Расулова Мухлиса Асроровнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «COVID-19 билан ишемик инсульт ўтказган беморларда клиник-нейроиммунологик ва когнитив бузилишлар» 14.00.13 – Неврология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.1.PhD/Tib2476.
Илмий раҳбар: Расулова Хуршидахон Абдубориевна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси Термиз филиали.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/05.05.2023.Tib.30.04.
Расмий оппонентлар: Рашидова Нилуфар Сафаевна, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Ахророва Шахло Ботировна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот номи: Тошкент давлат стоматология институти.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: СОVID-19 билан ассоциирлашган ишемик инсультга чалинган беморларнинг иммунологик ва клиник-нейропсихологик кўрсаткичларини комплекс баҳолашни амалга ошириш билан нейрокогнитив бузилишларни эрта ташхислаш ва касалликнинг оғирлигини прогнозлаш усулларини оптималлаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
COVID-19 билан ассоциирлашган ИИ да когнитив бузилишларнинг турли шаклларининг учраш частотаси тахлил қилиниб, унинг клиник-неврологик ва нейрокогнитив хусусиятлари аниқланган;
COVID-19 билан боғлиқ ИИ билан оғриган беморларнинг қон зардобида касалликнинг динамикасида S-100, GFАР, МАО, NF-200 оқсиллари ҳамда глутамат, ГАМК, дофамин, серотонин, холин ва вольтажга боғлиқ Са2+-канали рецепторларига табиий нейротроп аутоантитаначаларнинг миқдорини қиёсий жиҳатдан таҳлил қилиш орқали нейроиммунологик силжишлар исботланган;
клиник-нейрокогнитив ва нейроиммунологик ўзаро муносабатлар асосида COVID-19 билан ассоциирлашган ИИ ва ушбу патологиядаги когнитив бузилишлар иммунопатогенезининг асосий бўғини аниқланган;
когнитив бузилишларнинг предикторлари сифатида клиник-нейроиммунологик белгиларнинг диагностик қиймати, уларни CОVID-19 билан билан ассоциирлашган ИИ нинг оғирлиги ва прогнозини баҳолашда қўллаш имконияти аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: COVID-19 билан ишемик инсульт ўтказган беморларда клиник-неврологик, нейрокогнитив ва табиий нейротроп антитаначаларнинг миқдорини баҳолаш орқали ўтказилган нейроиммунологик текширувлар ёрдамида олинган натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: COVID-19 билан ассоциирлашган ИИ да когнитив бузилишларнинг турли шаклларини учраш частотаси аниқланган ва шу тариқа унинг клиник-неврологик ва нейрокогнитив хусусиятлари ўрганилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: амалга оширилган нейропсихологик текширувлар ва статистик ҳисоб-китоблар COVID-19 билан ассоциирлашган ИИ да когнитив бузилишларнинг турли шаклларини учраш частотасини юқори аниқлик билан аниқлаган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Сурхондарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази (24.02.2024 йилдаги 35-Т-сон буйруғи) ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Андижон филиали (08.04.2024 йилдаги 01/117-сон буйруғи) томонидан амалиётга жорий қилинган (Тошкент тиббиёт академияси Термиз филиали ҳузуридаги Эксперт кенгашининг 06.02.2024 йилдаги 6-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: COVID-19 инфекцияси юқмаган беморларга нисбатан COVID-19 билан ассоциирлашган ИИ ривожланишида асосийларидан бири ҳисобланган турли даражадаги нейрокогнитив бузилишларнинг пайдо бўлишида асаб тизимидаги ўзгаришларнинг ўзига хос ролини аниқлашдан иборат, бу эса функционал ўзгаришларни яхшилашга имкон берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўтказилган тадқиқотларни амалга ошириш натижалари COVID-19 билан ассоциирлашган ИИ га чалинган беморларда когнитив бузилишлар диагностикаси ва прогнозига тегишли ёндашувларни ишлаб чиқишга ёрдам берган, шунингдек, тиббий