Утемуратова Сапаргул Шамшетовнанинг 
юридик фанлари доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): “Экология соҳасидаги жиноятлар учун жавобгарлик”, 12.00.08 – “Жиноят ҳуқуқи. Жиноят-ижроия ҳуқуқи” ихтисослиги (юридик фанлар).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.4.DSc/Yu151 
Илмий консултант: Рустамбаев Мирзаюсуп Хакимович, юридик фанлар дοктοри, прοфессοр 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи DSc.32/30.12.2020.Yu.74.01 рақамли Илмий кенгаш
Расмий оппонентлар: Кабулов Рустам юридик фанлар доктори, профессор; Расулов Азиз Каримович юридик фанлар доктори, профессор; Ўразалиев Муродбек Қораевич юридик фанлар доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Судялар Олий кенгаши ҳузуридаги Судялар Олий мактаби. 
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади экология соҳасидаги ижтимоий муносабатларни жиноят-ҳуқуқий тартибга солиш муаммоларини коеволюцион ва инновацион ёндашув асосида ўрганиш, суд-тергов амалиёти самарадорлигини ошириш, экология соҳасидаги жиноятларнинг олдини олишга қаратилган илмий асосларни яратиш ҳамда жиноят-ҳуқуқий нормаларни такомиллаштириш юзасидан таклиф, тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
ветеринария, ветеринария-санитария қоидалари ва нормаларининг бузилиши ҳайвон ёки паррандаларнинг эпидемик касалликлари (эпизоотиялар) тарқалишига, уларнинг ялпи қирилиб кетишига ёки бошқа оғир оқибатлар келиб чиқишига сабаб бўладиган ҳаракат ва ҳаракацизликдан иборатлиги сабабли экологик жиноятлар қаторига киритиш ва улар учун жиноий жавобгарлик белгилаш зарурлиги асосланган;
суғориладиган ерларни ўзбошимчалик билан эгаллаб олишга йўл қўймаслик бўйича чоралар кўрмаслик учун жиноий жавобгарлик белгилаш экологик барқарорликни таъминлаш ҳамда ер ресурсларини самарали бошқариш амалиёти самарадорлиги оширилишига хизмат қилиши асосланган;
ҳайвонларга нисбатан шафқациз мунособатда бўлиш учун жиноий жавобгарликни белгилаш ва уни экология соҳасидаги жиноятлар қаторига киритиш биологик хилма-хилликни сақлаш, экологик мувозанатни таъминлаш, ҳайвонларни ҳуқуқий муҳофаза қилиш механизмларини такомиллаштириш ва қонунчиликнинг превентив таъсирчанлигини оширишга хизмат қилиши асослаб берилган;
ер қаъри участкаларидан ер ости бойликлари ва қимматбаҳо металларни олтин изловчилар усулида кавлаб олишда портловчи моддалардан ва кимёвий реагентлардан фойдаланиш таъқиқланиши орқали ер ресурсларининг экологик хавфсизлигини таъминлаш зарурлиги асослантирилган;
табиий ресурслардан фойдаланганлик учун солиқ, утилизация йиғими, атроф-муҳитни ифлослантирувчи моддаларни чиқарганлик, оқизганлик ва чиқиндиларни жойлаштирганлик учун компенсация тўловлари, табиий ресурсларни муҳофаза қилиш ва қайта тиклаш учун тўловларнинг экология ва атроф-муҳитни ифлослантириш учун тўловлар қаторига киритилиши зарурлиги асослантирилган; 
Халқаро Қизил китобга ва Ўзбекистон Қизил китобига киритилган ҳайвонлар, паррандалар, балиқлар ҳамда ўсимлик дунёси вакилларини йўқ қилиш жинояти содир этилган ҳоллардда етказилган зиённинг ҳажми аҳамиятга эга эмаслигининг ҳуқуқий тартибга солиниши экология соҳасидаги жиноятлар учун жавобгарликнинг муқаррарлиги таъминланишига хизмат қилиши асослаб берилган. 
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тадқиқот асосида олинган натижалар қуйидагиларда оъз ифодасини топган:
Жиноят кодекси 200-моддаси диспозициясини “Ветеринария, ветеринария-санитария қоидалари ва нормаларини бузиш ҳайвонларнинг ёки паррандаларнинг эпидемик касалликлари (эпизоотиялар) тарқалишига, уларнинг ялпи қирилиб кетишига ёки бошқа оғир оқибатлар келиб чиқишига сабаб бўлса”, - деб ўзгартириш лозимлиги тўғрисидаги таклифи Ўзбекистοн Республикасининг 2016-йил 26-декабрдаги ЎРҚ–416-сοн “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонуннинг 9-мοддаси тўртинчи хатбошида акс этган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг Оролбўйи минтақасини ривожлантириш масалалари ва  экология қўмитасининг 2023-йил 7-ноябрдаги б/н далолатномаси). Мазкур таклиф ветеринария-санитария нормалари бузилиши учун жиноий жавобгарликни белгилаш ва унинг олдини олишга хизмат қилган;
суғориладиган ерларни ўзбошимчалик билан эгаллаб олишга йўл қўймаслик бўйича чоралар кўрмаслик учун жиноий жавобгарлик белгилаш лозимлиги тўғрисидаги таклифи Ўзбекистон Республикасининг 2019-йил 4-мартдаги ЎРҚ-526-сонли “Ер тўғрисидаги қонун ҳужжатларни бузганлик учун жавобгарлик чоралари кучайтирилиши мунособати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонунинг 1-моддаси биринчи хатбошида акс этган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг Оролбўйи минтақасини ривожлантириш масалалари ва  экология қўмитасининг 2023-йил 7-ноябрдаги б/н далолатномаси). Мазкур таклиф Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодекси 197-моддасида назарда тутилган суғориладиган ерларни ўзбошимчалик билан эгаллаб олишга йўл қўймаслик бўйича чоралар кўрмаслик жинояти учун жавобгарликни қўллашда қилмишларни дифференция қилишга хизмат қилган;
