Ибрагимова Шахноза Нуриддиновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «SARS-CoV-2 коронавирусини аниқлаш учун маҳаллий ПЗР тест-системасини ишлаб чиқиш», 03.00.03 – Молекуляр биология. Молекуляр генетика. Молекуляр биотехнология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.3.PhD/B849.
Илмий раҳбар: Турдикулова Шахло Уткуровна, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Илғор технологиялар маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Илғор технологиялар маркази, DSc.03/30.07.2024.В.179.01.
Расмий оппонентлар: Адилов Бахтиёр Шухратович, биология фанлари доктори; Ибодуллаева Наргиз Сапиевна, тиббиёт фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Геномика ва биоинформатика маркази.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: SARS-CoV-2 коронавирусини биологик намуналарда аниқлаш учун реал вақтдаги тескари транскрипцияли маҳаллий ПЗР тест-системасини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Ўзбекистонда SARS-CoV-2 коронавирус мавжудлигини аниқлаш учун икки босқичли реал вақтдаги ПЗР таҳлили усули ишлаб чиқилган;
бир босқичли реал вақтдаги мультиплекс ПЗР усули ишлаб чиқиш асосида SARS-CoV-2 вируси генининг иккита мақсадли регионини бир реакцияда аниқланган;
илк бор праймерлар ва флуоресцент зондларнинг оптималлаштирилган дизайнига асосланган амплификация алгоритми ишлаб чиқилган ва тасдиқланган бўлиб, у вирус геномининг мақсадли кетма-кетликларида номувофиқликларни минималлаштириш орқали SARS-CoV-2 ни аниқлашнинг юқори аналитик сезгирлиги ва ўзига хослигини таъминлаган (очиб берилган);
ишлаб чиқилган тест-система натижаларининг ишончлигини тасдиқлаш учун SARS-CoV-2 коронавирус вариантларининг мақсадли генлари секвенирланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. SARS-CoV-2 коронавирусини аниқлаш учун маҳаллий ПЗР тест-системасини ишлаб чиқишдан олинган илмий натижалар асосида:
тескари транскрипцияли реал вақтдаги полимераза занжирли реакцияси усули ёрдамида SARS-CoV-2 коронавируси РНКсини аниқлаш учун реагентлар тўпламига Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлиги томонидан фойдали модел патенти олинган (№FAR 02010, 19.04.2022 й). Натижада, COVID-19ни тезкор ташхислаш, инфекцияланган шахсларни тезроқ аниқлаш ва изоляция қилиш имконини берган;
SARS-CoV-2 ни аниқлаш учун ишлаб чиқилган маҳаллий РТ-ПCР тест-тизими "BIOTEST-LAB" МЧЖ компаниясида жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Санитария эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги қўмитасининг 2023 йил 29 декабрдаги 03-8/2094-сон маълумотномаcи). Натижада, халқаро стандартларга мос келадиган диагностика тўпламларини оммавий ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш, импортга қарамликни камайтириш, миллий биохавфсизликни ошириш ҳамда ташхис қўйишни чет эл аналогларига нисбатан анча арзонлаштириш ва қулайлаштириш имконини берган;
Ўзбекистонда SARS-CoV-2 коронавируси мавжудлигини аниқлаш учун икки босқичли айни вақтда ПЗР таҳлили ўтказишда тест системаси Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Санитария эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги қўмитасида касалланган ва гумон қилинган инсонларда COVID-19 вирусини аниқлашда ПЗР таҳлилини ўтказишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Санитария эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги қўмитасининг 2023 йил 29 декабрдаги 03-8/2094-сон маълумотномаcи). Натижада, ўз вақтида ташҳис қўйиш, даволаш стратегиясини белгилаш ва профилактика чора-тадбирларини кўриш имкони яратилган;
SARS-CoV-2 коронавирусининг нуклеотидлар кетма-кетлиги GenBank ва National Center for Biotechology Information (NCBI) маълумотлар базасида MW 856795-MW 856802 рақамлар остида рўйхатдан ўтказилган. Натижада, дунёнинг турли минтақаларида учрайдиган SARS-CoV-2 коронавируси нуклеотидлар кетма-кетликлари маълумотлари билан таққослаш имконини берган.