ёрдам кўрсатиш учун молиявий харажатларни камайтиришга ва ходимлар вақтини қисқартиришга имкон берган. Хулоса: COVID-19 билан ассоциирлашган ИИ ўтказган беморларда когнитив бузилишлар ривожланишини бартараф этиш учун ҳар бир бемор учун 2813943 сўмдан бюджет маблағларини тежаш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: СОVID-19 билан ассоциирлашган ИИ ўтказган беморларнинг қон зардобида S-100, GFАР, МАО, NF-200 оқсиллари ҳамда глутамат, GABA, дофамин, серотонин, холин ва вольтажга боғлиқ Са2+-канали рецепторларига табиий нейротроп аутоантитаначаларнинг (т-АТ) миқдори юқори даражада ишлаб чиқарилиши кузатилган, буни ИИ нинг оғир кечиши ва касалликнинг салбий оқибати предиктори деб ҳисоблаш мумкин. СОVID-19 билан ассоциирлашган ИИ ўтказган беморларда касалликнинг динамикасида т-АТ миқдорини баҳолаш 28-чи куни S-100, NF-200 ва МАО оқсилларига т-АТ миқдорининг энг юқори кўпайишидан далолат берган. Сурхондарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази (24.02.2024 йилдаги 35-Т-сон буйруғи) ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Андижон филиали (08.04.2024 йилдаги 01/117-сон буйруғи) томонидан амалиётга жорий қилинган ). Ижтимоий самарадорлиги: ўтказилган тадқиқот натижаларини амалиётга татбиқ этиш СОVID-19 билан ассоциирлашган ИИ нинг эрта оқибатларини прогнозлаш имконини берган, бу эса стационар даволаниш муддатини қисқартиришга имкон берган. Иқтисодий самарадорлиги: СОVID-19 билан ассоциирлашган ИИ га чалинган беморларни комплекс текширишни тизимлаштириш касалликнинг ўткир ва эрта реабилитация даврида беморларни ташхислаш ва бошқаришга ўз вақтида табақалаштирилган ёндашувга ҳамда эрта ўлим ва стационар даволанишни 4-5 кунга қисқартиришга ёрдам берган, бу эса ҳар бир бемор учун 880000 – 1020000 сўмни ташкил қилган. Хулоса: нейрокогнитив тестлар билан бирга нейроиммунологик усуллардан фойдаланиш беморларнинг омон қолиш кўрсаткичларини яхшилаган ва шу тариқа ўлим, ногиронлик, касалхонада қолиш ва молиявий харажатларни камайтирган.
учинчи илмий янгилик: ўтказилган корреляцион таҳлил NIНSS шкаласи бўйича ИИ оғирлик даражаси ва т-АТ нинг NF-200 га тўғридан-тўғри ўртача (r=0,62) ва S-100 га тўғридан-тўғри суст (r=0,30) муносабатлардан далолат берган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: СОVID-19 билан оғриган беморлар гуруҳида NF-200 ва S-100 га т-АТ даражасининг кўтарилиши бир вақтнинг ўзида неврологик етишмовчилик белгиларининг ортиши билан исботланган. Бу эса СОVID-19 пневмонияси фонида ИИ нинг прогнозида ушбу оқсиллар учун т-АТ кўпайиши муҳимлигидан далолат бериши мумкин. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Сурхондарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази (24.02.2024 йилдаги 35-Т-сон буйруғи) ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Андижон филиали (08.04.2024 йилдаги 01/117-сон буйруғи) томонидан амалиётга жорий қилинган (Тошкент тиббиёт академияси Термиз филиали ҳузуридаги Эксперт кенгашининг 06.02.2024 йилдаги 6-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: NF-200 ва S-100 га т-АТ ни аниқлашнинг амалиётга жорий этилиши COVID-19 билан ассоциирлашган ИИ нинг кечиши оғирлигини ва оқибатини прогнозлашга имкон берган. Иқтисодий самарадорлиги: СОVID-19 билан боғлиқ ИИ кечишининг оғирлигини аниқлашга комплекс диагностик ёндашув касалликнинг эрта оқибатини прогнози ва омон қолишни яхшилаш имконини берган, бу эса эрта ўлим, ногиронлик, касалхонада қолиш ва молиявий харажатларни ҳар бир бемор учун 950000 сўмга камайтиришга ёрдам берган. Хулоса: NF-200 ва S-100 қийматларининг амалий қўлланилиши беморларнинг ўлим сони, ногиронлиги ва касалхонада қолиш муддатини камайиши шаклида СОVID-19 билан ассоциирлашган ИИ нинг клиник оқибатларини прогнозлаш ва яхшилашни таъминлаган.
