Абдугаппаров Фазлхан Бахтияровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Туберкулёз плеврити ташхисотида юқори маълумотли ёндашувларни ишлаб чиқиш», 14.00.26 – Фтизиатрия.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2.PhD/Tib2885.
Илмий раҳбар: Парпиева Наргиза Нусратовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Академик Ш.Алимов номидаги Республика ихтисослаштирилган фтизиатрия ва пульмонология илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Академик Ш.Алимов номидаги Республика ихтисослаштирилган фтизиатрия ва пульмонология илмий-амалий тиббиёт маркази, DSc.04/01.04.2023.Tib160.01.
Расмий оппонентлар: Бобоходжаев Октам Икрамович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Адилходжаев Аскар Анварович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади кенг қамровли диагностика алгоритмини ишлаб чиқиш учун замонавий иммунологик ва молекуляр-генетик текшириш усулларни жорий этиш орқали туберкулёз плевритнинг этиологик ташхисотини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор туберкулёз плевритининг цитологик тасдиқланиши даволашнинг муваффақиятсиз натижаси билан боғлиқлиги исботланган (ҲК 4,52; ИО: 95% P 0,043).
илк бор ТБ плеврити билан касалланган беморларнинг плевра суюқлигидаги АДА даражаси ташхиси тасдиқланмаган беморларга қараганда 3,2 баравар юқори, қон зардобида бу кўрсаткич тасдиқланган ТП бўлган гуруҳда 5,5 баравар юқори ҳамда IFN-γ даражаси касаллик аниқланмаган гуруҳга қараганда 7,9 баравар юқори бўлиши исботланган.
илк бор қон зардобида АДАнинг бўсаға кўрсаткичи 20,0 ХБ/л (сезувчанлик 82%, ўзига хослик 93%) ва плевра суюқлигида - 30,0 ХБ/л (сезувчанлик 94%, ўзига хослик 90%) ҳамда плевра суюқлигидаги IFN-γ нинг бўсаға кўрсаткичи 250,0 пг/л (сезувчанлик 84%, ўзига хослик 96,7%) эканлиги исботланган.
ТПда плевра суюқлиги ва қон зардобида АДА фаоллигининг бўсаға кўрсаткичлари, шунингдек плевра суюқлигидаги IFN-γ концентрацияси натижаларига асосланган диагностик ёндашувлар касалликни ташхислаш вақтини 2 баробар қисқартириши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Туберкулёз плеврити ташхисотида плевра суюқлигида аденозиндезаминаза (АДА) ва γ-интерферон (IFN-γ) ҳамда қон зардобида АДА фаоллигини аниқлашнинг диагностик аҳамиятини ўрганиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: илк бор туберкулёз плевритининг цитологик тасдиқланиши даволашнинг муваффақиятсиз натижаси билан боғлиқлиги бўйича тавсиялар 20.01.2025-йилдаги 1-сонли академик Ш.Алимов номидаги Республика ихтисослаштирилган Фтизиатрия ва Пульмонология илмий-амалий тиббиёт марказининг Эксперт кенгаши томонидан тасдиқланган “Туберкулёз плеврити ташхисотида аденозиндеаминаза (АДА) биомаркерининг аҳамияти” услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Сирдарё вилоят фтизиатрия ва пулмонология марказининг 2025 йил 21 январдаги №28к/р-сонли буйруғи, Тошкент вилояти фтизиатрия ва пулмонология марказининг 2025 йил 23 январдаги 29-сонли буйруғи билан (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 10 мартдаги №13/03-сон хулосаси) амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: туберкулёз плеврити ташхиси эрта аниқланиши асоратлар ривожланиши ҳавфини камайтиради; туберкулёз плеврити аниқланган беморларнинг касалхонага ётишлар сонини минималлаштирди; беморларнинг ҳаёт сифатини яхшиланди. Иқтисодий самарадорлиги: таклиф этилаётган усулдан фойдаланиш туберкулёз плевритни аниқлашда ҳар бир бемор учун битта таҳлилдан ўртача 112583 сўм тежаш имконини беради. Хулоса: тавсия этилган ёндашувни ташхислаш амалиётига татбиқ этиш иқтисодий фойда келтирди, бу ҳар бир туберкулёз плеврити ташхиси қўйилган бемор учун 47,6 % маблағни ташкил этди;
