Қутлиев Жамшид Амонбайевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ҳарбий хизматчиларда алиментар семизликнинг хавф омилларини башоратлаш тизимини илмий асослаш ва олдини олишнинг гигиеник чора-тадбирлари” 14.00.43 – Профилактик тиббиёт.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.4.DSc/Tib976.
Илмий консультант: Эрматов Низом Жумакулович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучлари Ҳарбий тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар номи), ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучлари Ҳарбий тиббиёт академияси, DSc.04/04.07.2023.Tib.171.01.
Расмий оппонентлар: Ҳамрокулова Муқаддас Аскаровна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Миррахимова Мактуба Ҳабибуллаевна, тиббиёт фанлари доктори, доцент;  Мамасолиев Зохиджон Неъматович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ҳарбий хизматчиларда алиментар семизликнинг хавф омилларни башоратлаш тизимини илмий асослаш ва  олдини олишнинг гигиеник чора-тадбирларини оптималлаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
турли ёш ва жинсга мансуб ҳарбий хизматчиларда иш юкламасини инобатга олган ҳолда  кун тартиби, соғлом овқатланиш хулқи ва маданияти, жимоний юкламанинг даражаларининг алиментар семизликни тарқалишидаги хусусиятларини, уларнинг хизмат шароитлари, ҳаёт тарзи ҳамда ижтимоий ҳолати билан корреляцион  боғлиқлиги исботланган;
илк бор ҳарбий хизматчиларнинг семизлик даражасини баҳолашда анънавий усул ҳисобганган тана вазни индекси баҳолаш мезонини ўлчов сифатида фойдаланишнинг жисмонан ривожланган ва кунлик юқори жисмоний юкламаган эга кун тартибидаги ҳарбий хизматчиларнинг тана вазнини ўлчаш ва баҳолашдаги камчилик ва ишончсизлиги исботланган;
ҳарбий хизматчиларнинг семизлик даражасини баҳолаш ва мониторинг қилишда армияда ўрнатилган амалдаги баҳолаш усулларига нисбатан илк маратоба танадаги яширин ёғ тўқимасининг мушак, суяк,  фаол ҳужайралар ва суюқликлар миқдорини аниқ кўрсатиб берувчи биоимпедансометрик текширув усулининг юқори самарадорлиги ва афзалликлари асосланган;
ҳарбий хизматчиларнинг жисмоний фаоллик даражаси, кунлик ҳаракатлар хронометражи ва хизмат шароитлари билан боғлиқ алиментар семизликка олиб келувчи хавф омилларини олдиндан башоратлаш тизимининг турли ҳарбий жамоалардаги самарадорлигини белгиловчи модификацияланган тестлар ёрдамида аниқлашнинг юқори, ўртача ва паст даражаларини ўрни исботланган;
ҳарбий хизматчиларда алиментар семизликнинг олдини олишга қаратилган жисмоний фаоллик ва соғлом овқатланиш (UzARMY  JFSO) чора-тадбирлар дастури яратилиб, ушбу дастурга мувофиқ ҳарбий хизматчиларда алиментар семизликнинг хавф омилларини башоратлаш тизими ва олдини олиш механизмининг самардорлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Ҳарбий хизматчиларда алиментар семизликнинг хавф омилларини башоратлаш ва олдини олишнинг гигиеник чора-тадбирлари бўйича олиб борилган илмий тадқиқот олинган натижалари асосида:
биринчи илмий янгилик: турли ёш ва жинсга мансуб ҳарбий хизматчиларда иш юкламасини инобатга олган ҳолда  кун тартиби, соғлом овқатланиш хулқи ва маданияти, жимоний юкламанинг даражаларининг алиментар семизликни тарқалишидаги хусусиятларини, уларнинг хизмат шароитлари, ҳаёт тарзи ҳамда ижтимоий ҳолати билан корреляцион  боғлиқлиги исботлангани бўйича таклифлар ҚК ҲТА мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йилнинг 16 январдаги 4-сон билан тасдиқланган «Алиментар семизликнинг ҳарбий хизматчиларнинг ҳаёт сифати ва жисмоний-руҳий ҳолатига таъсирини баҳолаш тартиби» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазирлиги Санитария-эпидемиология назорат маркази бўйича 22.01.2025 йилдаги 10-сон, Самарқанд санитария-эпидемиология назорат бўлими бўйича 21.01.2025 йилдаги 2-сон, Термиз санитария- эпидемиология назорат бўлими бўйича 17.01.2025 йилдаги 6-сон, Фарғона санитария-эпидемиология назорат бўлими бўйича 21.01.2025 йилдаги 5-сон, Нукус санитария-эпидемиология назорат бўлими бўйича 4.01.2025 йилдаги 5-сон буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: мазкур услубий тавсиянома харбий хизматчиларда алиментар семизликнинг тарқалиш даражаси ва хусусиятлари, уларнинг хизмат шароитлари, ҳаёт тарзи ва ижтимоий ҳолати билан боғлиқлигини баҳолаш имконини бериб, ҳарбий хизматчиларнинг тана тузилиши, жисмоний фаоллиги, кун тартиби ва кунлик овқатланиш рационини назорати тўғрисидаги маълумотлардан хабардор бўлишга хизмат қилгани билан изоҳланади. Иқтисодий самарадорлиги: ҳарбий хизматчиларнинг овқатланиш билан боғлиқ семизлик ҳолатларини эрта ташхислаш ва уларнинг хизмат шароитлари, ҳаёт тарзи ва ижтимоий ҳолати билан боғлиқлигини мунтазам баҳолаб бориш орқали, келгусидаги мураккаб тиббий текширувлар учун сарф бўладиган харажатлар қисқариб, 1 нафар бемор ҳарбий хизматчи ҳисобига бюджет маблағларини 408013 сўмни иқтисод қилиш имкони беришга муайян даражада хизмат қилган;
иккинчи илмий янгилик: илк бор ҳарбий хизматчиларнинг семизлик даражасини баҳолашда анънавий усул ҳисобганган тана вазни индекси баҳолаш мезонини ўлчов сифатида фойдаланишнинг жисмонан ривожланган ва кунлик юқори жисмоний юкламаган эга кун тартибидаги ҳарбий хизматчиларнинг тана вазнини ўлчаш ва баҳолашдаги камчилик ва ишончсизлиги исботлангани бўйича таклифлар ҚК ҲТА мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йилнинг 16 январдаги 4-сон билан тасдиқланган «Ҳарбий хизматчилнинг тана тузилишини биоимпеданс анализатори ёрдамида баҳолаш услуби» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф  Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазирлиги Санитария-эпидемиология назорат маркази бўйича 22.01.2025 йилдаги 10-сон, Самарқанд санитария-эпидемиология назорат бўлими бўйича 21.01.2025 йилдаги 2-сон, Термиз санитария- эпидемиология назорат бўлими бўйича 17.01.2025 йилдаги 6-сон, Фарғона санитария-эпидемиология назорат бўлими бўйича 21.01.2025 йилдаги 5-сон, Нукус санитария-эпидемиология назорат бўлими бўйича 4.01.2025 йилдаги 5-сон буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: мазкур услубий тавсиянома харбий хизматчиларда алиментар семизликнинг тарқалиш даражаси ва хусусиятлари, уларнинг хизмат шароитлари, ҳаёт тарзи ва ижтимоий ҳолати билан боғлиқлигини баҳолаш имконини бериб, ҳарбий хизматчиларнинг тана тузилиши, жисмоний фаоллиги, кун тартиби ва кунлик овқатланиш рационини назорати тўғрисидаги маълумотлардан хабардор бўлишга хизмат қилгани билан изоҳланади. Иқтисодий самарадорлиги: тактик бўғиндаги ҳарбий қисм ва муассасалар, хусусан тиббиёт пунктларида шахсий таркибнинг семизлик даражасини аниқлашнинг ишончли усулини татбиқ этиш орқали ҳарбий хизматчиларнинг саломатлигини сақлаш ва эрта аниқланган семизлик ҳолатларига қарши профилактик ишларининг ўз вақтида бошланиши ортидан ҳарбий хизматдан эрта бўшатилишининг олди олиниши, шунингдек, қўшимча мутахассисларнинг кўриклари ва қиммат тиббий текширувларнинг олди олиниши ҳисобига молиявий маблағларнинг тежалишига эришилган ва таклиф этилаётган семизликни аниқлашнинг янгича ёндашув орқали 1 нафар бемор ҳарбий хизматчи ҳисобига бюджет маблағларини 487363 сўмни иқтисод қилиш имкони беришга муайян даражада хизмат қилган;