тўртинчи илмий янгилик: CОVID-19 ассоциирлашган ИИ га чалинган беморларда Cер-Р га т-АТ даражаси ва Касалхонадаги депрессия шкаласи бўйича баллар ўртасида тўғридан-тўғри кучли боғлиқлик (r=0,78), Хол-Р га т-АТ даражаси билан FAB баллари (r=-0,7), СЧТ баллари (r=-0,62) ўртасида билвосита кучли боғланишлар ҳамда MMSE баллари билан (r=-0,52) билвосита ўртача боғланишлар аниқланган. МАО га т-АТ даражаси билан СЧТ (r=-0,61) ва MMSE баллари (r=-0,60) ўртасида билвосита кучли боғланишлар ўрнатилган. Қолган ҳолларда, GABA га т-АТ даражаси билан СЧТ (r=-0,48), FAB (r=-0,44), MMSE баллари ўртасида (r=-0,43) ҳамда Доф-Р га т-АТ даражаси билан касалхонадаги ҳавотир шкаласи баллари ўртасида (r=-0,38) билвосита кучсиз боғланишлар топилган. Бундан ташқари, билвосита кучсиз муносабатлар GFAP га т-АТ даражаси ва ТМТ-А (r=-0,41) ва ТМТ-В баллари (r=-0,35) ўртасида ҳамда Са2+-каналларига т-АТ даражаси ва ТМТ-В баллари (r=-0,42) ўртасида қайд этилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Сер-Р, Доф-Р ва Хол-Р га т-АТ даражасининг кўтарилиши бир вақтнинг ўзида когнитив ва ҳавотир-депрессив бузилишларнинг ривожланиши билан бирга келади, Хол-Р ва Доф-Р га т-АТ даражасининг кўтарилиши когнитив тизимнинг функциялари бузилиши билан, шу жумладан, ушбу тоифадаги беморларда фронтал деменция ривожланиши билан ҳам ўзаро боғлиқдир. Сурхондарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази (24.02.2024 йилдаги 35-Т-сон буйруғи) ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Андижон филиали (08.04.2024 йилдаги 01/117-сон буйруғи) томонидан амалиётга жорий қилинган (Тошкент тиббиёт академияси Термиз филиали ҳузуридаги Эксперт кенгашининг 06.02.2024 йилдаги 6-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: юқорида ўрганилган нейроиммунологик маркерларнинг амалиётга татбиқ этилиши CОVID-19 ассоциирлашган ИИ да когнитив бузилишларнинг турли шаклларини ривожланишини прогноз қилиш имконини берган, бу эса келгусида беморнинг ҳаёт сифатига ва ижтимоий мослашувчанлигига ижобий таъсир қилади. Иқтисодий самарадорлиги: нейрокогнитив ва нейроиммунологик усулларнинг амалиётда қўлланилиши ҳар бир клиник ҳолатда энг мақбул ёндашувни аниқлашга, диагностика ва прогнозлаш тактикасини тўғри танлаш туфайли СОVID-19 билан боғлиқ ИИ да когнитив бузилишларнинг ривожланиш эҳтимолини бартараф этишга ёрдам беради. Хулоса: СОVID-19 билан ассоциирлашган ИИ га чалинган беморларда нейроиммунологик ва нейрокогнитив ташхислаш усулларини мултифакториал таҳлили, корреляцион таҳлили, шунингдек, уларнинг сезувчанлиги, информативлиги ва ўзига хослиги (спецификлиги) ни аниқлаш асосида реанимация, интенсив терапия ва неврология бўлимларида қўллаш бюджет маблағларини тежашга имкон берган. CОVID-19 билан ассоциирлашган ИИ га чалинган беморларда когнитив бузилишлар ривожланишини бартараф этиш учун 2813943 сўмдан бюджет маблағларини тежаш имконини берган