 кунлик даволашнинг ўртача харажати эса 1750000 сўмни ташкил этади. Бу эса 33 нафар болани даволашда 57750000 сўм маблағни тежаш имконини берган. Хулоса: COVID-19 ўтказган ҚБ касаллиги БОС билан кечган беморларда хавф гуруҳларини эрта аниқлаш, узоқ муддатли реабилитация ўтказиш касалликнинг рецидивлар сонини камайтиришга бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни бир беморга 1730000 сўмни иқтисод қилиш имконини берган.