Алимова Дурдона Дильмуратовнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Болаларда полипоз риносинуситларнинг ташхислаш, даволаш ва кечишини прогнозлашни такомиллаштириш» 14.00.04 – Оториноларингология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам В2023.2.DSc/Tib837.
Илмий раҳбар: Амонов Аминжон Шавкатович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат стоматология институти, DSc.04/30.12.2019.Tib.59.01.
Расмий оппонентлар: Шамсиев Джахонгир Фазлитдинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Джураев Жамолбек Абдукаххарович, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Чаглар Батман, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Туркия).
Етакчи ташкилот: Санкт-Петербург давлат педиатрия тиббиёт университети (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: клиник, бактериологик, патоморфологик, генетик ва фенотипик омилларни ўрганиш асосида ташхислаш ва даволаш алгоритмларни ишлаб чиқиш билан болаларда полипоз риносинуситларнинг ташхислаш, даволаш ва кечишини прогнозлашни яхшилашдан иборат.
III.    Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
нафас йўллари шиллиқ қаватларини ҳимоя қилишнинг фундаментал механизмларини илмий асосланган очиб бериш натижасида замонавий табиатшунослик тушунчалари асосида полипоз риносинусит ва унинг шаклларини ривожланиш сабаблари ва механизмлари исботланган;
компьютер томографиясида ғалвирсимон бўшлиқ майдонини ҳисоблаш болаларда полипоз риносинуситнинг ривожланишини тахмин қилиш имконини бериб, олинган маълумотларга кўра, КТда ғалвирсимон бўшлиқ майдонини ҳисоблашнинг диагностик ўзига хослиги, сезгирлик ва диагностик самарадорлиги исботланган;
беморларда ПРСни ғалвирсимон бўшлиқнинг майдонига қараб FESS усули ёрдамида жарроҳлик даволаш учун илмий ёндашув ишлаб чиқилиб, бунда жарроҳлик вақтида ғалвирсимон бўшлиқ деворларининг бир қисмини сақлаб қолиш орқали 3 тадан кам бўлмаган йирик катаклар шакллантириш зарурлиги исботланган;
инсон организмининг индивидуал иммун хусусиятларини ва зарарланган бурун ёндош бўшлиқларининг микрофлорасини ҳисобга олган ҳолда риносинусит ассоциациясини шакллантиришнинг илмий механизмлари аниқланган ва рецидивларни олдини олишнинг самарали усулини танлашга дифференциал ёндашувнинг юқори самарадорлиги исботланган;
болаларда полипоз риносинуситда бурун обструкцияси қайталанишининг олдини олишда лейкотриен рецепторлари дори воситаларини қўллаш мақсадга мувофиқлиги илмий тадқиқотлар ва уларнинг натижалари билан исботланган.
IV.    Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: 
Болаларда полипоз риносинуситларнинг ташхислаш, даволаш ва кечишини прогнозлашни такомиллаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида: 
биринчи илмий янгилик: нафас йўллари шиллиқ қаватларини ҳимоя қилишнинг фундаментал механизмларини илмий асосланган очиб бериш натижасида замонавий табиатшунослик тушунчалари асосида полипоз риносинусит ва унинг шаклларини ривожланиш сабаблари ва механизмларини очиб беришга имкон берган ва Тошкент шаҳар 1-сон болалар клиник шифохонасининг 25.03.2024 йилдаги 57-сонли буйруғи, Сурхондарё вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 13.03.2024 йилдаги 83-сонли буйруғи асосида амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 16 апрелдаги 16/04-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: ПРСнинг эрта ташхисоти учун тақдим этилган усул ташхисот жараёнини оптималлаштириш ва касалликнинг клиник-анамнестик, микробиологик, иммунологик ва патоморфологик хусусиятларини синчковлик билан қилинган таҳлилига асосланган даволаш тактикасини танлашга, ташхисотда инвазив усулларини заруруриятини минималлаштиришга ва болаларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга имкон беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: полипоз риносинуситнинг фенотипларини ҳисобга олган ҳолда ишлаб чиқилган диагностик алгоритми беморларни даволашда ижобий тиббий назоратни таъминлайди. Алгоритмдан фойдаланиш полипоз риносинусит билан беморлар сонини 70% дан 36,8% гача камайтириш имконини берган, бу эса диагностик жараён нархини 35% га камайтирди ва 52 беморга йилига 19 500 000 сўм харажатларни ташкил қилган. Хулоса: полипоз риносинусит билан касалланган беморларни диагностикаси бўйича ишлаб чиқилган алгоритм ҳар бир бемор учун 67 932 сўмга бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни иқтисод қилиш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: ғалвирсимон бўшлиқ майдонини ҳисоблаш билан компьютер томографиясини ўтказиш болаларда полипоз риносинуситнинг ривожланишини тахмин қилиш имконини берган; олинган маълумотларга кўра, КТда ғалвирсимон бўшлиқ майдонини ҳисоблашнинг диагностик ўзига хослиги 93,7%, сезгирлик - 95,0% ва диагностик самарадорлиги - 94,4%ни ташкил этган ва Қашқадарё вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 11.03.2024 йилдаги 21 - I/CH-сонли буйруғи, Бухоро вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 04.03.2024 йилнинг 26-сонли буйруғи асосида амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 16 апрелдаги 16/04-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: болаларда ПРСни эрта ташхислаш ва олдини олиш учун тавсия этилган ғалвирсимон лабиринт майдонини КТ текшируви ёрдамида ҳисоблаш касалликнинг такрорий эпизодлари сонини камайтириши, болаларда