Раджабов Жасур Пардабоевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Асоратланган жигар эхинококкози билан беморларни жарроҳлик даволашни такомиллаштириш», 14.00.27 – Хирургия.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.1.PhD/Tib3407.
Илмий раҳбар: Рахманов Қосим Эрданович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.05.2023.Tib.102.03.
Расмий оппонентлар: Курбаниязов Зафар Бабажанович, тиббиёт фанлари доктори, профессор. Рахметов Нурлан Рахметович, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Қозоғистон Республикаси).
Етакчи ташкилот: И.К. Ахунбаев номидаги Қирғизистон давлат тиббиёт академияси (Қирғизистон Республикаси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: 
операциядан кейинги асоратларни минималлаштириш, қайталанишлар частотасини камайтириш ва беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга қаратилган янги жарроҳлик ва профилактика усулларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш орқали жигар эхинококкозининг асоратланган шаклларини жарроҳлик даволаш натижаларини яхшилашдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
жигар эхинококкозининг асоратланган шаклларини жарроҳлик даволашда асоратлар ривожланишининг хавф омилларини ўрганиш ва операциядан кейинги асоратларни башорат қилишнинг янги балл тизими ишлаб чиқилган;
жигар эхинококкектомиясидан сўнг қолдиқ бўшлиқда яширин сафро оқмаларини аниқлаш учун қурилма ишлаб чиқилган бўлиб, бу операциядан кейинги сафро оқиши ва сафроли перитонитнинг олдини олиши асосланган;
 атроф тўқималарнинг қиз пуфакчалари билан зарарланиш хавфини камайтиришга имкон берувчи йирингланган эхинококк кистасининг қуюқ таркибини хавфсиз эвакуация қилиш учун қурилма яратилган ва қолдиқ бўшлиқни дренаж санация усули ишлаб чиқилган;
операциядан кейинги даврга таъсир қилувчи омилларни ва касалликнинг қайталаниш эҳтимолини текширишни ҳисобга олган ҳолда, жигардан эхинококкектомия қилинган беморларнинг ҳаёт сифатини баҳолаш учун махсус шкаласи такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Асоратланган жигар эхинококкози билан беморларни жарроҳлик даволашни такомиллаштириш бўйича олиб борилган илмий-тадқиқот натижалари асосида (Ўзбекистон Республикаси ССВ ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 26.11.2024 й. 09/38-сон хулосаси):
биринчи илмий янгилик: жигар эхинококкозининг асоратланган шаклларини жарроҳлик даволашда асоратлар ривожланишининг хавф омилларини ўрганиш ва операциядан кейинги асоратларни башорат қилишнинг янги балл тизими ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд шахар тиббиёт бирлашмаси 17.10.2024 й. 4166-7-107-ТБ/2024-сон буйруғи ва Қашқадаре вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 28.10.2024 й. 153-сон буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: минилапаротомия ва лапароскопик ёндошувлардан эхинококкектомияни ўтказиш учун кўрсатмалар касалликнинг оғирлигини нуқтали баҳолаш билан даволаш тактикасини танлаш бўйича тавсия этилган дастурни ҳисобга олган ҳолда аниқланди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: минилапаротомия ва лапароскопик ёндошувлардан эхинококкектомияни ўтказиш учун кўрсатмалар касалликнинг оғирлигини нуқтали баҳолаш билан даволаш тактикаси билан беморларнинг статсионар шароитда даволаш одатда умумий ўртача 7 кун учун 3746120 сўм (СамДТУ кўп тармоқли клиникаси прейскурантига кўра). Беморларнинг барча лаборатор-инструментал текширишларига жами 1155400 сўм сарфланади. лапароскопик ёндошувлар ёрдамида операция килинганда статсионар даволаниш 2 кунга қискариб, иқтисодий кўрсаткич 920500 сўмни ташкил этади (бир нафар бемор учун). Хулоса: жарроҳлик ва анестезиологик хавфни баҳолашда нафақат соматик патологиянинг мавжудлигини, балки операциядан кейинги асоратларни башорат қилиш учун балли баҳолаш дастурига мувофиқ унинг клиник ва лаборатория белгиларини ҳам ҳисобга олиш керак. ЖЕАШ учун жарроҳлик аралашуви, агар жами 10-15 баллдан кам бўлса, жами 15 баллдан кўп бўлса, операциядан олдинги тайёргарлик унинг барқарор пасайишига қадар зарур.
