Мирзаев Қахрамон Қаршибоевичнинг
техника фанлари доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қишлоқ хўжалик техникаси деталлари ва ишқаланиш узелларининг ейилишбардошлигини оширишнинг илмий-технологик асослари”, 05.07.02 – Қишлоқ хўжалиги ва мелиорация техникаларини ишлатиш, тиклаш ва таъмирлаш (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.4.DSc/Т859.
Илмий маслаҳатчи: Шообидов Шораҳмат Асқарович, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қишлоқ хўжалигини механизациялаш илмий-тадқиқот институти, DSc.05/13.05.2020.Т.112.01.
Расмий оппонентлар: техника фанлари доктори, профессор Рустамов Рахматали Муродович; техника фанлари доктори, профессор Бердиев Дороб Муродович; техника фанлари доктори, профессор Худаяров Бердирасул Мирзаевич.
Етакчи ташкилот: Қишлоқ хўжалиги техникаси ва технологияларини сертификатлаш ва синаш маркази.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ҚХТ деталлари ва ишқаланиш узелларининг ейилишбардошлилигини уларни тайёрлаш ва ишлатиш босқичларида оширишнинг ички қолдиқ кучланишлар, деформацияларни аниқлаш, кўпфункцияли технологик мойларни қўллаш орқали илмий-технологик асосларини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
абразив тажовузкор экплуатация шароитларида ишлатиладиган ҚХТ деталлари ва ишқаланиш узелларининг ейилишбардошлигини оширишда ейилиш жараёнлари деталларнинг сиртидан бошланишини, деталларнинг механикавий ишлов бериш усуллари билан тайёрлашда улар сирти физикавий-кимёвий тавсифларини ва кучланганлик ҳолатни ҳисобга олиш имконини берадиган деталларни тайёрлаш ва улардан фойдаланишни умумлаштирувчи илмий ёндашиш ишлаб чиқилган ва асосланган;
ҚХТда кўплаб ишлатиладиган “вал” кўринишидаги ва ўқи симметрик нобикир деталларни тайёрлашга таъсир этувчи барча омиллар эътиборга олинган ҳолда тайёрлаш жараёни технологик тизим сифатида баҳоланиб, математик моделлаштириш масалалари ечилган;
ўсимлик гудронлари асосидаги кўпфункцияли технологик мойларнинг таркиблари аниқланиб, уларни ишқаланиш узелларида ҳам қўллаш деталлар ейилишбардошлигини ошириш шартидан асосланган;
ишқаланиш узели элементларининг (тишли ғилдираклар, подшипниклар, валлар) ейилиш миқдори ва жадаллигини думалаш подшипнигидаги ва трансмиссия картеридаги мойнинг ифлосланганлик даражасига кўра ишқаланиш узелини бўлакларга ажратмасдан аниқлаш усули ишлаб чиқилган;
ҚХТ куч узатмалари думалаш подшипникларининг умрбоқийлиги улар элементларининг ейилишбардошлигига боғлиқлиги абразив заррачаларнинг ўлчамини, консентрасиясини, подшипникдаги радиал тирқишни ҳамда мойловчи материалларнинг хоссаларини баҳолаш орқали ўрнатилган;
деталлар ва нобикир валлар кучланганлик – деформацион ҳолатини бошқариш ва шу асосда деталларга ишлов бериш технологик жараёнларини қуришнинг асосий тамойили кўпфункцияли технологик мойларни қўллаш ва деталларни тайёрлаш амалларини таркибий шакллантириш орқали ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қишлоқ хўжалик техникаси (ҚХТ) деталлари ва ишқаланиш узелларининг ейилишбардошлигини ошириш бўйича олинган натижалар асосида:
Қишлоқ хўжалик техникаси деталларига механикавий ишлов беришда ҳосил бўладиган қолдиқ кучланишларни аниқлашга доир илмий натижалар “Дўстлик Агросервис МТП” МЧЖ да жорий қилинган (“ЎЗАГРОСЕРВИС” АЖ нинг 2024-йил 25-майдаги №09-03/102-615 сонли маълумотномаси). Натижада “вал” кўринишидаги ва ўқи симметрик деталларнинг тайёрланиш аниқлиги 15-20 фоизга ортишига эришилган;
“вал” кўринишидаги ва ўқи симметрик деталларни тайёрлашнинг комплекс технологик тизими ҳамда уларни тайёрлаш технологияси жорий қилинган “Дўстлик Агросервис МТП” МЧЖ да жорий қилинган (“ЎЗАГРОСЕРВИС” АЖ нинг 2024 йил 25 майдаги №09-03/102-615 сонли маълумотномаси). Натижада “вал” кўринишидаги ва ўқи симметрик деталларни тайёрлаш самарадорлиги 15-20 фоизга ошириш ҳамда қолдиқ кучланишларнинг 20-25 фоизга камайтириш имкони яратилган;
мойловчи материалларнинг янги таркиби “Дўстлик Агросервис МТП” МЧЖ да жорий қилинган (“ЎЗАГРОСЕРВИС” АЖ нинг 2024 йил 25 майдаги №09-03/102-615 сонли маълумотномаси). Натижада деталларнинг ейилишбардошлиги ишқаланиш коеффициенти ва ички қолдиқ кучланишларнинг пасайганлиги ҳисобига 15-30 фоизга ошишига эришилган;
“вал” кўринишидаги ва ўқи симметрик деталларни тайёрлаш, ишқаланиш узелларининг ейилишбардошлиги ҳамда мойловчи материалларнинг ишқаланиш узелларида қўлланилиши бўйича олинган назарий ва амалий натижалар Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университети Механика ва Машинасозлик факултетлари бакалавриатура талабаларига “Механика (Машина деталлари)” фанидан маъруза, амалий ва лаборатория машғулотларини ўтишда тадбиқ этилган (Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университетининг 2024-йил 7-июндаги маълумотномаси). Натижада талабаларнинг ушбу фан бўйича билим ва кўникмалари доираси кенгайган, уларда илм-фанга бўлган қизиқиши ортган.