ПРСнинг рецидив кечишини ташхислаш ва аниқлашни яхшилаш, даволаш муддатини қисқартириш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ПРС билан касалланган 112 бемордан 106 тасида КТ текшируви ёрдамида ғалвирсимон лабиринт майдони ҳисобланиб, даволаш алгоритмига мувофиқ даволаш амалга оширилди, бу эса касаллик эпизодларини такрорий ривожланишини олдини олиб, 1196280 сўм тежаш имконини берган. Хулоса: ПРС билан билан оғриган беморларда КТ текшируви ёрдамида ғалвирсимон лабиринт майдонини ҳисоблаш жорий этилиши бўйича ишлаб чиқилган алгоритм ҳар бир бемор учун 67 932 сўмга бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни тежаш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: беморларда ПРСни ғалвирсимон бўшлиқнинг майдонига қараб FESS усули ёрдамида жарроҳлик даволаш учун илмий ёндашув ишлаб чиқилди, бунда жарроҳлик вақтида ғалвирсимон бўшлиқ деворларининг бир қисмини сақлаб қолиш орқали 3 тадан кам бўлмаган йирик катаклар шакллантирилган ва Қашқадарё вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказининг 04.03.2024 йилдаги 49 - I/CH-сонли буйруғи, ООО “HAPPY LIFE MEDICAL CENTRE” тиббиёт марказининг 05.03.2024 йилнинг 6-сонли буйруғи асосида амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 16 апрелдаги 16/04-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: стационар-поликлиника ва амбулатория шароитида болаларда ПРСни бошқаришнинг комплекс тизимини жорий этиш, даволанишнинг барча босқичларида узлуксизликни таъминлашга ва ота-оналарнинг тиббий ёрдамдан қониқишини оширишга имкон беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ПРС билан касалланган 40та беморда КТ текшируви ёрдамида ғалвирсимон бўшлиқнинг майдонига қараб, FESS усулида жарроҳлик даволашда ғалвирсимон бўшлиқ деворларининг бир қисмини сақлаб қолиш орқали 3 тадан кам бўлмаган йирик катаклар шакллантирилди, бу эса рецидивлар вақтни узайтириш ёки олдини олиш ва даволаш курсларини қисқартириб, 47851200 сўм тежаш имконини берган. Хулоса: ПРС билан билан оғриган беморларда FESS усулида жарроҳлик даволашда ғалвирсимон бўшлиқ деворларининг бир қисмини сақлаб қолиш орқали 3 тадан кам бўлмаган йирик катаклар шакллантириш ҳар бир бемор учун 1196280 сўмга бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни тежаш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: инсон организмининг индивидуал иммун хусусиятларини ва зарарланган бурун ёндош бўшлиқларининг микрофлорасини ҳисобга олган ҳолда риносинусит ассоциациясини шакллантиришнинг илмий механизмлари аниқланиб, рецидивларни олдини олишнинг самарали усулини танлашга дифференциал ёндашув ишлаб чиқилган ва Қашқадарё вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказининг 04.03.2024 йилдаги 49 - I/CH-сонли буйруғи, ООО “HAPPY LIFE MEDICAL CENTRE” тиббиёт марказининг 05.03.2024 йилнинг 6-сонли буйруғи асосида амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 16 апрелдаги 16/04-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: болаларда ПРСни эрта ташхислаш ва олдини олиш учун тавсия этилган иммунологик мезонлар касалликнинг такрорий эпизодлари сонини камайтириши, касалликнинг рецидив кечишини ташхислаш ва аниқлашни яхшилаш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ПРС билан касалланган 68 бемордан 17тасида TNF-α rs1800629 генининг G/A генотипи ва TLR6 rs5743810 гени Pro/Pro генотипининг ассоциациялари бўлган болалар ПРС рецидивига олиб келувчи юқори хавф гуруҳига киритилиб, касалликни прогнозлаш орқали болаларда полипоз риносинуситнинг ривожланишини тахмин қилиш имконини бериб, 20336760 сўм тежаш имконини берган. Хулоса: ПРС билан касалланган болаларда TNF-α rs1800629 генининг G/A генотипи ва TLR6 rs5743810 гени Pro/Pro генотипининг ассоциациялари бўлган болаларда рецидив кечишини ўз вақтида аниқлаш ва ривожланишига йўл қўймаслик имконини берди, бу эса ҳар бир бемор учун 1196280 сўмга бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни тежаш имконини берган.
бешинчи илмий янгилик: полипоз риносинусит билан оғриган болаларда бурун обструкциясининг қайталанишининг олдини олишда лейкотриен рецепторлари дори воситаларини қўллаш мақсадга мувофиқлиги илмий тадқиқотлар ва уларнинг натижалари билан исботланган ва Тошкент шаҳар 1-сон болалар клиник шифохонасининг 25.03.2024 йилдаги 57-сонли буйруғи, Сурхондарё вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг 13.03.2024 йилдаги 83-сонли буйруғи асосида амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2025 йил 16 апрелдаги 16/04-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: ПРС билан касалланган 40та беморда болаларда ПРСнинг қайталанишининг олдини олишда индивидуал даво усулларини қўллашга ёндашув боланинг ҳаёт сифатини яхшилаши, касалликнинг рецидив шакллари сонини камайтириши, касалликнинг прогнозини яхшилашга имкон беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: болаларда ПРСни жарроҳлик усулида даволашдан кейин лейкотриен рецепторлари блокаторларини қўллаш клиник белгиларни камайтириш, рецидивлар сонини 3,2 баробарга қисқартиришга олиб келган ва бу 47851200 сўм тежаш имконини берган. Хулоса: ПРС билан билан оғриган беморларда жарроҳлик амалиётидан сўнг лейкотриен рецепторлари блокаторларини қўллаш ҳар бир бемор учун 1196280 сўмга бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни тежаш имконини берган.