Алтиной  Масалиеванинг 
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
    Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): “Бухоро хонлиги манбашунослиги  ва  тарихшунослиги  (20-21-юзйиллик бошлари)”. 07.00.08 – Тарихшунослик, манбашунослик ва тарихий тадқиқот усуллари.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: B2025.3.DSc/Tar90.
Илмий маслаҳатчи: Дилором Агзамовна  Алимова, тарих фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фанлар академияси Тарих институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса, ИК рақами: Ўзбекистон Фанлар академияси Тарих институти. DSc.02/30.12.2019.Tar.56.01. 
Расмий оппонентлар: Ойбек Абдурасуловуч Кличев, тарих фанлари доктори, доцент,
Бобир Бомурадович Аминов,  тарих фанлари доктори, доцент
Шовосил Юнусович Зиёдов, тарих фанлари доктори, доцент
Етакчи ташкилот: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: 20-юзйиллик бошларида яратилган манбаларни таҳлил қилиш, Бухоро хонлиги тарихи ҳақидаги билимларнинг умумий ҳолатини ўрганиш, ҳар бир даврнинг ўзига хос хусусиятларини кўриб чиқиш, тарихшуносликнинг асосий йўналишлари, хусусиятлари ва мавзунинг баҳсли жиҳатларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
Абдураҳмон Тамкинийнинг “Матолиъи ал-фохира ва матолиб ал-зоҳира” асари асосида Субҳонқули хоннинг фиқҳ, нахв, мантиқ, сарф, ҳикмат ва риёзий, тарих, ҳисоб илми каби қирқдан ортиқ фанлар бўйича олимни тайёрлаб, уларни донишмандлар жамоавий йиғини - кенгаш орқали махсус имтиҳондан ўтказгани ҳамда синовдан мувафаққиятли ўтганларгина соҳаси бўйича лавозимларга тайинланганлиги далилланди.
Ҳишматнинг “Таржимаи ҳол Остонақул қўшбеги” асарида маълумот беришича Бухоро хонлигида “вазароти асас” – “хавфсизлик хизмати” лавозими жорий этилгани ҳамда хоксорлиги туфайли Остонақул исми берилган ва асл исми Туробқул ибн Аббоснинг ушбу хизматда раҳбар сифатида фаолият юритганлиги аниқланган.
Бухоро хонлиги тарихини ўрганишда Садр Зиё, Муҳаммад Носир, Ҳишмат каби тарихнавислар асарларида анъанавий ёндашув, Абдулазим Сомий ва Мирзо Сирожиддин асарларида мавжуд ижтимоий тузумга танқидий ёндашув, Пўлат Солиев ва Абдурауф Фитрат асарларида эса айрим манғит ҳукмдорлари ва сиёсий тизимга танқидий ёндашувда бўлгани асосланган.
20-юзйиллик бошларида француз ва рус тадқиқотчилари Бухоро хонлигини геологик, этнографик ва лингвистик жиҳатдан ўрганиш учун жўнатилгани, рус тадқиқотчилари М.Н.Николский, Д.Н.Логофетлар Ўрта Осиёдаги Россия мулкларига қизиқишни уйғотишга ҳаракат қилишгани, Э.Марков, Ф.И.Лобисевич Бухоро хонлигини подшо Россиясининг таъсирига олиш тарафдорлари бўлганлиги, А.Ф.Губаревич-Родобилский, И.Малаховский Н.П.Верховской, С.Р.Конопкалар подшо Россиясининг Бухоро хонлигидаги келгуси сиёсати учун ўз таклифларини киритганлиги, ва уларнинг айримларида русларнинг “сивилизаторлик миссия”сига урғу берилганлиги далилланган.
Бухоро хонлиги тарихшунослиги илмий хусусиятларига кўра 6 босқич: 1) нисбатан холисона ёндашувлар ва болшевистик мафкурага тўла бўйсунгани (20-юзйилликнинг 20-50-йиллари биринчи ярми); 2) сензуранинг заифлашиши, махфий архив ҳужжатларидан фойдаланиш имконияти даври (1950-80-йиллари); 3) воқеликка муносабат ўзгариб, миллий ўзликни англашга интилиш (1980-90-йиллар); 4) ўзликни англашга интилиш ва айрим тадқиқотларда совет давридаги “формасион” ёндашувнинг кузатилиши (1991-98-йиллар); 5) ўзбек давлатчилиги консепсияси ишлаб чиқилиб, янгича ёндашувларга ўтилиши (1999-2016-йиллар); 6) совет даврида яратилган қолиплардан фарқли ўлароқ масалани (ҳукмдорларнинг ислоҳатчилиги, давлат бошқаруви, тасаввуф тарихи, миллий тиб, ҳаж масаласи) холисона таҳлилига бағишланган тадқиқотлардан (2017-2025-йиллар) иборатлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Мавзу юзасидан ишлаб чиқилган илмий хулоса ва таклифлар асосида:
Абдураҳмон Тамкинийнинг “Матолиъи ал-фохира ва матолиб ал-зоҳира” асари асосида Субҳонқули хоннинг фиқҳ, нахв, мантиқ, сарф, ҳикмат ва риёзий, тарих, ҳисоб илми каби қирқдан ортиқ фанлар бўйича олимни тайёрлаб, уларни донишмандлар жамоавий йиғини - кенгаш орқали махсус имтиҳондан ўтказгани ҳамда синовдан мувафаққиятли ўтганларгина соҳаси бўйича лавозимларга тайинланганлиги оид маълумотлардан Ўзбекистонда туризмни ривожлантириш, халқимизнинг тарихий мероси, урф-одатлари ва анъаналарини асраб-авайлашга доир тадбирлар доирасида семинар-тренинг ва конференцияларни ташкил этишда фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Маданият ва туризм вазирлигининг 2023-йил 5-июндаги 03-12-15-3806-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижалари Ўзбекистонда туризмни ривожлантиришда Бухоро, Самарқанд, Шаҳрисабз, Қарши, Термиз ва бошқа ҳудудларнинг аҳамиятини оширишда амалий асос бўлиб хизмат қилган.
