Очилов Шуҳратулла Атоевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Карерларда портловчи моддаларнинг солиштирма сарфини камайтириш орқали тоғ жинсларини портлатиб майдалашни бошқариш методларини ишлаб чиқиш», 04.00.10 ‒ Геотехнология (очиқ, ер ости ва қурилиш), 04.00.17 – Кончиликда физик жараёнлар (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.4.DSc/Т710.
Илмий маслаҳатчилар: Насиров Ўткир Фатидинович техника фанлари доктори, профессор; Заиров Шерзод Шарипович, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Миллий технологик тадқиқотлар университети «МИСИС»нинг Олмалиқ шаҳридаги филиали.
Илмий Кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса номи, Илмий кенгаш рақами: Миллий технологик тадқиқотлар университети «МИСИС»нинг Олмалиқ шаҳридаги филиали, DSc.22/30.12.2019.Т.98.01.
Расмий оппонентлар: Винников Владимир Александрович, физика-математика фанлари доктори, профессор; Мислибоев Илҳом Тўйчибоевич, техника фанлари доктори, профессор; Самадова Гули Миржановна, техника фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: «Навоий кон-металлургия комбинати» АЖ.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: БПИ параметрларини оптималлаштириш, уларнинг техник-иқтисодий самарадорлигини ошириш, портлатилган тоғ жинслари массасининг гранулометрик таркибини яхшилаш ва кейинги технологик жараёнларга бўлган харажатларни камайтиришга имкон берадиган, карерларда тоғ жинсларини портлатиш билан майдалашни бошқариш усулларини ишлаб чиқиш ва асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
портлаш таъсирида тоғ жинсларининг парчаланиш механизми ва портловчи модда скважинали заряди портлаш таъсирининг парчаланаётган муҳитдаги ҳаракатини ўрганишга асосланган портлатиш орқали тоғ жинсларини майдалашни бошқариш концепцияси яратилган;
тоғ жинсларини парчалаш жараёнининг энергия сарфига асосланган ҳолда портловчи моддаларнинг солиштирма сарфланиши ошириш орқали портлатилаётган массивнинг гранулометрик таркибини баҳолаш ва ҳисоблаш усуллари яратилган;
карернинг табиий-технологик зоналарини ҳисобга олган ҳолда бурғилаш- портлатиш ишлари параметрларини бошқаришнинг мослаштирувчи алгоритмларга асосланган, портлатилган кон массасининг гранулометрик таркибини башоратлаш бўйича иқтисодий-математик модел ишлаб чиқилган;
юқори миқдордаги ПМларнинг энергияси консентрацияси шароитида тоғ жинслари массивига портлаш юкламасининг интенсивлиги ўзгариши натижасида дарзликларнинг шаклланиш хусусиятлари аниқланган;
БПИ параметрларини оптималлаштириш ва уларнинг самарадорлигини ошириш имконини берадиган, ПМларнинг солиштирма сарфини ҳисобга олган ҳолда тоғ жинсларининг қолдиқ мустаҳкамлигини ва портлаш орқали майдалашнинг энергетик самарадорлиги, энг кичик қаршилик чизиғи ҳамда детонация тезлигини башоратлаш усули яратилган;
портлаш жараёнини аниқ назорат қилиш ҳамда ПМларнинг сарфини оптималлаштириш имконини берадиган, портловчи тўлқинларнинг импулсли сигналларини қайд этиш ва таҳлил қилиш методикаси, шунингдек, БПИ параметрларини оптималлаштириш алгоритмлари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Портлатиш орқали тоғ жинсларини майдалашни бошқариш усулларини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
асосий ва қўшимча заифлаштирувчи скважиналар орқали катталаштирилган квадратли кенгликлар тармоғини ўз ичига олган бурғилаш технологик схемаси «Олмалиқ кон-металлургия комбинати» АЖ «Ёшлик-1» конида амалиётга жорий этилган («Олмалиқ кон-металлургия комбинати» АЖнинг 2025 йил 5 мартдаги 02/111-46-сон маълумотномаси). Натижада, тоғ жинсларининг майдаланиш даражаси ошириш, майдаланган тоғ жинсларининг ўртача ўлчами 500-700 мм дан 200-300 мм га тушириш, ногабаритлар улуши 8-12% дан 1,5-2% гача камайишириш, массивнинг майдаланиш коеффициенти 1,15 дан 1,35 га ошишириш, экскаваторларнинг иш унумдорлигини 800 м³/смена дан 1040 м³/смена гача ошириш, портловчи моддалар сарфини 16% га камайтириш, вибрация амплитудасини 5,2 мм/с дан 2,5 мм/с гача камайтириш имконини берган;
тоғ жинсларини майдалаш усулини массивни заифлаштирувчи зоналар ёрдамида қўллаш «Олмалиқ кон-металлургия комбинати» АЖ «Ёшлик-1» конида амалиётга жорий этилган («Олмалиқ кон-металлургия комбинати» АЖнинг 2025 йил 5 мартдаги 02/111-46-сон маълумотномаси). Натижада, массивда сунъий заифлик чизиқлари яратилди, парчалаш жараёнини бошқариш яхшиланди, иккиламчи майдалаш учун харажатлар 27% га, БПИда ПМлар сарфи эса 12,5% га камайтириш имконини берган;
портлатиш орқали тоғ жинсларини майдалашнинг марказлаштирилган иницирлаш ва детонасиянинг йўналтирилган тарқалиш усули «Олмалиқ кон-металлургия комбинат» АЖ «Ёшлик-1» конида амалиётга жорий этилган («Олмалиқ кон-металлургия комбинати» АЖнинг 2025 йил 5 мартдаги 02/111-46-сон маълумотномаси). Натижада, портлаш энергиясининг оптимал тақсимланиши таъминланди, массивни парчалаш барқарорлиги ошди, ПМлар сарфи портлаш энергиясини самарали ишлатиш ҳисобига 8% га камайди, карерда дастлабки майдалаш учун электр энергиясининг сарфи 15% га камайтириш имконини берган.