иккинчи илмий янгилик: жигар эхинококкектомиясидан сўнг қолдиқ бўшлиқда яширин сафро оқмаларини аниқлаш учун қурилма ишлаб чиқилган бўлиб, бу операциядан кейинги сафро оқиши ва сафроли перитонитнинг олдини олиши асосланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд шахар тиббиёт бирлашмаси 17.10.2024 й. 4166-7-107-ТБ/2024-сон буйруғи ва Қашқадаре вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 28.10.2024 й. 153-сон буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: йирингланган эхинококк кистасининг қуюқ таркибини эвакуация қилиш усули тавсия этилган қурилма ёрдамида ўзгартирилди, бу қорин бўшлиғининг ифлосланиши хавфисиз қорин бўшлиғидан систотомия очилишини герметик равишда ажратишга ёрдам беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: умумий ўртача 1920500 сўм сарфланади (СамДТУ кўп тармоқли клиникаси прейскурантига кўра). Беморларга юқоридаги тавсия қилинган қолдиқ бўшлиқда яширин сафро оқмаларини аниқлаш учун қурилмадан фойдаланиш натижасида ижобий натижалар 2 баробар кўп ҳолатда кузатилганлигини ҳисобга олсак, йиллик иқтисодий кўрсаткич 4156400 сўмни ташкил этади. Хулоса: жигарда эхинококкознинг локализациясини топикал текшириш учун тавсия этилган диагностик алгоритми хисобга олинган кисталар сони, уларнинг ўлчами,  асоратларнинг мавжудлиги ва табиатини хисобга олган холда касалликнинг оғирлик даражаси бўйича балл кўрсатади. Асосий гурухдан 40,3% холларда миниинвазив усуллардан, хусусан, миниёндашув (33,9%) ва эндовидеожаррохлик усули (6,4%) ёрдамида адекват эхинококкектомия амалга оширилди ва шу билан ананавий кенг ёндашувлар частотасини 59,7% га камайтиришга эришилди. (ƛ2 мезон қиймати 247,524 эди; эркинлик даражалари сони - 2; ахамиятлилик даражаси п<0,001) ва операция давомийлиги мос равишда 87,8±4,9 дан 63,5±2,9 ва 37,7±3,1 минутгача, мини-кириш ва эндовидеожаррохлик усулидан (т- мезон =4,23; р<0,001). 
учинчи илмий янгилик: атроф тўқималарнинг қиз пуфакчалари билан зарарланиш хавфини камайтиришга имкон берувчи йирингланган эхинококк кистасининг қуюқ таркибини хавфсиз эвакуация қилиш учун қурилма яратилган ва қолдиқ бўшлиқни дренаж санация усули ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд шахар тиббиёт бирлашмаси 17.10.2024 й. 4166-7-107-ТБ/2024-сон буйруғи ва Қашқадаре вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 28.10.2024 й. 153-сон буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ишлаб чиқилган қурилма ёрдамида эхинококкектомиядан сўнг қолдиқ бўшлиқнинг яширин билиар оқмаларини аниқлаш усули амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: йирингланган эхинококк кистасининг қуюқ таркибини хавфсиз эвакуация қилиш учун қурилмаси ёрдамида операциясидан кейинги даврда одатда умумий ўртача 2560300 сўм сарфланади (СамДТУ кўп тармоқли клиникаси прейскурантига кўра). Хулоса: ишлаб чиқарилган қурилмалар ўтли оқмаларнинг яширин кечишида уларни аниқлаш ва бартараф қилишда, оқмалар сабабли келиб чикадиган перитонит каби асоратларни 11% дан 3% гача камайтиришга ёрдам беради. Ишлаб чиқарилган қурилмаларнинг қўлланилиши кистотомик тешикларни қорин бушлиғидан герметик чегаралаши туфайли  ўтли оқманинг атроф тўқималарга тарқалишини, диафрагма остидаги абссесснинг, ҳамда операциядан кейинги жарохатнинг йиринглаши каби асоратларни кескин камайтиришга ёрдам берди. Қолдиқ бўшлиғини дренажлаш ва антисептик эритмалар билан ишлов бериш юқори самарадорликни кўрсатди, илгари 7% ни ташкил этган қолдиқ бўшлиқнинг йиринглашини батамом бартараф қилинди. Бу микроб билан ифлосланишни эрта йўқ қилишга ва қолдиқ бўшлиқни камайтиришга ёрдам берди.
тўртинчи илмий янгилик: операциядан кейинги даврга таъсир қилувчи омилларни ва касалликнинг қайталаниш эҳтимолини текширишни ҳисобга олган ҳолда, жигардан эхинококкектомия қилинган беморларнинг ҳаёт сифатини баҳолаш учун махсус шкаласи такомиллаштирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд шахар тиббиёт бирлашмаси 17.10.2024 й. 4166-7-107-ТБ/2024-сон буйруғи ва Қашқадаре вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 28.10.2024 й. 153-сон буйруқлари билан амалий фаолиятига жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: жигар эхинококкектомиясидан сўнг қолдиқ бўшлиқнинг ишлаб чиқилган перфузион санацияси билан икки бўшлиқли найча орқали ювиш, қолдиқ бўшлиқни йиринглашда йирингли-септик асоратлар частотасини камайтириш ҳисобига даволаш натижаларини сезиларли даражада яхшилади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: беморларни статсионар шароитда даволаш одатда умумий ўртача 5357450 сўм (СамДТУ кўп тармоқли клиникаси прейскурантига кўра) сарфланади. Йиллик иқтисодий кўрсаткич эса ўз навбатида 15-20% гача бюджет маблағларини тежашга олиб келади. Хулоса: ЖЕАШни жарроҳлик даволаш тактикасини танлаш бўйича ишлаб чиқилган дастур, киришни танлашга комплекс ёндошувни, қолдиқ бўшлиқни йўқ қилиш усулини ҳисобга олган ҳолда, операция вақтидаги асоратлар частотасини 12,9 дан 4,8% гача ва операциядан кейинги асоратларни 29,6% дан (таққослаш гуруҳидаги 11 бемор) 6,4% гача  (асосий гуруҳдаги 4 бемор) камайтириш орқали парвариш сифатини яхшилашга имкон берди (мезон χ2 = 4,954; Дф=1; р=0.027), ва узоқ муддатли операциядан кейинги даврда касаллик такрорланиш сони 15,4% дан (таққослаш гуруҳда 6 бемор) 1,8% га (асосий гуруҳда 1 беморда) камайди (мезон  χ2 = 4.692; Дф=1; п=0,031).