иккинчи илмий янгилик илк бор ТБ плеврити билан касалланган беморларнинг плевра суюқлигидаги АДА даражаси ташхиси тасдиқланмаган беморларга қараганда 3,2 баравар юқори, қон зардобида бу кўрсаткич тасдиқланган ТП бўлган гуруҳда 5,5 баравар юқори ҳамда IFN-γ даражаси касаллик аниқланмаган гуруҳга қараганда 7,9 баравар юқори бўлиши бўйича тавсиялар 20.01.2025-йилдаги 1-сонли академик Ш.Алимов номидаги Республика ихтисослаштирилган Фтизиатрия ва Пульмонология илмий-амалий тиббиёт марказининг Эксперт кенгаши томонидан тасдиқланган “Туберкулёз плеврити ташхисотида аденозиндеаминаза (АДА) биомаркерининг аҳамияти” услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Сирдарё вилоят фтизиатрия ва пулмонология марказининг 2025 йил 21 январдаги №28к/р-сонли буйруғи, Тошкент вилояти пулмонология марказининг 2025 йил 23 январдаги 29-сонли буйруғи билан (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 10 мартдаги №13/03-сон хулосаси) амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: ТПни ташхислашда плевра суюқлиги ва қон зардобида АДА ва плевра суюқлигида IFN-γ фаоллигини текшириш касалликни эрта аниқлашга ҳамда беморларда касалликнинг оғир клиник шакллари учраш частотасини камайтиришга олиб келади. Иқтисодий самарадорлиги: таклиф этилган усул ҳисобига туберкулёз плевритини аниқлашда бир нафар бемор учун ўртача давлат бюджетидан 112583 сўм иқтисод қилинди. Хулоса: туберкулёз плевритини аниқлашда иммунологик усулдан фойдалинилганда бир нафар беморга амалиётнинг жорий қилиниши учун бюджет маблағларини 112583 сўм иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: илк бор қон зардобида АДА нинг бўсаға кўрсаткичи 20,0 ХБ/л (сезувчанлик 82%, ўзига хослик 93%) ва плевра суюқлигида - 30,0 ХБ/л (сезувчанлик 94%, ўзига хослик 90%) ҳамда плевра суюқлигидаги IFN-γ нинг бўсаға кўрсаткичи 250,0 пг/л (сезувчанлик 84%, ўзига хослик 96,7%) эканлиги бўйича тавсиялар 20.01.2025-йилдаги 1-сонли академик Ш.Алимов номидаги Республика ихтисослаштирилган Фтизиатрия ва Пульмонология илмий-амалий тиббиёт марказининг Эксперт кенгаши томонидан тасдиқланган “Туберкулёз плеврити ташхисотида аденозиндеаминаза (АДА) биомаркерининг аҳамияти” услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Сирдарё вилоят фтизиатрия ва пулмонология марказининг 2025 йил 21 январдаги №28к/р-сонли буйруғи, Тошкент вилояти пулмонология марказининг 2025 йил 23 январдаги 29-сонли буйруғи билан (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 10 мартдаги №13/03-сон хулосаси) амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: эрта ташхислаш ва даволaш самарадорлигини ошириш орқали беморларда асоратлар камaяди, нaтижaдa кaсaлxoнaгa ётишлар сoни пасаяди. Иқтисодий самарадорлиги: таклиф этилган усуллар туберкулёз плевритини аниқлаш учун АДА ва IFN-γ тестларидан фойдаланиб туберкулёз плевритини аниқлашда бир нафар бемор учун ўртача 112583 сўм иқтисод қилинди. Хулоса: туберкулёз плевритини эрта ташхислашнинг такомиллаштирилган усулидан фойдаланиб бир нафар беморга амалиётининг жорий қилиниши учун бюджет маблағларини 1,47 баробар иқтисод қилиш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: ТПда плевра суюқлиги ва қон зардобида АДА фаоллигининг бўсаға кўрсаткичлари, шунингдек плевра суюқлигидаги IFN-γ концентрацияси натижаларига асосланган диагностик ёндашувлар касалликни ташхислаш вақтини 2 баробар қисқартириши бўйича тавсиялар 20.01.2025-йилдаги 1-сонли академик Ш.Алимов номидаги Республика ихтисослаштирилган Фтизиатрия ва Пульмонология илмий-амалий тиббиёт марказининг Эксперт кенгаши томонидан тасдиқланган “Туберкулёз плеврити ташхисотида аденозиндеаминаза (АДА) биомаркерининг аҳамияти” услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Сирдарё вилоят фтизиатрия ва пулмонология марказининг 2025 йил 21 январдаги №28к/р-сонли буйруғи, Тошкент вилояти пулмонология марказининг 2025 йил 23 январдаги 29-сонли буйруғи билан (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 10 мартдаги №13/03-сон хулосаси) амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: соғлиқни сақлашнинг бирламчи бўғини учун туберкулёз плевритини эрта ташхислашнинг такомиллаштирилган усули туберкулезни эрта ташхислаш ва комплекс даволаш асоратлар ривожланишининг олдини олиш чораларини белгилайди. Иқтисодий самарадорлиги: таклиф этилган усул туберкулёз плевритини эрта ташхислашнинг такомиллаштирилган усули бўлиб, уни қўллаш натижасида бир бемор учун ўртача 112583 сўм миқдорида иқтисодий харажатларни сақлаш имконини берди. Хулоса: туберкулёз плевритини аниқлашда иммунологик усулдан фойдаланилганда, бир беморга ташхислаш амалиётини ўтказиш учун жами 112583 (47,6%) сўм миқдорида бюджет маблағларини иқтисод этиш имкони берган.