учинчи илмий янгилик: ҳарбий хизматчиларнинг семизлик даражасини баҳолаш ва мониторинг қилишда армияда ўрнатилган амалдаги баҳолаш усулларига нисбатан илк маратоба танадаги яширин ёғ тўқимасининг, мушак, суяк,  фаол ҳужайралар ва суюқликлар миқдорини аниқ кўрсатиб берувчи биоимпедансометрик текширув усулининг юқори самарадорлиги ва афзалликлари асослангани бўйича таклифлар ҚК ҲТА мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йилнинг 16 январда 4-сон билан тасдиқланган «Ҳарбий хизматчилнинг тана тузилишини биоимпеданс анализатори ёрдамида баҳолаш услуби» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф  Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазирлиги Санитария-эпидемиология назорат маркази бўйича 22.01.2025 йилдаги 10-сон, Самарқанд санитария-эпидемиология назорат бўлими бўйича 21.01.2025 йилдаги 2-сон, Термиз санитария- эпидемиология назорат бўлими бўйича 17.01.2025 йилдаги 6-сон, Фарғона санитария-эпидемиология назорат бўлими бўйича 21.01.2025 йилдаги 5-сон, Нукус санитария-эпидемиология назорат бўлими бўйича 4.01.2025 йилдаги 5-сон буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: мазкур услубий тавсиянома харбий хизматчиларда алиментар семизликнинг тарқалиш даражаси ва хусусиятлари, уларнинг хизмат шароитлари, ҳаёт тарзи ва ижтимоий ҳолати билан боғлиқлигини баҳолаш имконини бериб, ҳарбий хизматчиларнинг тана тузилиши, жисмоний фаоллиги, кун тартиби ва кунлик овқатланиш рационини назорати тўғрисидаги маълумотлардан хабардор бўлишга хизмат қилгани билан изоҳланади. Иқтисодий самарадорлиги:  ҳарбий хизматчиларнинг семизлик даражасини баҳолаш ва мониторинг қилишда биоимпедансометрик текширув усулини қўллаш ортидан жанговар бўлинмалардаги жисмонан яхши ривожланган ҳарбий хизматчиларга ТВИ формуласини қўллаган ҳолда семизлик даражаси ташхисини нотўғри қўйилишининг олди олинади, шунингдек, асослантирилмаган семизлик ташхиси қўйилган ҳарбий хизматчиларни нормал тана вазнига қайтариш бўйича қўшимча тиббий текширувлар ҳамда госпитализация билан боғлиқ молиявий маблағларнинг иқтисод қилинишига эришилади ва қўшимча тиббий текширувлар ва госпитализация учун ажратиладиган маблағларнинг тежалиши ҳисобига кунига 1 нафар бемор ҳарбий хизматчи ҳисобига бюджет маблағларини 487363 сўмни иқтисод қилиш имкони беришга муайян даражада хизмат қилган;
тўртинчи илмий янгилик: ҳарбий хизматчиларнинг жисмоний фаоллик даражаси, кунлик ҳаракатлар хронометражи ва хизмат шароитлари билан боғлиқ алиментар семизликка олиб келувчи хавф омилларини олдиндан башоратлаш тизимининг турли ҳарбий жамоалардаги самарадорлигини белгиловчи модификацияланган тестлар ёрдамида аниқлашнинг юқори, ўртача ва паст даражаларини ўрни исботлангани бўйича таклифлар ҚК ҲТА мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йилнинг 16 январдаги 4-сон билан тасдиқланган “Ҳарбий хизматчиларда алиментар семизликнинг хавф омилларини башоратлаш услуби” номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф  Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазирлиги Санитария-эпидемиология назорат маркази бўйича 22.01.2025 йилдаги 10-сон, Самарқанд санитария-эпидемиология