Ҳишматнинг “Таржимаи ҳол Остонақул қўшбеги” асарида маълумот беришича Бухоро хонлигида “вазароти асас” – “хавфсизлик хизмати” лавозими жорий этилгани ҳамда хоксорлиги туфайли Остонақул исми берилган ва асл исми Туробқул ибн Аббоснинг ушбу хизматда раҳбар сифатида фаолият юритганлиги каби илмий янгиликлардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Тарих институтида бажарилган Ўзбекистон Республикаси Фан ва технологиялар Агентлигининг ОТ-Ф-1-135 рақамли “ХИХ– ХХ аср  бошларида ўзбек халқининг интеллектуал-маданий мероси: анъаналар ва трансформация жараёнлари”  номли фундаментал лойиҳанинг “Ўзбекистонда интеллектуал мерос тарихига оид манбалар (ХИХ–ХХ аср бошлари)” номли кўрсаткичли библиографияси ва “Ўзбекистон тарихига оид манба ва тадқиқотлар (ХИХ–ХХ аср  бошлари)” монографиясининг “Бухоро амирлиги тарихий манбалари” қисмларида фойдаланилган. (2023-йил 5-апрелдаги 3/1255-698-сон маълумотномаси). Тадқиқот  натижаларининг фундаментал лойиҳага татбиқ этилиши Бухоро хонлигининг кам ўрганилган масалалардан бирини очиб беришга, муаммонинг моҳияти ва унинг аҳамиятини ўрганишга хизмат қилган.
Бухоро хонлиги тарихини ўрганишда Садр Зиё, Муҳаммад Носир, Ҳишмат каби тарихнавислар асарларида анъанавий ёндашув, Абдулазим Сомий ва Мирзо Сирожиддин асарларида мавжуд ижтимоий тузумга танқидий ёндашув, Пўлат Солиев ва Абдурауф Фитрат асарларида эса айрим манғит ҳукмдорлари ва сиёсий тизимга танқидий ёндашувда бўлгани доир маълумотлардан “Ўзбекистон тарихи” телеканалининг “Мавзу” кўрсатувини  тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон тарихи” телеканали давлат унитар корхонасининг 2020-йил 4-мартдаги 02-40-503-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижалари Бухоро хонлигининг шайбонийлар, аштархонийлар ва манғитлар сулоласи манбашунослиги ва тарихшунослигининг асосий йўналишлари ва муаммоларини кенг жамоатчиликка тарғиб қилишга хизмат қилган.
 “Ўзбекистон тарихи” телеканалининг “Очиқ дарс” кўрсатувида 20-юзйиллик бошларида француз ва рус тадқиқотчилари Бухоро хонлигини геологик, этнографик ва лингвистик жиҳатдан ўрганиш учун жўнатилгани, рус тадқиқотчилари М.Н.Николский, Д.Н.Логофетлар Ўрта Осиёдаги Россия мулкларига қизиқишни уйғотишга ҳаракат қилишгани, Э.Марков, Ф.И.Лобисевич Бухоро хонлигини подшо Россиясининг таъсирига олиш тарафдорлари бўлганлиги, А.Ф.Губаревич-Родобилский, И.Малаховский Н.П.Верховской, С.Р.Конопкалар подшо Россиясининг Бухоро хонлигидаги келгуси сиёсати учун ўз таклифларини киритганлиги, ва уларнинг айримларида русларнинг “сивилизаторлик миссия”сига урғу берилганлиги каби илмий хулосалардан фойдаланилган. (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон тарихи” телеканали давлат унитар корхонасининг 2020-йил 20-февралдаги  02-40-396-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижалари Бухоро хонлиги тарихини янги материаллар асосида кенг жамоатчиликка етказишга асос бўлган.
Бухоро хонлиги тарихшунослиги илмий хусусиятларига кўра 6 босқич: 1) нисбатан холисона ёндашувлар ва болшевистик мафкурага тўла бўйсунгани (20-юзйилликнинг 20-50-йиллари биринчи ярми); 2) сензуранинг заифлашиши, махфий архив ҳужжатларидан фойдаланиш имконияти даври (1950-80-йиллари); 3) воқеликка муносабат ўзгариб, миллий ўзликни англашга интилиш (1980-90-йиллар); 4) ўзликни англашга интилиш ва айрим тадқиқотларда совет давридаги “формасион” ёндашувнинг кузатилиши (1991-98-йиллар); 5) ўзбек давлатчилиги консепсияси ишлаб чиқилиб, янгича ёндашувларга ўтилиши (1999-2016-йиллар); 6) совет даврида яратилган қолиплардан фарқли ўлароқ масалани (ҳукмдорларнинг ислоҳатчилиги, давлат бошқаруви, тасаввуф тарихи, миллий тиб, ҳаж масаласи) холисона таҳлилига оид таклиф ва тавсияларидан Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонасида ташкил этилган семинар-тренинг, давра суҳбатларида фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва Оммавий коммуникациялар агентлиги Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонасининг 2023-йил 30-майдаги 02-20/837- сон маълумотномаси). Тадқиқот натижалари Ўзбекистон тарихини, жумладан, Бухоро хонлиги даври давлатчилиги ва дипломатияси тарихини, ўрта асрларда кечган ижтимоий жараёнларни янги материаллар асосида кенг жамоатчиликка тарғиб қилишга асос бўлган.