Кадирова Хулкарой Абдувасиевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Фарғона водийси флорасидаги эфемерлар», 03.00.05 - Ботаника (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.3.PhD/B481.
Илмий раҳбар: Тургинов Орзимат Турдиматович, биология фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона жамоат саломатлиги тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Наманган давлат университети, PhD.03/30.12.2019.B.76.01.
Расмий оппонентлар: Хамраева Диловар Толибджоновна, биология фанлари доктори; Хошимов Хушбахт Рустамжон ўғли, биология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот: Гулистон давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Фарғона водийси флорасидаги эфемерларнинг тур таркибини аниқлаш ҳамда кенг кўламдаги таҳлилларни амалга оширишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор, Фарғона водийси флорасида тарқалган эфемерлар 20 оила, 105 туркумга мансуб 214 турдан иборат эканлиги аниқланган, таксономик таркиб асосида конспекти тузилган ва мавсумий ўсиш даврига кўра гуруҳланган;
эфемерлар ботаник-географик раёнлар кесимида Шарқий-Олой турларга бойлиги, тўр тизимли хариталардаги турлар хилма-хиллиги ва йиғмалар зичлиги, географик тарқалиш хусусиятлари ҳамда флороценотиплар бўйича фаоллик даражаси аниқланган;
эфемер ўсимликларнинг тупроқ ва ҳаво намлиги бўйича тарқалиш диапазонларига кўра 62 та тур тупроқ намлиги 11-20%, 141 тур тупроқ намлиги
21-30%, 58 тур 31-39% тупроқ намлиги бўлган диапазонда, 98 тур ҳаводаги мутлақ намлик 0,3%, 157 тур ҳаводаги мутлақ намлик 0,4%, 40 тур ҳаводаги мутлақ намлик 0,5% диапазонда учраши аниқланган;
глобал иқлим ўзгаришининг турли сенарийлари кесимида Нигелла интегрифолиа Регел, Зизипҳора cапитата Л., Лаcтуcа ундулата Ледеб. турларни келажакдаги потенсиал тарқалиш ареалини ифодаловчи рақамли хариталари яратилган ҳамда таъсир қилувчи асосий биоиқлим омиллари баҳоланган;
эфемерлар водий ўсимликлар қопламининг 4 тип, 8 кенжа тип, 9 сенотип,
35 формация ва 143 ассоциациялар таркибида учраши аниқланган ҳамда Фарғона водийсининг шимолий ва жанубий қисмидаги эфемерларни таққослаш натижасида жанубий қисм эфемерларга бойлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Фарғона водийси флорасида тарқалган эфемерларни ўрганиш натижасида олинган илмий натижалар асосида:
Фарғона водийси флорасида тарқалган 214 дан ортиқ эфемерларнинг 2000 дан ортиқ гербарий намуналари Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Ботаника институти Ўзбекистон Миллий гербарийси (ТАШ) ноёб илмий обектига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2023 йил 10 августдаги 4/1255-398-сон маълумотномаси). Натижада, гербарий намуналари ноёб обектнинг Ўрта Осиё бўлими, шу билан бирга Ғарбий Тиёншон округи, Чоркесар ботаник-географик, Фарғона-Олой округи, Шарқий-Олой ботаник-географик, Фарғона округи, Марказий-Фарғона ва Қайрақум-Ёзёвон ботаник-географик раёнлари фондини бойитиш имконини берган;
Фарғона водийси флорасидаги эфемер турларнинг замонавий (АПГ ИВ) таксономияси, учраш координатаси, ботаник-географик раёнлар бўйича турлар хилма хиллиги, эфемерларнинг баландлик минтақалари бўйича- чўл, адир, тоғ, яйловларда тақсимланиши асосида қайд этилган натижалар биохилма-хиллик тўғрисидаги глобал маълумотлар тизимига (ГБИФ) жойлаштирилган (Глобал биохилма-хиллик маълумотлар базасининг 2024 йил 5 мартдаги 001-сон маълумотномаси). Натижада, Фарғона водийсидаги эфемер турлар инвентаризацияси ҳақида халқаро даражада тўлиқ маълумот олиш, биогеографик маълумотлардан глобал миқёсда фойдаланиш, иқлим ўзгаришининг турли сенарийлари кесимида турларни келажакдаги потенсиал тарқалиш ареалини аниқлаш ва уларга таъсир қилувчи асосий биоиқлим омилларини баҳолаш имконини берган.