“ҳайвонларга нисбатан шафқациз муносабатда бўлиш, яъни ғаразли ёки бошқа паст ниятларда уларни қийноққа солиш ёхуд уларга азоб бериш уларнинг ўлимига ёки майиб бўлишига олиб келса, шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилганлиги учун қилмишни жиноий жавобгарлик белгилаш зарурлиги тўғрисидаги таклифи Ўзбекистοн Республикасининг 2021-йил 12-февралдаги ЎРҚ–673-сοн “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонуннинг 1-мοддаси иккинчи хатбошида акс этган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг Оролбуйи минтақасини ривожлантириш масалалари ва  экология қўмитасининг 2023-йил 7-ноябрдаги б/н далолатномаси). Мазкур таклиф ҳайвонларни қийноққа солиш ёхуд уларга азоб бериш уларнинг ўлими ёки майиб бўлишига олиб келишининг олдини олиш мақсадида жиноий жавобгарликнинг белгиланишини назарда тутади. шунингдек, ҳайвонларни шафқациз муносабатдан жиноят-ҳуқуқий муҳофаза қилишга хизмат қилган;
тадбиркорлик таваккалчилиги асосида қимматбаҳо металларни олтин изловчилар усулида кавлаб олишни амалга ошириш мақсадида ер қаъри участкалари юридик ва жисмоний шахсларга берилади. Қимматбаҳо металларни олтин изловчилар усулида кавлаб олиш бўйича фаолиятни амалга ошириш учун ер қаъри участкалари, шу жумладан ўлчамлари 5 гектардан ортиқ бўлмаган сочма олтин конлари ер ости кон қазишмалари йўлакларисиз ва портловчи моддалардан фойдаланмаган ҳолда хавфсиз (йўл қўйиладиган) чуқурликкача берилади. Ер қаъридан фойдаланувчилар ишларни олиб бораётганда қимматбаҳо металларни ажратиб олишнинг рудани фақат майдалашни ва гравитация усулини қўллаш ҳуқуқига эга. Кимёвий реагентлар қўлланилган ҳолда қимматбаҳо металларни ажратиб олиш технологиясидан фойдаланиш тақиқланиши лозимлиги тўғрисидаги таклифи Қорақалпоғистон Республикасининг 2021-йил 30-июндаги №152/ХХ-сон “Қорақалпоғистон Республикасининг айрим Қонунларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонуни билан “Қорақалпоғистон Республикасининг 2003-йил 12-ноябрдаги №219/ИИ-сон “Ер ости бойликлари тўғрисида”ги Қонунининг 381-моддасида акс этган (Қорақалпоғистон Республикаси Жоқарги КенГЭСининг Суд-ҳуқуқ масалалари ва коррупсияга қарши кураш масалари қўмитаси 2023-йил 18-апрелдаги №03-457 далолатномаси). Мазкур таклифнинг жорий этилиши ер, ер ости бойликлардан фойдаланиш шартларини ёки уларни муҳофаза қилиш талабларини бузиш жиноятини учун жавобгарликни дифференция қилишга хизмат қилган;
табиатдан махсус фойдаланганлик ва атроф муҳитни ифлослантирганлик учун тўловлар табиий ресурслардан фойдаланганлик учун солиқлар ҳамда бошқа мажбурий тўловлардан утилизация йиғимидан, шунингдек атроф муҳитни ифлослантирганлик (ифлослантирувчи моддаларни чиқарганлик, оқизганлик ва чиқиндиларни жойлаштирганлик) учун компенсация тўловларидан, табиий ресурсларни муҳофаза қилганлик ва қайта тиклаганлик учун тўловлардан иборат бўлади” тўғрисидаги таклифи Қорақалпоғистон Республикасининг 2021-йил 30-ноябрдаги 180/ХХИИИ-сοн “Қорақалпоғистон Республикасининг айрим Қонунларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисда”ги қонуни билан Қорақалпоғистон Республикасининг 2006-йил 3-мартдаги  №76/ИИИ–сон “Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисида”ги Қοнунининг 33 моддасида акс этган (Қорақалпоғистон Республикаси Жоқарги КенГЭСининг Суд-ҳуқуқ масалалари ва коррупсияга қарши кураш масалари қўмитаси 2023-йил 18-апрелдаги №03-457 далолатномаси). Ушбу таклиф атроф-муҳитга таъсир учун солиқлар ва компенсация тўловларини тартибга солиб, табиий ресурсларни муҳофаза қилиш ва қайта тиклашни рағбатлантиришга хизмат қилган;
Жиноят кодекси 202-моддаси учинчи қисмининг “ж” банди бўйича жавобгарлик ҳам Ўзбекистон Республикаси Қизил китобига, ҳам Халқаро Қизил китобга киритилган ҳайвонлар, паррандалар, балиқлар, ҳайвонот дунёси ёки ўсимликларнинг бошқа турлари йўқ қилинган ҳолларда вужудга келади. Бунда етказилган зиённинг ҳажми аҳамиятга эга эмас” деб ўзгартириш тўғрисидаги таклифи Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2022-йил 14-майдаги 9-сонли қарори таҳририда акс этган (Ўзбекистοн Республикаси Οлий Судининг маълумοтнοмаси). Мазкур таклиф экология соҳасидаги жиноятлар учун жавобгарликни белгилашда, бу турдаги қилмишларни дифференция қилишга хизмат қилган.