назорат бўлими бўйича 21.01.2025 йилдаги 2-сон, Термиз санитария- эпидемиология назорат бўлими бўйича 17.01.2025 йилдаги 6-сон, Фарғона санитария-эпидемиология назорат бўлими бўйича 21.01.2025 йилдаги 5-сон, Нукус санитария-эпидемиология назорат бўлими бўйича 4.01.2025 йилдаги 5-сон буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: мазкур услубий тавсиянома харбий хизматчиларда алиментар семизликнинг тарқалиш даражаси ва хусусиятлари, уларнинг хизмат шароитлари, ҳаёт тарзи ва ижтимоий ҳолати билан боғлиқлигини баҳолаш имконини бериб, ҳарбий хизматчиларнинг тана тузилиши, жисмоний фаоллиги, кун тартиби ва кунлик овқатланиш рационини назорати тўғрисидаги маълумотлардан хабардор бўлишга хизмат қилгани билан изоҳланади. Иқтисодий самарадорлиги: ҳарбий хизматчиларда алиментар семизликка олиб келувчи хавф омилларини олдиндан башоратлаш тизимини қўллаш орқали семизликни ташхислаш бўйича қўшимча тиббий текширувлар ва мутахассислар кўрикларини олди олиниб, кунига 1 нафар бемор ҳарбий хизматчи ҳисобига бюджет маблағларини 291013 сўмни иқтисод қилиш имкони беришга муайян даражада хизмат қилган;
бешинчи илмий янгилик: ҳарбий хизматчиларда алиментар семизликнинг олдини олишга қаратилган жисмоний фаоллик ва соғлом овқатланиш (UzARMY  JFSO) чора-тадбирлар дастури яратилиб, ушбу дастурга мувофиқ ҳарбий хизматчиларда алиментар семизликнинг хавф омилларини башоратлаш тизими ва олдини олиш механизмининг самардорлиги исботлангани бўйича таклифлар ҚК ҲТА мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йилнинг 16 январдаги 4-сон билан тасдиқланган «Алиментар семизликнинг ҳарбий хизматчиларнинг ҳаёт сифати ва жисмоний-руҳий ҳолатига таъсирини баҳолаш тартиби» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф  Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазирлиги Санитария-эпидемиология назорат маркази бўйича 22.01.2025 йилдаги 10-сон, Самарқанд санитария-эпидемиология назорат бўлими бўйича 21.01.2025 йилдаги 2-сон, Термиз санитария- эпидемиология назорат бўлими бўйича 17.01.2025 йилдаги 6-сон, Фарғона санитария-эпидемиология назорат бўлими бўйича 21.01.2025 йилдаги 5-сон, Нукус санитария-эпидемиология назорат бўлими бўйича 4.01.2025 йилдаги 5-сон буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: мазкур услубий тавсиянома харбий хизматчиларда алиментар семизликнинг тарқалиш даражаси ва хусусиятлари, уларнинг хизмат шароитлари, ҳаёт тарзи ва ижтимоий ҳолати билан боғлиқлигини баҳолаш имконини бериб, ҳарбий хизматчиларнинг тана тузилиши, жисмоний фаоллиги, кун тартиби ва кунлик овқатланиш рационини назорати тўғрисидаги маълумотлардан хабардор бўлишга хизмат қилгани билан изоҳланади. Иқтисодий самарадорлиги: алиментар семизликнинг олдини олишга қаратилган жисмоний фаоллик ва соғлом овқатланиш (UzARMY  JFSO) чора-тадбирларининг кенг кўламдаги қўлланилиши семизликнинг турли даражалари ташхиси қўйилган ҳарбий хизматчиларни нормал тана вазнига қайтариш бўйича қўшимча тиббий текширувлар ҳамда госпитализация билан боғлиқ молиявий маблағларнинг тежалиши кунига 1 нафар бемор ҳарбий хизматчи ҳисобига бюджет маблағларини 291013 сўмни иқтисод қилиш имкони беришга муайян даражада хизмат қилган.
Олиб борилган илмий-тадқиқот натижаларининг амалиётга тадбиғи бўйича Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазирлиги Ҳарбий кадрларни тайёрлаш бошқармаси бошлиғи 2025 йил 6 мартдаги 11-сонли байённомасига асосан хулоса олинган.