Собиров Отабек Қодировичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида
эълон.
I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Инглиз ва ўзбек тилларида қурилишга оид атамаларнинг лексик-семантик ва дериватив тадқиқи”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: № В2023.2.PhD/Fil3574
Илмий раҳбар: Шокиров Шерали Иброҳимович, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), профессор
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи: Наманган давлат университети, PhD.03/31.03.2021.Fil.76.05.
Расмий оппонентлар: Мирсанов Ғайбулло Қулмурадович, филология фанлари доктори, профессор; Досбаева Наргиза Турғунпўлатовна филология фанлари доктори (DSc), доцент, Етакчи ташкилот: Қўқон давлат педагогика институти
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади. инглиз ва ўзбек тилларида қурилиш соҳаси билан боғлиқ терминларнинг структурал-семантик ҳамда дериватив хусусиятларини чуқур ўрганиш ва таҳлил қилишдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат: Инглиз ва ўзбек тилларида қурилиш соҳасига оид терминологияда сўз ҳосил қилишнинг семантик, морфологик ва синтактик усулларини аниқлаш орқали мавжуд категориянинг икки хил маданиятдаги мазмунини лингвистик белгилар орқали ёритишнинг когнитив имкониятлари очиб берилган;
чоғиштирилаётган тилларда қурилиш соҳасига оид термин тизимининг асосий шаклланиш манбаи сифатида ўзлашган, байналмилал ҳамда калкаланган тил бирликлари хизмат қилиши лексик бирликларнинг деривацион мақомини асослаш орқали далилланган;
қурилиш соҳасига оид терминларнинг сўз ёки сўз бирикмаси экани, деннотатив, сигнификатив, синтагматик, категориал ва грамматик маъноларни ўз ичига олган семантик ва шаклий белгиларига эга бўлиши аниқланган. Шунингдек бошқа қурилиш соҳасига оид терминлар билан синонимик, полисемик, баъзан омонимик муносабатларга киришиши термин элементларининг ўзаро парадигматик ва синтагматик муносабатларини белгиловчи омил эканлиги исботланган;
терминларнинг динамик табиати ва уларнинг фикрлаш билан бевосита ўзаро таъсирида юзага келган лингвистик омиллар асосида қурилиш соҳасига оид термин тизимининг дискурс доирасида профессионал коммуникацияни амалга оширувчи когнитив структура сифатида хизмат қилиши асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Инглиз ва ўзбек тилларида қурилиш атамаларига оид сўзларнинг лексик-семантик ва дериватив тадқиқи бўйича олинган тадқиқот натижалари қуйидаги ишларда жорийлаштирилган:
илмий ишнинг қурилиш соҳасига оид терминларнинг сўз ёки сўз бирикмаси сифатида, қурилиш атамаларининг синонимик, полисемик, баъзан омонимик муносабатларга кириши, шунингдек, термин элементларининг ўзаро парадигматик ва синтагматик муносабатларини белгиловчи омил эканлиги исботланган. Мазкур тадқиқот натижалари ва хулосаларидан фойдаланилганлиги Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, Фан ва Инновациялар Вазирлиги томонидан “Ҳаракатлар стратегиясидан Тараққиёт стратегияси сари тамойилига асосан ишлаб чиқилган 2022-2026-йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегиясининг маънавий тараққиётни таъминлаш ва соҳани янги босқичга олиб чиқишга бағишланган бешинчи устувор йўналишида белгилаб берилган мақсадларнинг бевосита рўёбга чиқаришга қаратилган тадқиқот иши сифатида баҳолаш мумкинлиги (2023-йил 11-декабрдаги 05-12-13-5576-сон қарорига биноан) таъкидлаб ўтилган;
тадқиқот иши натижа ва материалларидан Ўзбекистон Республикаси Маданият вазирлиги Маданий-маърифий муассасалар номоддий миллий меросни ривожлантириш шўбаси томонидан ўзбек халқининг бой миллий тил анъаналари, номоддий маданий мероси, қадриятларимизнинг миллатлараро муносабатларни йўлга қўйиш ва алоқаларни мустаҳкамлаш борасида тузилган “Мамлакатимизда миллатлараро муносабатларини янада ривожлантириш ва уйғунлаштиришга доир услубий кўрсатмаларни тайёрлашда фойдаланилган. Бу эса (2023 йил 18-декабрдаги 06-13-14—5677-сонли маълумотномасига биноан) илмий хулосаларнинг қўлланилиши, шунингдек, лингвистик омиллар таъсирида кўплаб янги терминларнинг пайдо бўлиши асослаб берилган тавсиялар лойиҳа ишланмаларининг такомиллашишига хизмат қилди. Шунингдек, Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон тарихи” телерадиоканали ижодкорлари томонидан “Тақдимот”, кўрсатувида тадқиқотдаги инглиз ва ўзбек тилларида қурилиш соҳасига оид терминологиядан кўрсатув ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпаниясининг 2024 - йил 8-апрелдаги 06-447-сонли маълумотномаси).
Натижада, телекўрсатув ва эшиттиришлар учун тайёрланган материалларнинг мазмуни мукаммаллашган ҳамда инглиз ва ўзбек тилларидаги қурилиш атамаларига оид сўзларнинг лексик-семантик ва дериватив таҳлили илмий далилларга бой бўлиши таъминланган ва тўғридан-тўғри кўрсатувда кенг фойдаланилган.